Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 września 2014 r.

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Przemysław Majkowski

Protokolant : staż. Mateusz Olejniczak

po rozpoznaniu w dniu 22 września 2014 r. w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa A. O.

przeciwko J. O. i B. O.

o stwierdzenie nieważności umowy sprzedaży

1.  oddala powództwo,

2.  zasadza od powódki A. O. na rzecz pozwanego J. O. kwotę 3.600 ( trzy tysiące sześćset ) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego.

Sygn. akt IC 152/14

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 15 maja 2014 r. pełnomocnik powódki A. O. wystąpił do Sądu Okręgowego w Sieradzu z pozwem przeciwko J. O. i B. O. o stwierdzenie nieważności umowy sprzedaży lokalu mieszkalnego.

Na rozprawie w dniu 22 września 2014r. pełnomocnik obu pozwanych nie uznał powództwa i wniósł o jego oddalenie z uwagi na brak interesu prawnego po stronie powodowej w stwierdzeniu nieważności umowy.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Stan faktyczny sprawy był między stronami w całości niesporny, a spór dotyczył jedynie interpretacji prawa. Nie ma zatem konieczności szczegółowego rozwodzenia się co do stanu faktycznego i skrótowo przedstawiał się on w następujący sposób. Powódka i pozwany J. O. byli małżeństwem. Ich związek został prawomocnie rozwiązany przez rozwód wyrokiem Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie sygn. akt I1C 6/11. Z małżeństwa strony mają m.in. syna B. O. – pozwanego w niniejszym procesie. W trakcie trwania związku małżeńskiego z powódką, J. O. otrzymał w 1990 r. przydział własnościowego lokalu mieszkalnego, w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w Z., położonego w Z. przy ul (...).

W dniu 24 maja 2011r. pozwany J. O. zawarł z pozwanym B. O. w Kancelarii Notarialnej notariusza R. B. w Z. umowę sprzedaży w formie aktu notarialnego, w której oświadczył, ze przysługuje mu spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w Z. przy ul (...). Mocą tej umowy pozwany J. O. sprzedał udział wynoszący ½ część w tym lokalu pozwanemu B. O. za kwotę 90.000 zł.

Dla opisanego lokalu mieszkalnego prowadzona jest w Sądzie Rejonowym w Zduńskiej Woli księga wieczysta Nr KW (...).

( wszystkie okoliczności niesporne potwierdzone kopią wyroku rozwodowego k. 6,kopią przydziału lokalu mieszkalnego k. 7, 8, kopią aktu notarialnego k.5 – 6v., wydrukiem elektronicznej księgi wieczystej k. 12-16v.)

Pomiędzy powódką, a pozwanym J. O. nie toczyło się postępowanie o dokonanie podziału majątku dorobkowego. Pozwani nie kwestionowali w niniejszym procesie, że lokal mieszkalny położony w Z. przy ul (...) stanowił przedmiot wspólności małżeńskiej pozwanego J. O. i powódki A. O.. Pełnomocnik pozwanych podał, że w piśmie kierowanymi do niego przed wytoczeniem powództwa pełnomocnik powódki wskazał, że żąda unieważnienia umowy celem wystąpienia z wnioskiem o dokonanie podziału majątku dorobkowego.

(niesporne, vide stanowiska stron na rozprawie protokół k. 36,36v.)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jest niezasadne i zasługuje na oddalenie. Spór w sprawie dotyczył tylko interpretacji prawa, a konkretnie podnoszonego przez pełnomocnika pozwanych braku interesu prawnego po stronie powódki w wytoczeniu niniejszego powództwa polegającego na stwierdzeniu nieważności notarialnej umowy sprzedaży udziału we współwłasności lokalu mieszkalnego położonego w Z. przy ul (...). W ocenie Sądu należy podzielić pogląd pełnomocnika pozwanych, że powódka wystąpiła z powództwem o uznanie czynności prawnej za nieważną, które w ujęciu procesowym winno być kwalifikowane jako żądanie ustalenia nieistnienia prawa lub stosunku prawnego w oparciu o art. 189 k.p.c. W myśl tego przepisu powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, o ile ma w tym interes prawny. Istnienie interesu prawnego stanowi materialnoprawną przesłankę powództwa o ustalenie, którą Sąd bada z urzędu. Przesłanka ta decyduje o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda. Brak interesu prawnego skutkuje oddaleniem powództwa, czyniąc zbędnymi rozważania na temat jego zasadności. Dopiero wówczas, gdy zostanie wykazane, że oczekiwane przez powoda rozstrzygnięcie wywoła między stronami takie skutki, w następstwie których sytuacja prawna stron zostanie określona w sposób jednoznaczny, eliminując tym samym ryzyko naruszenia określonych praw powoda w przyszłości, można przyjąć istnienie interesu prawnego. Wykazanie interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. uzależnione jest także od stwierdzenia, iż powód nie może na innej drodze osiągnąć w pełni ochrony swoich praw. Interes prawny z reguły nie zachodzi w wypadku, kiedy powód może dochodzić ochrony swoich praw w inny sposób, tzn. taki, który przesądziłby definitywnie o przysługujących mu uprawnieniach i jednoznacznie likwidowałby stan zagrożenia. Ustawodawca w żaden sposób nie sprecyzował pojęcia interesu prawnego, a w doktrynie przyjęło się wiele definicji tego pojęcia, traktowanego jako rodzaj klauzuli generalnej. Sprowadzają się one jednak do stwierdzenia, iż przez interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. należy rozumieć jako istniejącą po stronie powoda potrzebę uzyskania określonej korzyści w sferze jego sytuacji prawnej. Udzielenie przez Sąd ochrony następuje tylko wówczas, gdy po stronie podmiotu żądającego takiej ochrony zachodzi interes prawny w jej uzyskaniu. (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 1997 r., II CKN 201/97, M. Prawn. 1998/2/3; z dnia 21 stycznia 1998 r., II CKN 572/97 nie publ; z dnia 5 października 2000 r. II CKN 750/99, nie publ.; z dnia 29 marca 2001 r, I PKN 333/00, Prok. i Pr. 2002/2/43 oraz z dnia 22 listopada 2002 r., IV CKN 1519/00, nie publ.).

W niniejszej sprawie z uwagi na brak dokonanego pomiędzy stronami podziału majątku wspólnego oraz fakt założenia przez pozwanych księgi wieczystej dla własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w Z. przy ul (...), powstają dwa zagadnienia, które zdaniem Sądu winny być ocenione w niniejszej sprawie pod kątem istnienia interesu prawnego powódki w wytoczeniu niniejszego powództwa w rozumieniu art. 189 k.p.c.

Odnosząc się do wspólności majątkowej powódki i pozwanego J. O. należy przywołać Uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 1993 r. (III CZP 95/93), w której Sąd Najwyższy w sprawie o podział majątku wspólnego, udzielił odpowiedzi na pytania „a) Czy po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej, a przed podziałem majątku wspólnego dopuszczalne jest zbycie przez jednego z byłych małżonków swojego udziału w nieruchomości objętej wspólnością ustawową w sytuacji, gdy nieruchomość ta stanowi jedyny zgłoszony do podziału składnik majątku wspólnego? oraz b) czy o skuteczności rozporządzenia, o którym mowa w pkt a, rozstrzyga sąd w postępowaniu o podział majątku wspólnego czy też w odrębnej sprawie?”. Sąd Najwyższy odpowiadając na przedstawione mu pytania podjął następującą uchwałę: Rozporządzenie – po ustaniu wspólności ustawowej – przez jednego z małżonków, bez zgody drugiego małżonka, udziałem w przedmiocie, który był objęty wspólnością ustawową, jest bezskuteczne o tyle, o ile narusza uprawnienia drugiego małżonka wynikające z przepisów o podziale wspólnego majątku małżonków. O bezskuteczności takiego rozporządzenia rozstrzyga sąd w toczącym się postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami. Zdaniem Sądu, w kontekście cytowanej uchwały i niespornego stanu faktycznego, żądanie powódki w ustaleniu nieważności umowy sprzedaży z dnia 24 maja 2011r., w oparciu o art. 189 k.p.c., podlega oddaleniu właśnie z uwagi na stwierdzony po stronie powódki brak interesu prawnego, wobec możliwości realizacji dalej idącego roszczenia, a mianowicie wystąpienia z wnioskiem o podział majątku dorobkowego, w którym przedmiotem badania musi być także skuteczność wobec powódki umowy o przeniesieniu udziałów w prawie do lokalu dokonana między pozwanymi.

Niezależnie od powyższego nie wolno stracić z pola widzenia kwestii istnienia księgi wieczystej dla lokalu objętego pozwem jako równorzędnej przesłanki oddalenia powództwa. Ponownie podkreślić należy, że brak interesu prawnego w uzyskaniu orzeczenia ustalającego prawo lub stosunek prawny ma miejsce wtedy, gdy te okoliczności faktyczne, na tle których powód występuje z żądaniem, uzasadniają wystąpienie z żądaniem zmierzającym do zaspokojenia roszczenia, o którym powód twierdzi, że mu przysługuje. W sytuacji gdy powód może żądać świadczenia lub uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia stosunku prawnego lub prawa (por. wyrok SN z dnia 4 marca 2011 r., I CSK 351/10, Lex nr 785272, a także postanowienie SN z dnia 29 października 2009 r., sygn. akt III CZP 79/09, nie publ.).

Dokonując rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, przy ustalonym w niej stanie faktycznym niniejszej sprawy powołać się także należy na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2002 r,. III CKN 943/99 ( Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/3/48), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że małżonek nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności
umowy nabycia przez osobę trzecią od współmałżonka własności nieruchomości, jeżeli na jej podstawie osoba trzecia została wpisana w księdze wieczystej jako właściciel nieruchomości. W takiej sytuacji małżonek może zwalczać wpis własności w drodze powództwa o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Uzasadniając swoje stanowisko Sąd Najwyższy podniósł, że jeżeli ma się toczyć oddzielne postępowanie ( tj. w oparciu o art. 189 k.p.c. – przypis - autor uzasadnienia ) zmierzające do wykazania nie znajdującego wyrazu w treści księgi wieczystej prawa powódki do nieruchomości, to powinien być to proces o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Rozwijając tę myśl stwierdzić należy, że stosownie do art. 24 ¹ ust. 1 i 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (u.k.w.h.) do ksiąg wieczystych dla spółdzielczych własnościowych praw do lokalu stosuje się odpowiednio przepisy o księgach wieczystych dla nieruchomości, w związku z czym księgi wieczyste mogą być prowadzone w celu ustalenia stanu prawnego spółdzielczego prawa do lokalu. Zatem do sytuacji ustalonej w stanie faktycznym niniejszej sprawy będzie miała zastosowanie wskazana powyżej uchwała Sądu Najwyższego. Powództwo o jakim mowa w cytowanym wyroku SN przewidziane jest w art. 10 u.k.w.h. i stanowi ono instrument prawny służący usunięciu niezgodności stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, co oznacza, że po obu stronach takiego sporu muszą wystąpić podmioty powołujące się na przysługujące im prawo do tej samej nieruchomości lub jej części (por. wyrok SN z dnia 19 listopada 2004 r., II CK 152/04, Lex nr 512049). Stosownie do art. 3 u.k.w.h. domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, zaś prawo wykreślone nie istnieje. Usunięcie powstałej, na skutek przyczyn i zdarzeń o różnym charakterze, sprzeczności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej, a jej rzeczywistym stanem prawnym, może odbyć się wyłącznie na podstawie wyroku sądu wydanego w oparciu o art. 10 u.k.w.h. Zgodnie z art. 10 ustęp 1 cytowanej ustawy w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. Powyższe powództwo ma złożony charakter, bo chociaż w jego konstrukcji dominują elementy decydujące o zakwalifikowaniu go do powództw zmierzających do ustalenia prawa, to jednak pozwala ono uprawnionemu na doprowadzenie do ujawnienia ustalonego prawa w księdze wieczystej, przez co osiąga on ochronę prawną nie tylko w relacji z przeciwnikiem sporu (jak w sprawie o ustalenie), lecz w relacji z wszystkimi uczestnikami obrotu, w stosunku, do których może powoływać się na treść księgi wieczystej i domniemanie z art. 3 u.k.w.h. (por. wyrok SN z dnia 4 marca 2011 r., I CSK 340/10, Lex nr 785271). Legitymowana do wniesienia powództwa jest osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej (por. uchwała (7) SN z dnia 15 marca 2006 r., III CZP 106/05, OSNC 2006/10/160). Ciężar dowodu wykazania, że rzeczywisty stan prawny nieruchomości jest odmienny od ujawnionego w księdze wieczystej spoczywa na powodzie (por. wyrok SN z dnia 19 stycznia 2012 r, IV CSK 309/11, Lex nr 1125290). Mając na uwadze cel powództwa, z jakim wystąpiła powódka, należy zauważyć, że w istocie dochodzi ona dostosowania treści księgi wieczystej prowadzonej dla spółdzielczego prawa do lokalu do rzeczywistego stanu, a więc uzgodnienia tego, że ma ona udział w spornym lokalu i , że stanowi on - wbrew treści wpisu - przedmiot majątku wspólnego, który powinien być rozliczony w ramach podziału majątku wspólnego małżonków. Przede wszystkim powódka winna zatem obalić domniemanie z art. 3 ust. 1 u.k.w.h., zgodnie z którym domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Z wydruku elektronicznej księgi wieczystej prowadzonej dla spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu położonego w Z.przy ul (...)wynika, że na podstawie umowy sprzedaży z 24 maja 2011 r. jako współwłaściciele tego prawa wpisani zostali pozwani w niniejszej sprawie - J. O.i B. O.. Powódka ma więc prawo do wystąpienia z dalej idącym i lepiej chroniącym jej interesy powództwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym wytoczonym na podstawie art. 10 u.k.w.h., w ramach którego sąd przesłankowo odniesie się do zarzutu nieważności umowy.

Żądanie strony powodowej w sformułowane w pozwie i wydany na podstawie art. 189 k.p.c.,w następstwie wyrok jakiego żąda powódka niniejszym procesie, mający charakter tylko deklaratoryjny nie zapewnia jej takiej szerokiej ochrony.

Z opisanych powyżej powodów, wobec braku wykazania przez stronę powodową, interesu prawnego w wytoczeniu niniejszego powództwa musiało ono podlegać oddaleniu, o czym orzeczono w pkt 1 wyroku.

O kosztach procesu sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. zasądzając na rzecz strony pozwanej zwrot kosztów procesu obejmujących wynagrodzenie pełnomocnika wynoszące 3.600,00 zł zgodnie z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 r., Nr 163, poz. 1348).