Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 października 2014 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny - Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Katarzyna Serafin-Tabor (sprawozdawca)

Sędziowie: SO Agnieszka Cholewa-Kuchta

SO Krzysztof Wąsik

Protokolant sądowy: Piotr Łączny

po rozpoznaniu w dniu 28 października 2014 roku w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa D. B.

przeciwko Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie

z dnia 31 marca 2014 r., sygnatura akt I C 973/12/N

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że datę „31 marca 2014 roku” zastępuje datą : „13 marca 2012 roku”;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 407 zł (czterysta siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy dla Krakowa-Nowej Huty w Krakowie zasądził od strony pozwanej, Towarzystwo (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W., na rzecz powódki, D. B., kwotę 8.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 31 marca 2014 r. (pkt. I), oddalił powództwo w pozostałej części (pkt. II) i orzekł o kosztach postępowania (pkt. III i IV).

W uzasadnieniu Sąd Rejonowy wskazał, że w dniu 17 lutego 2011 r. doszło do wypadku z udziałem powódki, za który odpowiedzialność ponosiła osoba kierująca pojazdem, posiadająca umowę ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej z tytułu posiadania pojazdu mechanicznego ze stroną pozwaną, zaś strona pozwana uznała swą odpowiedzialność za skutki zdarzenia co do zasady i wypłaciła powódce kwotę 4.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Sąd poczynił również ustalenia w zakresie skutków wypadku, powstałych u powódki, jej trybu życia przed i po wypadku.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powódki tytułem zadośćuczynienia wskazaną kwotę. Zasądzając odsetki od tej kwoty od dnia wyrokowania Sąd a quo wskazał, że ustalenie skutków wypadku, a zatem i rozmiaru krzywdy doznanej przez powódkę nastąpiło na dzień rozstrzygnięcia, a zatem zadośćuczynienie w zasądzonej wysokości zaktualizowało się również dopiero na ten dzień i od tego momentu należało liczyć odsetki za opóźnienie, zgodnie z art. 481 § 1 k.c.

Apelację od powyższego wyroku złożyła powódka, zaskarżając go w części – w zakresie pkt. II (mimo literalnego wskazania na pkt. I) co do rozstrzygnięcia o odsetkach za okres od 13 marca 2012 r. do 30 marca 2014 r. Skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, art. 455 k.c. poprzez jego niezastosowanie i brak przyjęcia, że z chwilą wezwania strony pozwanej do zapłaty zobowiązanie stało się terminowe, a ponadto art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. poprzez błędną ich wykładnię i przyjęcie, że odsetki od zadośćuczynienia należą się od dnia wyrokowania, zamiast od dnia 13 marca 2012 r.

Powołując się na powyższe zarzuty powódka wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez zasądzenie odsetek ustawowych od kwoty 8.000 zł od dnia 13 marca 2012 r. do dnia zapłaty, a nadto o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja powódki jako oczywiście zasadna zasługuje na uwzględnienie.

Nie ulega wątpliwości, iż obecnie w judykaturze dominuje stanowisko, iż odsetki za opóźnienie w zapłacie odszkodowania, a także zadośćuczynienia, należą się – co do zasady – nie od chwili wyrokowania, lecz od chwili wezwania dłużnika do zapłaty (por. choćby wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK 434/2009, LexPolonica nr 3025449; z dnia 8 lutego 2012 r., V CSK 57/2011, Izba Cywilna Biuletyn Sądu Najwyższego 2013/3; z dnia z dnia 10 lutego 2000 r. II CKN 725/98, OSNC 2000/9 poz. 158; z dnia 30 stycznia 2004 r. I CK 131/2003, OSNC 2005/2 poz. 40; z dnia 16 kwietnia 2009 r. I CSK 524/2008, OSNC 2009/D poz. 106; z dnia 17 listopada 2006 r. V CSK 266/2006, LexPolonica 1009723; z dnia 26 listopada 2009 r., III CSK 62/2009, OSNC 2010/C poz. 80; z dnia 18 lutego 2011 r. I CSK 243/2010 LexPolonica nr 2811286; z dnia 8 marca 2013 r., III CSK 192/2012, LexPolonica nr 6872284). Wynika to wprost z treści art. 455 k.c., który stanowi, że jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika. Wymagalność tego rodzaju roszczenia w zasadzie następuje bezpośrednio po wezwaniu dłużnika przez wierzyciela do jego zapłaty, a więc w dniu następnym do otrzymaniu wezwania do zapłaty, ewentualnie – jak przyjmuje się w orzecznictwie – z doliczeniem pewnego okresu (kliku bądź kilkunastu dni) niezbędnego do przeanalizowania przez dłużnika zasadności żądania. Należałoby zatem przyjąć, że ustawowe odsetki za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia należą się od dnia następującego po dniu, w którym zapłata powinna nastąpić niezwłocznie po wezwaniu wierzyciela, o którym stanowi art. 455 k.c. Nie ulega bowiem wątpliwości, że roszczenia odszkodowawcze mają charakter bezterminowy, wobec czego wspomniany przepis znajduje do nich zastosowanie. Rację ma przy tym skarżący, iż w obecnej sytuacji ekonomicznej funkcja odsetek za opóźnienie ma jedynie wymiar odszkodowawczy, nie zaś waloryzacyjny. Odsetki mają zapewnić poszkodowanemu swego rodzaju zryczałtowane wynagrodzenie za korzystanie ze środków pieniężnych jemu należnych przez dłużnika. Orzekanie odsetek dopiero od chwili wyrokowania skutkowałoby zatem swoistym pokrzywdzeniem poszkodowanego, który nie miałby możliwości czerpania korzyści z zadośćuczynienia, jakie mu się należy już w terminie wezwania do zapłaty, a nawet wcześniej (por. niżej). Oczywiście rację ma Sąd Rejonowy wskazując, iż zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 363 § 2 k.c., nawiązującą do art. 316 § 1 k.p.c., rozmiar szkody, zarówno majątkowej, jak i niemajątkowej, ustala się, uwzględniając czas wyrokowania. Zasada ta ma na celu możliwie pełną kompensatę szkody ze względu na jej dynamiczny charakter. To jednak nie może usprawiedliwiać ograniczenia praw poszkodowanego (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10 lutego 2000 r. II CKN 725/98, OSNC 2000/9 poz. 158; z dnia 16 kwietnia 2009 r., I CSK 524/2008, OSNC-ZD 2009, nr D poz. 106). Należy zgodzić się z Sądem pierwszej instancji, że okoliczności wpływające na wysokość kwoty zasądzanej tytułem zadośćuczynienia mogą ulegać fluktuacji i podlegają ocenie sądu, co jednak nie oznacza, że rozstrzygnięcie sądu nosi cechy dowolności. Niezależnie bowiem od elementu ocennego, co ma szczególne znaczenie przy szacowaniu rozmiaru krzywdy, wyrok ten ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny. Z uwagi jednak na możliwą dynamikę zmian sytuacji zdrowotnej i życiowej poszkodowanego, w ocenie Sądu Okręgowego, zasadne jest przyjęcie, że o ile powód żądając odsetek od dnia poprzedzającego dzień wyrokowania wykaże, że już w tym dniu należała mu się dochodzona kwota, to odsetki winny się należeć od tego dnia. Tylko w sytuacji, gdy powód nie jest w stanie tego wykazać (np. gdy kwota uległa zwiększeniu na skutek okoliczności późniejszych, nieznanych w chwili kierowania wezwania do zapłaty), odsetki mogą należeć się za okres krótszy, w tym również dopiero od daty wyrokowania (por. także wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2011 r. I PK 145/2010, OSNP 2012/5-6 poz. 66; z dnia 8 marca 2013 r., III CSK 192/2012, LexPolonica nr 6872284). Może być więc tak, że w tej samej sprawie w zależności od okoliczności, odsetki zostaną uwzględnione co do części kwoty zasądzanej tytułem zadośćuczynienia od dnia poprzedzającego wyrokowanie, a co do pozostałej części – dopiero od dnia wyrokowania.

Mając na względzie powyższe rozważania należy uznać, że w judykaturze nastąpiło odejście od dawnej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, którą zapewne kierował się Sąd Rejonowy, iż odsetki z uwagi na ich waloryzacyjny charakter należą się od dnia orzekania w przedmiocie zadośćuczynienia (tak wyroki Sądu Najwyższego z dnia z dnia 29 stycznia 1997 r., I CKU 60/96, Prokuratura i Prawo - dodatek 1997/5 poz. 31; z dnia 9 stycznia 1998 r., III CKN 301/97, LexPolonica nr 2073263; z dnia 20 marca 1998 r. II CKN 650/97, LexPolonica nr 2027976; z dnia 4 września 1998 r., II CKN 875/97, LexPolonica nr 405159). Należy pamiętać, że przytoczone rozstrzygnięcia zapadały w szczególnej, niestabilnej sytuacji gospodarczej, co czyni je w obecnych stosunkach ekonomicznych nieaktualnymi.

Dodatkowo podkreślenia wymaga fakt, że jakkolwiek odsetki od kwoty przyznawanej tytułem zadośćuczynienia należą się zasadniczo od dnia następnego po dniu skierowania wezwania do zapłaty, to zasada ta doznaje wyjątku jeśli, idzie o możliwość żądania odsetek od zakładu ubezpieczeń, którego odpowiedzialność wynika z zawartej ze sprawcą szkody umowy ubezpieczenia obowiązkowego posiadaczy pojazdów mechanicznych. Zgodnie bowiem z art. 14 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (t.j. Dz. U. 2013 r. poz. 392 ze zm.), zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia o szkodzie. W przypadku gdyby wyjaśnienie w powyższym terminie okoliczności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania okazało się niemożliwe, odszkodowanie wypłaca się w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe, nie później jednak niż w terminie 90 dni od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie, chyba że ustalenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania zależy od toczącego się postępowania karnego lub cywilnego. Z przytoczonej regulacji wynika, że dla ustalenia terminu spełnienia świadczenia odszkodowawczego nie ma znaczenia przepis art. 455 k.c., skoro roszczenie to ma z założenia charakter terminowy. W takim przypadku kierowanie do zakładu ubezpieczeń wezwania do zapłaty w ogóle nie jest konieczne. Istotna jest bowiem jedynie okoliczność, kiedy nastąpiło zgłoszenie szkody oraz w jakim czasie zakład ubezpieczeń miał możliwość poczynienia ustaleń istotnych z punktu widzenia zasad i zakresu swej odpowiedzialności. W okolicznościach przedmiotowej sprawy zgłoszenie szkody nastąpiło w dniu 4 sierpnia 2011 r. (por. pismo strony pozwanej k. 34, pismo powódki k. 32-33). Uwzględniając, że miało to miejsce w niemal sześć miesięcy od dnia wypadku, należy uznać, że strona pozwana miała możliwość ustalenia zakresu swej odpowiedzialności już wtedy, w terminie wynikającym z art. 14 ust. 1 cytowanej ustawy. Z niekwestionowanych ustaleń Sądu Rejonowego wynika bowiem, że w czasie zgłoszenia zakładowi ubezpieczeń szkody (sierpień 2011 r.) znany był już rodzaj obrażeń doznanych przez powódkę, wynikające z tego utrudnienia w jej funkcjonowaniu, które szczególnie silnie zaznaczały się do maja 2011 r., a także możliwe było przewidzenie dalszych sposobów postępowania (konieczność rehabilitacji). Stąd też należy uznać, że odsetki za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia należą się powódce od dnia 4 września 2011 r. Sąd Odwoławczy, będąc jednak związany żądaniem pozwu (art. 321 § 1 k.p.c.) na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok zasądzając odsetki zgodnie z żądaniem powódki tj. od dnia 13 marca 2012 r.

Jednocześnie, z uwagi na to, że zmiana orzeczenia dotyczyła jedynie roszczenia ubocznego, a nie roszczenia głównego, brak było podstaw do zmiany orzeczenia Sądu Rejonowego w zakresie kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego, o co wnosiła skarżąca.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Na zasądzone od strony pozwanej na rzecz powódki koszty postępowania apelacyjnego złożyła się opłata od apelacji (107 zł) oraz wynagrodzenie pełnomocnika pozwanych w kwocie 300 zł ustalonej w oparciu o przepis § 6 pkt 3 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz. U. 2013 r. poz. 490 ze zm.).