Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 listopada 2014r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA – Hanna Wnękowska (spr.)

Sędziowie: SA – Krzysztof Karpiński

SA – Marek Czecharowski

Protokolant: – st. sekr. sąd. Katarzyna Rucińska

przy udziale Prokuratora Leszka Woźniaka

i oskarżyciela subsydiarnego M. P.

po rozpoznaniu w dniu 4 listopada 2014 r.

sprawy T. G.

oskarżonego o przestępstwa z art. 286 § 1 k.k.

na skutek apelacji, wniesionej przez obrońcę oskarżonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 24 kwietnia 2014 r. sygn. akt XVIII K 50/13

zaskarżony wyrok uchyla w całości i sprawę oskarżonego T. G. przekazuje Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania

UZASADNIENIE

T. G. oskarżony został o to, że:

w bliżej nieustalonym okresie czasu, od 1 maja 2008 roku do 19 maja 2010 roku w miejscowości Ł., w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadził M. P. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 470.000,- zł poprzez zawieranie z pokrzywdzoną umów pożyczek i wprowadzenie pokrzywdzonej w błąd co do zamiaru i realnych możliwości wywiązania się z zaciągniętych zobowiązań,

tj. o przestępstwo określone w art. 286 § 1 kodeksu karnego.

Zaskarżonym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 24 marca 2014 roku sygn. XVIII K 50/13 oskarżony w ramach zarzucanego mu czynu uznany został za winnego tego, że:

I.  w maju 2008 r w Ł. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadził M. P. do niekorzystnego rozporządzenia kwotą 200 000 zł wprowadzając ją w błąd co do swej sytuacji materialnej w tym poprzez zatajenie, iż jest dłużnikiem innych osób tj. czynu z art. 286 § 1 k.k.;

II.  pomiędzy majem 2008 r a grudniem 2008 w Ł. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadził M. P. do niekorzystnego rozporządzenia kwotą 150 000 zł wprowadzając ją w błąd co do swej sytuacji materialnej w tym poprzez zatajenie, iż jest dłużnikiem innych osób tj. czynu z art. 286 § 1 k.k.;

III.  w pierwszej połowie 2009 r .w Ł. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadził M. P. do niekorzystnego rozporządzenia kwotą 120 000 zł wprowadzając ją w błąd co do swej sytuacji materialnej w tym poprzez zatajenie, iż jest dłużnikiem innych osób tj. czynu z art. 286 § 1 k.k.;

IV.  przy zastosowaniu art. 91 § 1 k.k. na podstawie art. 286 § 1 k.k. wymierzono T. G. karę 1 roku pozbawienia wolności; na podstawie art. 69 § 1 k.k. w zw. z art. 70 §1 pkt 1 k.k. wykonanie tej kary warunkowo zawieszono na 3 lata próby;

V.  na podstawie art. 46 § 1 k.k. zasądzono od T. G. na rzecz M. P. kwoty 200 tys. zł, 150 tys. zł i 120 tys. zł;

Od wyroku tego apelację wniósł obrońca.

Apelacja zaskarżyła wyrok w całości mającą wpływ na treść zaskarżonego wyroku obrazę przepisów postępowania, a mianowicie:

A.  art. 7 k.p.k. w zw. z art. 4 k.p.k. i art. 410 k.p.k., polegającą na przekroczeniu przez Sąd Okręgowy zasady swobodnej oceny dowodów i dokonaniu ich dowolnej oceny poprzez:

1)  uznanie za bezsporny fakt, że M. P. udzieliła T. G. kilku pożyczek na łączną kwotę 470.000 zł, mimo iż M. P. nie potrafiła wskazać dokładnie, ani dat ani kwot transakcji, nie wykazała posiadania tych kwot w datach transakcji, a nawet sama oświadczyła, że były to środki na inwestycje (str. 2 protokołu z 11 grudnia 2013 r.), a kwoty określone były jedynie orientacyjne , a M. P. sama nie pamiętała (str. 3 protokołu z 17 kwietnia 2014 r.) czy kwoty obejmowały odsetki (str. 4 protokołu z 11 grudnia 2013 r.),

2)  uznanie za wiarygodne zeznań M. P., także w zakresie rzekomego zatajenia sytuacji materialnej przez T. G. w sytuacji bliskiego pożycia przez okres 4 lat, chociaż Sąd sam w uzasadnieniu wyroku na str. 6 wskazał na rozbieżności w zeznaniach M. P. (protokół z 16 stycznia 2014 r. str. 5 i 6 po okazaniu dokumentów), a także w zakresie rzekomych innych wierzycieli, co w świetle zeznań E. P., P. K., G. S. okazało się nieprawdą,

3)  pominięcie zatajonych lub zaprzeczonych przez M. P. okoliczności, co do finansowania jej działalności przez T. G. m.in. św. T. potwierdził, że T. G. zapłacił mu 70.000 zł
(k. 242),

4)  uznanie, że spłacenie innych długów nie ma znaczenia dla sprawy, chociaż na str. 7 Sąd stwierdza, że T. G. „był człowiekiem istotnie zadłużonym”,

5)  poczynienie ustaleń, że mimo 4 letniego pożycia M. P. i T. G., M. P. nie znała stanu majątkowego T. G., nie interesowała się tymi kwestiami i dokonywała kolejnych wypłat na jego rzecz, mimo braku zwrotu poprzednich wypłat.

6)  pominięcie dołączonych do akt postępowania akt sprawy cywilnej z prawomocnym nakazem zapłaty na kwotę 470.000 zł, co skutkowało orzeczeniem w trybie art. 46 k.k.

B.  art. 5 § 2 k.p.k., art. 410 k.p.k. i art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. polegającą na naruszeniu zasady obiektywizmu i nie uwzględnieniu przez Sąd przy wyrokowaniu i w uzasadnieniu wyroku okoliczności ujawnionych w toku rozprawy sądowej poprzez uznanie za istotne jedynie okoliczności przemawiających na niekorzyść oskarżonego, a nieuwzględnienie okoliczności świadczących na jej korzyść, w tym zwłaszcza: wątku zamiaru po stronie T. G. (co potwierdził Sąd na str. 7 i 9 uzasadnienia wyroku),

1)  gotowości rozliczenia przez T. G. spornych kwot, a także częściowego rozliczenia (kwestia płatności w dolarach, czy zapłata za fakturę dla L. T.),

2)  pominięcie nieosiągnięcia korzyści majątkowej oraz braku woli i świadomości uzyskania tej korzyści po stronie T. G.,

3)  abstrahowanie od motywów działania M. P., jako osoby porzuconej i zazdrosnej, która za pomocą wymiaru sprawiedliwości - dokonała zemsty w związku z rozstaniem z T. G. zarówno w kwestii nieokreślonych rozliczeń finansowych, jak i dokumentu podpisanego przez T. G. wyłącznie na korzyść M. P.,

C.  art. 410 k.p.k. poprzez wydanie wyroku skazującego zgodnego z linią oskarżenia oskarżycielki posiłkowej jeszcze w trakcie trwania procesu, o czym świadczy data widniejąca na wyroku 24 marca 2014 roku, podczas gdy jego ogłoszenie miało miejsce dnia 24 kwietnia 2014 roku, a postępowanie dowodowe przeprowadzone było jeszcze w dniu 17 kwietnia 2014 roku.

II. błąd w ustaleniach faktycznych oraz sprzeczność z zasadami logicznego rozumowania, przyjęty za podstawę wyroku, mogący mieć wpływ na jego treść, polegający na stwierdzeniu, iż:

- oskarżony mógł doprowadzić trzykrotnie tę samą osobę do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w okresie 24 miesięcy,

- oskarżony doprowadził pokrzywdzoną do niekorzystnego rozporządzenia swoim majątkiem, wprowadzając ją w błąd co do swej sytuacji materialnej poprzez zatajenie, iż jest dłużnikiem innych osób i zasądzenie od oskarżonego obowiązku naprawienia szkody poprzez zapłatę kwoty 470.000 zł mimo braku dowodów w tym zakresie,

- T. G. działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, pokrzywdzona nie wiedziała o sytuacji materialnej oskarżonego, choć przez kilka lat żyli razem prowadząc interesy m.in budowlane,

- oskarżony w momencie udzielania mu pożyczek przez pokrzywdzoną był osobą niewypłacalną,

- pożyczka udzielona została oskarżonemu łącznie w kwocie 470.000 zł, mimo nie wykazania przez M. P. posiadania takich środków w dniach wskazywanych, jako daty pożyczki, co w kontekście zeznań stron, że kwoty ustalali orientacyjnie budzi poważne wątpliwości.

III. obrazę przepisów prawa materialnego w zakresie :

1)  art. 46 k.k. poprzez brak ustalenia wysokości szkody poniesionej przez M. P. poprzez brak udowodnienia wysokości wypłat, a także z uwagi na prawomocny nakaz zapłaty opiewający na tę samą kwotę,

2)  art. 286 § 1 k.k. poprzez przyjęcie, że zachowanie oskarżonego wyczerpuje znamiona czynu z art. 286 § 1 k.k. i podnosi, iż nawet w sytuacji, w której Sąd uzna powyższe zarzuty obrazy przepisów postępowania procesowego oraz błąd w ustaleniach faktycznych za niezasadne, to i tak zastosowana norma prawa materialnego w postaci art. 286 § k.k. w niniejszej sprawie w oparciu o przedstawiony przez Sąd Okręgowy stan faktyczny nie ma zastosowania, z uwagi na brak zamiaru bezpośredniego sprawcy czynu, co Sąd przyznał wprost na str. 7 uzasadnienia zaskarżonego wyroku „Materiał dowodowy nie dostarczył potwierdzenia okoliczności jakoby oskarżony nie miał zamiaru zwrócić pieniędzy .... Nie ma dowodu na to, że wprowadzał ją w błąd kłamiąc o owych interesach, które dzięki pożyczce chciał przeprowadzić z zyskiem”.

Obrońca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i uniewinnienie oskarżonego T. G. od zarzucanych mu czynów ewentualnie o zmianę pkt V zaskarżonego wyroku w zakresie pkt V poprzez uchylenie zobowiązania do naprawienia szkody, a w przypadku nieuwzględnienia powyższego, z daleko posuniętej ostrożności procesowej, o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja jest zasadna jedynie o tyle, o ile zarzuca obrazę art. 286 § 1 k.k. oraz nieuwzględnienie przy orzekaniu obowiązku naprawienia szkody prawomocnego nakazu zapłaty w sprawie III Nc 70/10.

W pozostałej części jest niezasadna.

Sąd Okręgowy prawidłowo dokonał ustaleń faktycznych w przedmiocie wysokości pożyczek udzielonych oskarżonemu przez pokrzywdzoną oraz okoliczności ich udzielenia a ustalenia te wystarczająco uzasadnił. Dotyczące tych okoliczności dowody zostały należycie ocenione a skarżący nie przedstawił argumentów, które mogłyby poddać w wątpliwość prawidłowość tej oceny.

Wobec braku potrzeby powtarzania argumentacji przedstawionej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wystarczy w tym miejscu podkreślić ,że zeznania pokrzywdzonej M. P. dotyczące wysokości przedmiotowych pożyczek znajdują potwierdzenie w podpisanych przez oskarżonego dokumentach potwierdzających udzielenie tych pożyczek
(k.141-143) oraz w treści umowy zawartej 19.05.2010r. (k. 15 akt prokuratorskich).

Wyjaśnienia oskarżonego, że dokumenty na k. 141-143 podpisał dla świętego spokoju zasadnie uznane zostały przez Sąd Okręgowy za nielogiczne.

Podnoszona w apelacji okoliczność, że oskarżony częściowo rozliczył pożyczone kwoty poprzez zapłatę za fakturę dla L. T. (str. 3 apelacji) nie znajduje oparcia w materiale dowodowym gdyż z zeznań świadka L. T. wynika, że wiadomo mu, iż pieniądze na zapłatę faktur na zakup betonu w jego firmie oskarżony otrzymał od M. P. .

Z zeznań pokrzywdzonej wynika, że została przez oskarżonego wprowadzona w błąd co do jego sytuacji materialnej i że udzielając mu pożyczek działała pod wpływem tego błędu, w przeświadczeniu, że oskarżony zwróci jej pożyczone pieniądze. Nie wiedziała o innych długach oskarżonego oraz o prowadzonych przeciwko niemu postępowaniach egzekucyjnych.

Wbrew zarzutom apelacji brak jest podstaw by odmówić wiary tym zeznaniom. Podstawy takiej nie stanowi podnoszony przez obrońcę fakt bliskiego pożycia pokrzywdzonej z oskarżonym przez okres czterech lat, skoro nie żyli w konkubinacie a zatem nie prowadzili wspólnego gospodarstwa. Nie stanowi jej także kolejny podnoszony w apelacji fakt - udzielania oskarżonemu kolejnych pożyczek mimo niezwrócenia poprzednich jeśli się zważy, że pokrzywdzona – jak wynika z jej zeznań – ufała oskarżonemu co jest uzasadnione bliskimi emocjonalnymi relacjami jakie ich łączyły.

Wbrew twierdzeniom skarżącego zeznania pokrzywdzonej w omawianym zakresie nie zawierają rozbieżności.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny uznał podniesione w apelacji zarzuty obrazy prawa procesowego i błędu w ustaleniach faktycznych za niezasadne.

Zasadnie natomiast zarzuca skarżący nieuwzględnienie przez Sąd przy orzekaniu obowiązku naprawienia szkody, wydanego wobec oskarżonego prawomocnego nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 18.10.2010r. w sprawie II Nc 70/10.

Nakaz ten wydany na rzecz M. P. opiewa na kwotę 115 293 zł, przy czym z akt sprawy II Nc 70/10 jednoznacznie wynika , że na kwotę tę składa się kwota 100 000 zł. z tytułu przedmiotowych pożyczek zaciągniętych przez oskarżonego, zaś kwota 15 293,60 zł dochodzona była przez M. P. z tytułu innych zobowiązań oskarżonego, nieobjętych aktem oskarżenia.

W tej sytuacji, zważywszy na treść art. 415 § 5 in fine k.p.k. Sąd orzekając obowiązek naprawienia szkody winien fakt ten uwzględnić i pomniejszyć o 100 000 zł. kwotę, której obowiązek ten dotyczy.

Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na nieprawidłową redakcję orzeczenia w pkt. V wyroku. Obowiązek naprawienia szkody orzekany na podstawie art. 46 § 1 k.k. jest środkiem karnym , zatem objęte nim kwoty nie są zasądzane na rzecz pokrzywdzonych. Nadto, redagując omawiane orzeczenie Sąd nie uwzględnił okoliczności, że oskarżony został skazany za przestępstwa składające się na ciąg przestępstw.W takiej sytuacji dyrektywa zawarta w art. 91 § 1 k.k. nakazująca wymierzenie jednej kary ma odpowiednie zastosowanie do orzekania środków karnych tego samego rodzaju (por. uchwała SN z 26.09.2002r) I KZP21/02).

Zasadny jest także podniesiony w apelacji zarzut obrazy prawa materialnego – art. 286 § 1 k.k.

Sąd Okręgowy skazał oskarżonego za czyny penalizowane w art. 286 § 1 k.k. a jednocześnie w uzasadnieniu wyroku na str. 7 stwierdził, że materiał dowodowy nie dostarczył potwierdzenia okoliczności jakoby oskarżony nie miał zamiaru zwrócić pieniędzy w czasie kiedy pokrzywdzona nimi rozporządzała.

Tymczasem z istoty przestępstwa oszustwa (które może być popełnione tylko umyślnie z zamiarem bezpośrednim, kierunkowym, obejmującym cel i sposób działania) wynika, że do jego przypisania konieczne jest ustalenie, że występując o udzielenie pożyczki, kredytu lub innego płatnego świadczenia, sprawca działał z zamiarem jego niezwrócenia lub niespłacenia (por. wyrok SN z 3.07.2007r. II KK 327/06, wyrok SN z 21.11.2007r. VKK 66/07, wyrok SN z 4.04.2013r. IV KK 355 , wyrok SA w Warszawie z 30.10.2013r. II Aka 325/13).

W niniejszej sprawie należało zatem wykazać , że oskarżony zaciągając u pokrzywdzonej przedmiotowe pożyczki działał z zamiarem ich niezwrócenia.

Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd Okręgowy dostrzegł okoliczności, które wskazywały na taki zamiar po stronie oskarżonego. Jak wskazano wyżej ustalił bowiem prawidłowo, że oskarżony nie tylko zataił przed pokrzywdzoną fakt swego poważnego zadłużenia wobec kilku wierzycieli i prowadzonych przeciwko niemu postępowań egzekucyjnych ale stwarzał pozory jakoby jego sytuacja materialna była bardzo dobra.
Z ustaleń Sądu wynika, że oskarżony pożyczał od pokrzywdzonej znaczne kwoty oraz, że zaciągał kolejne pożyczki nie spłaciwszy poprzednich - mimo, iż jego sytuacja materialna nie pozwalała mu na zwrot żadnej z pożyczonych kwot.

Prawidłowo też Sąd ustalił ,że udzielanie przez pokrzywdzoną przedmiotowych pożyczek stanowiło niekorzystne rozporządzenie mieniem w rozumieniu art. 286 § 1 k.k.

Wskazane wyżej okoliczności nie zostały jednak należycie rozważone i uwzględnione przy dokonywaniu ustaleń w przedmiocie zamiaru oskarżonego.

Powyższe uchybienie spowodowało uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Przy ponownym rozpoznaniu Sąd Okręgowy poczyni ustalenia w przedmiocie zamiaru oskarżonego mając na uwadze całokształt ujawnionych okoliczności towarzyszących zaciąganiu przez niego przedmiotowych pożyczek. W toku przewodu przeprowadzi dowody niezbędne dla poczynienia tych ustaleń , a w zakresie pozostałych dowodów rozważy skorzystanie z możliwości wskazanej w art. 442 § 2 k.p.k.

Przy wyrokowaniu Sąd uwzględni dyspozycję art. 443 § 1 k.p.k. bacząc ,że orzeczenie surowsze to takie orzeczenie, które zawiera rozstrzygnięcia mniej korzystne w porównaniu z orzeczeniem uchylonym.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny orzekł jak w wyroku.