Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 września 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 września 2014 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa Parafii Rzymskokatolickiej pw. Ś.

w P.

przeciwko (...) Towarzystwu (...)

w P.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 6 lutego 2014 r., sygn. akt XII C 1614/12

oraz zażalenia powoda na zawarte w punkcie II wyroku rozstrzygnięcie o kosztach procesu

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

1.  w punkcie I w ten sposób, że zasądzoną tam od pozwanego na rzecz powoda należność obniża do kwoty 110.880 (sto dziesięć tysięcy osiemset osiemdziesiąt) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 sierpnia 2012 roku do dnia zapłaty, a w pozostałej części powództwo oddala;

2.  w punkcie II w ten sposób, że koszty procesu rozdziela między stronami stosunkowo, obciążając nimi w 61% powoda w a 39% pozwanego i z tego tytułu:

a/ nakazuje ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu) z tytułu brakujących kosztów sądowych:

- od powoda z zasądzonego na jego rzecz roszczenia kwotę 7.843 zł;

- od pozwanego kwotę 5.332 zł;

b/ zasądza od powoda na rzecz pozwanego tytułem rozliczenia kosztów zastępstwa procesowego kwotę 1.587 zł;

II.  nakazuje ściągnąć od powoda na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu) kwotę 8.635 zł tytułem brakującej opłaty od apelacji;

III.  oddala zażalenie powoda.

/-/ P. Górecki /-/ B. Wysocki /-/ P. Majchrzak

UZASADNIENIE

Powódka Parafia Rzymskokatolicka pod wezwaniem Ś. , wniosła o zasądzenie od pozwanego (...) Towarzystwa (...) z siedzibą w P. na jej rzecz kwoty 283.500 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 1.08.2012 r. (od dnia wniesienia pozwu), tytułem wynagrodzenia za korzystanie przez pozwanego z gruntu o powierzchni 710 m ², stanowiącego działkę nr (...) w okresie od 1.02.2002 r. do 31.07.2012 r. oraz o zasądzenie kosztów procesu w tym kosztów zawezwania do próby ugodowej i kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany wniósł o oddalenia powództwa oraz o zasądzenia od powódki kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 6 lutego 2014 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 283.500 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 1 sierpnia 2012 r. do dnia zapłaty (pkt I), kosztami postępowania obciął w całości pozwanego i z tego tytułu nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Poznaniu) kwotę 12.775 zł (pkt II 1), zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 17.474 zł, w tym 14.474 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II 2).

Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i wnioski.

Działka nr (...) o powierzchni 710 m ² została wymierzona na potrzeby postępowania o zasiedzenie stanowiąc część działki oznaczonej na mapie nr 35 dla obrębu W. nr 1 o powierzchni 2.1322 ha stanowiącej własność powódki.

Działka ta stanowiła fragment większej działki geodezyjnej stanowiącej od 1954 r. własność Skarbu Państwa, a pozwany działkę tę użytkował jako kompleks rekreacyjno- sportowy.

Na podstawie orzeczenia Komisji Majątkowej z dnia 12.10.2001 r. własność wyżej opisanej działki nr (...) o powierzchni 2.1322 ha przywrócono powódce.

Pozwany był wówczas posiadaczem samoistnym tej działki - władał nią jak właściciel.

Zainicjował postępowanie o zasiedzenie części w/w działki nr (...), toczące się w Sądzie Rejonowym Poznań - Stare Miasto pod sygnaturą XII Ns 228/10, ale jego wniosek został oddalony po ustaleniu, że pozwany- posiadacz w złej wierze nie posiadał samoistnie gruntu przez czas co najmniej 30 lat.

W okresie samoistnego posiadania pozwany zawarł 31.03.1994 r., a następnie 10.12.1996 r. ze spółką o nazwie (...) umowy dotyczące utworzenia i wykorzystania parkingu na części w/w działki, wykorzystania tego parkingu, dojazdu do niego i ochrony tego obiektu .

Następnie podobnej treści umowę pozwany zawarł 10.01.2001 r. z Przedsiębiorstwem Hotele (...) Spółka z o.o.

Powódka domagała się wydania działki stanowiącej parking od Hoteli (...) Spółki z o.o. i pozwanego, ale jej powództwo w stosunku do obu pozwanych zostało oddalone, bowiem w toku postępowania pozwany (...) zlikwidował tę część parkingu, która była położona na działce powódki, przywrócił ją do stanu poprzedniego i odgrodził od reszty parkingu.

Od początku sierpnia 2012 r. grunt o powierzchni 710 m ² jest w posiadaniu powódki. Do końca lipca 2012 r., pozwany był samoistnym posiadaczem w złej wierze tego gruntu, a w okresie objętym żądaniem pozwu czyli od 1.02.2002 r. do 31.07.2012 r. powinien zapłacić kwotę żądaną przez powódkę, czyli 283.500 zł.

W świetle dokonanych ustaleń faktycznych żądanie powódki zasługiwało na uwzględnienie.

Dla działki wskazanej w pozwie brak jest miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, bowiem poprzedni plan obowiązywał do końca 2002 r. Dla nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej (...) nie została ustanowiona służebność drogi koniecznej jako dla „nieruchomości władnącej” w rozumieniu art. 285 § 1 k.c. Działka wskazana w pozwie przylega do parkingu wykorzystywanego nadal przez pozwanego i spółkę Hotele (...) i do lipca 2012 r. stanowiła część tego parkingu.

Zgodnie z art. 336 k.c. posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny). Rozróżnia się zatem dwa rodzaje posiadania: samoistne i zależne.

W okresie objętym żądaniem pozwu pozwany był posiadaczem samoistnym w złej wierze i miał tę cechę w okresie objętym żądaniami pozwu.

Na podstawie art. 225 k.c. w związku z art. 224 § 2 k.c. powódce należy się więc od pozwanego wynagrodzenie za korzystanie z gruntu, którego powódka nie mogła w okresie objętym żądaniem pozwu użytkować według swego uznania - na przykład prowadzić parking.

Umowy między pozwanym, a spółką Hotele (...) dotyczące parkingu użytkowanego w przeszłości przez oba te podmioty nie mają związku z prawami rzeczowymi i roszczeniami, których dotyczy sprawa.

Powódce należne jest wynagrodzenie za korzystanie z gruntu stanowiącego jej własność. Nie ma znaczenia na jakich warunkach pozwany rozliczał się ze spółką Hotele (...), a także, czy były to rozliczenia finansowe, czy polegały na wymianie usług.

Nawet przy założeniu, że powódka, władając swoją działką w okresie od 1.02.2002 r. do 31.07.2012 r., płaciłaby za przejazd do parkingu z ulicy (...) nasuwa się oczywista możliwość niewielkiego zwiększenia opłat za usługi parkingowe, lub zmniejszenia kosztów obsługi parkingu w stopniu kompensującym te opłaty za przejazd.

Wobec tego na podstawie art. 225 k.c. w związku z art. 224 § 2 k.c. należało zasądzić od pozwanego na rzecz powódki kwotę 283.500 zł

Na podstawie art. 476 k.c. w związku z art. 481§1 i 2 k.c. odsetki ustawowe należą się powódce od dnia wniesienia pozwu, czyli od 1.08.2012 r. , bowiem roszczenie było wymagalne od 31 lipca 2012 r.

Koszty sądowe obejmują opłatę od pozwu w kwocie 14.175 zł i koszty opinii biegłego w łącznej kwocie 3.599,58 zł - w sumie w zaokrągleniu 17.775 zł.

Powódka uiściła opłatę w kwocie 1000 zł i 2000 zł zaliczki na poczet opinii biegłego, natomiast pozwany wpłacił 2000 zł zaliczki na poczet opinii biegłego.

Pozwany przegrał sprawę w całości wobec czego powinien ponieść koszty postępowania. Z tytułu kosztów sądowych pozwany powinien więc zwrócić powódce wpłacone przez nią kwoty - łącznie 3000 zł, a także zapłacić Skarbowi Państwa resztę kosztów sądowych, czyli 12.775 zł, bowiem pozostałość niewykorzystanych zaliczek (400,42 zł) zostanie przelana na dochody budżetowe. Koszty zastępstwa procesowego powódki i pozwanego wynoszą po 7217 zł.

Powódka domagała się też, na podstawie art. 186 § 2 k.p.c. zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wynikającego z zawezwania do próby ugodowej posiadacza zależnego w sprawie I Co 28/10/12. Powód nie był wzywany do próby ugodowej.

Ponieważ jednak żądana kwota mieści się w granicach określonych w § 2 ust.2 w/w rozporządzenia, a rodzaj i stopień zawikłania sprawy wymagał od radcy prawnego znacznego nakładu pracy sąd żądaną kwotę zaakceptował i zasądził od pozwanego na rzecz powódki 17.474 zł /14.474+3000/. Podstawą orzeczenia o kosztach postępowania był art. 98 k.p.c.

Zażalenie na postanowienie zawarte w II wyroku w części zawierającej orzeczenie o zasądzeniu od pozwanego na rzecz powódki kosztów zastępstwa procesowego (pkt II 2) złożyła powódka, wniosła o jego zmianę poprzez zasądzenie dodatkowo od pozwanego na jej rzecz kwoty 7.257 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania wywołanych próbą ugodową (art. 186 § 2 k.p.c.).

Apelację od wyroku złożył pozwany, zaskarżył go w pkt 1 w części ponad kwotę 110.880 zł oraz w pkt 3 ponad kwotę 7.217 zł, zarzucając rozstrzygnięciu błędne ustalenie stanu faktycznego na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego, w szczególności poprzez przekroczenie granic oceny wynikających z art. 233 k.p.c. Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części przez oddalenie powództwa ponad kwotę 110.800 zł, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji pozwanego oraz o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik powódki oświadczył, że od czasu przejęcia przez nią nieruchomości nie zostały poczynione jakiekolwiek czynności faktyczne lub prawne zmierzające do jej gospodarczego wykorzystania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelację pozwanego należy uznać za uzasadnioną.

Podstawowe ustalenia faktyczne sądu I instancji nie budzą wątpliwości i stąd Sąd Apelacyjny przyjmuje je za podstawę własnego rozstrzygnięcia. Dotyczy to w szczególności okoliczności związanych ze stanem faktycznym i prawnym przedmiotowej działki gruntu w okresie objętym żądaniami powództwa.

Doszło natomiast do naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów art. 225 kc w zw. z art. 224 § 2 kc przez uznanie, że powódce z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości należała się kwota 290.745 zł (z uwagi na granice powództwa zasądzono w wyroku kwotę niższą).

Sąd oparł się tu na wnioskach opinii biegłego M. S. (1).

Słusznie jednak strona pozwana podnosiła już w postępowaniu przed sądem I instancji (por. pismo procesowe z dnia 17 grudnia 2013r), że opinia ta dotknięta jest istotną wadą metodologiczną (zarzut ten podtrzymany jest także w apelacji), jakkolwiek nastąpiło to bez winy samego biegłego.

Mianowicie, z uwagi na treść postanowienia dowodowego z dnia 28 lutego 2013r, i otrzymanego zlecenia, biegły wyliczył należne powódce za cały okres korzystania przez pozwanego z nieruchomości wynagrodzenie według cen aktualnych, a ściślej według cen z daty wniesienia powództwa.

Tymczasem od dawna przyjmuje się, że wynagrodzenie, o jakim mowa w art. 224 § 2 kc, nie ma charakteru świadczenia odszkodowawczego i stąd nie znajduje do ustalenia jego wysokości zasada wynikająca z przepisu art. 363 § 2 kc.

Powinno ono być zatem obliczone na podstawie cen bieżących, obowiązujących w poszczególnych okresach gospodarczych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 1984r w spr. III CRN 101/84, OSNCAP, z. 1 z 1985r, poz. 17).

Niezależnie od tego, należy stwierdzić, że przyjęcie przez sąd w sposób bezkrytyczny najbardziej niekorzystnej dla strony pozwanej z wersji wynagrodzenia, przedstawionych w opinii biegłego, nie zostało w sposób przekonujący uzasadnione w motywach zaskarżonego orzeczenia, co nadaje mu cechy dowolności.

Charakterystyczne jest np., że sąd całkowicie zbagatelizował okoliczność, iż rozpatrywana działka nie ma samodzielnego dostępu do drogi publicznej, kwitując to dowolnym stwierdzeniem, iż wynikające stąd potencjalne koszty mogłyby być skompensowane przez zwiększenie opłat za korzystanie z parkingu.

Tymczasem jest faktem powszechnie znanym, że na terenie P. w ostatnich latach w sposób istotny wzrosła liczba miejsc parkingowych, w tym przede wszystkim przez wykorzystanie dla tych celów prywatnych nieruchomości, co w sposób zasadniczy wpłynęło na rynkowy poziom cen usług w tym zakresie. Założenie, przyjęte przez sąd, że ceny te mogłyby być swobodnie kształtowane przez właściciela nieruchomości, w zależności od ponoszonych przez niego kosztów, oderwane jest w tej sytuacji od rzeczywistości.

W praktyce wynagrodzenie należne powódce za korzystanie przez pozwanego z nieruchomości musi uwzględniać specyficzne realia sprawy, w szczególności okoliczność, iż przedmiotowa działka ma charakter enklawy, nie mającej dostępu do drogi publicznej.

Realnie oceniając stan rzeczy, nie sposób przyjąć, że działka ta, gdyby w okresie objętym powództwem pozostawała w dyspozycji powódki, mogłaby praktycznie być wykorzystywana w inny sposób, niż czynił to pozwany, czyli jako zaplecze parkingowe dla Hotelu (...).

Za prawidłowością takiego rozumowania przemawia m.in. okoliczność, iż, mimo upływu dwu lat od przejęcia we władanie nieruchomości, powódka nie poczyniła jakichkolwiek czynności faktycznych lub prawnych, zmierzających do wykorzystania jej w inny sposób.

Nadto, nie sposób przyjąć, że mógłby znaleźć się kontrahent, gotowy płacić powódce, jako właścicielowi, czynsz dzierżawny w wysokości blisko trzykrotnie wyższej, niż dochody, jakie mógłby uzyskać z tytułu prowadzenia na nieruchomości parkingu.

W konsekwencji należy uznać, że wynagrodzenie należne powódce za bezumowne korzystanie z nieruchomości nie może przekraczać kwoty 110.880 zł, wskazanej przez biegłego M. S. jako możliwe przychody z wykorzystania jej w charakterze parkingu (wywody opinii w tej części nie były przez strony kwestionowane).

W rzeczywistości należność ta, przy prawidłowym jej wyliczeniu, byłaby najprawdopodobniej znacznie niższa (por. wyżej uwagi co do metodologicznych wad opinii, a także ofertę V. k. 18).

Sąd odwoławczy związany jest jednak granicami zaskarżenia (art. 378 kpc).

Skutkuje to zmianą zaskarżonego wyroku w omówionym wyżej kierunku.

Pociąga to za sobą zmianę zawartych w wyroku rozstrzygnięć o kosztach procesu, w tym kosztach sądowych.

Koszty te podlegają rozliczeniu stosunkowo do wyniku sporu (art. 100 zd. 1 in fine kpc), przy przyjęciu, że powódka utrzymuje się co do roszczeń stanowiących 39 % żądań powództwa (110.880 zł/283.500 zł).

Jak prawidłowo ustalił sąd I instancji, koszty sądowe zamknęły się w kwocie 17.775 zł, z czego kwota 10.843 zł obciążała powódkę (61 %), a kwota 6.932 zł pozwanego (39%).

Skoro powódka uiściła na poczet tych kosztów kwotę 3.000 zł, pozostaje jej z tego tytułu do zapłacenia kwota 7.843 zł. Natomiast pozwany, po uiszczeniu kosztów sądowych w wysokości 1.600 zł, winien dodatkowo z tego tytułu zapłacić kwotę 5.332 zł.

Z kolei przy rozliczaniu między stronami kosztów zastępstwa procesowego w pierwszej kolejności należy przyjąć, że stwierdzenie w apelacji, iż pozwany zaskarża orzeczenie w tym zakresie „ponad kwotę 7.217 zł” nie może oznaczać, iż godzi się on na zapłatę wynagrodzenia w tej części niezależnie od wyniku sporu.

Mając na uwadze, że środek zaskarżenia nie został sporządzony przez profesjonalnego pełnomocnika, trzeba przyjąć, że intencją skarżącego było jedynie zakwestionowanie przyjęcia przez sąd jako podstawy ustalenia wynagrodzenia radcowskiego dwukrotności stawki podstawowej.

W tym zakresie zarzut apelacji należy uznać za usprawiedliwiony. Nie ma bowiem wystarczających podstaw do przyjęcia, aby nakład pracy pełnomocnika w sprawie uzasadniał przyznanie mu wynagrodzenia w stawce wyższej, niż minimalna ,tj. 7217 zł (razem z opłatą skarbową), co dotyczy także wynagrodzenia należnego pełnomocnikowi strony pozwanej.

Biorąc zatem jako podstawę rozliczeń z omawianego tytułu kwoty po 7.217 zł dla każdej strony powódka winna zapłacić pozwanemu kwotę 1.587 zł (7.217 zł x 2 = 14.434 zł x 39% = 5.630 zł, 7.217 zł – 5.630 zł = 1.587 zł).

Z tych przyczyn na podstawie art. 386 § 1 kpc oraz powołanych wyżej przepisów prawa materialnego i procesowego, a także art. 113 ust. 1 i 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

O obowiązku ponoszenia przez powódkę kosztów opłaty od apelacji, od której pozwany został zwolniony, orzeczono (punkt II wyroku) na podstawie przepisów art. 98 kpc w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

Natomiast zażalenie powódki na rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu należy uznać za bezzasadne.

Jeżeli strona powodowa chciała skutecznie dochodzić w procesie zwrotu kosztów poniesionych w związku z wezwaniem do próby ugodowej (art. 186 § 2 kpc), winna wykazać podstawy takiego żądania przed zamknięciem rozprawy w postępowaniu przed sądem I instancji (art. 109 § 1 zd. 1 kpc), czemu nie sprostała.

W pozwie skarżący powoływał się bowiem na koszty z tego tytułu poniesione w sprawie I Co 28/10 Sądu Rejonowego Poznań Stare Miasto w Poznaniu.

Tymczasem, jak prawidłowo ustalił sąd I instancji, w sprawie tej pozwany w ogóle nie brał udziału.

Z kolei nowe twierdzenia, podniesione w zażaleniu, wskazujące na inną sprawę, w której doszło do próby ugodowej, są spóźnione, i to zarówno z punktu widzenia przepisu art. 109 § 1 kpc, jak i art. 381 kpc w zw. z art. 397 § 2 kpc.

Dlatego na podstawie przepisów art. 385 kpc w zw. z art. 397 § 2 kpc Sąd Apelacyjny postanowił jak w punkcie III wyroku.

/-/ P. Górecki /-/ B. Wysocki /-/ P. Majchrzak