Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 5 grudnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VIII Wydział Gospodarczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Piotr Sałamaj

Sędziowie: SO Leon Miroszewski

SR del. Kornelia Żminkowska (spr.)

Protokolant: st. sekr. sąd. Monika Stachowiak

po rozpoznaniu w dniu 5 grudnia 2014 roku w Szczecinie

na rozprawie

sprawy z wniosku Skarbu Państwa - Naczelnik Urzędu Skarbowego
w D.

przy udziale P. S.

o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej

na skutek apelacji uczestnika od postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie z dnia 6 czerwca 2014 roku, sygnatura akt XII Gzd 19/14

uchyla zaskarżone postanowienie, znosi postępowanie poczynając od rozprawy z dnia 6 czerwca 2014 r. i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu Szczecin-Centrum w Szczecinie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

SSO Leon Miroszewski SSO Piotr Sałamaj SSR del. Kornelia Żminkowska

sygn. akt VIII Ga 356/14

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy Szczecin – Centrum w Szczecinie w sprawie z wniosku Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w D. przy udziale uczestnika P. S., postanowieniem z dnia 6 czerwca 2014 r. pozbawił uczestnika P. S. prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji i stowarzyszeniu – na okres 4 lat i oddalił wniosek w pozostałym zakresie.

Postanowienie zapadło w sprawie, w której wnioskodawca domagał się pozbawienia uczestnika P. S. prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji i stowarzyszeniu – na okres 10 lat. W uzasadnieniu wnioskodawca wskazał na oddalenie wniosku o ogłoszeniu upadłości (...) sp. z o.o. z siedzibą w Ł., której prezesem jest P. S., uwagi na brak majątku. Wnioskodawca wskazał nadto, że zadłużenie (...) sp. z o.o. w ciągu 2 lat osiągnęło poziom 1.200.000 zł. Wnioskodawca podniósł również, że P. S. jako prezes zarządu spółki, nie złożył w dwutygodniowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, na skutek czego doprowadził do powiększenia zadłużenia spółki, a także nie przedsięwziął żadnych działań mających na celu uregulowanie zobowiązań spółki lub zadośćuczynienia wierzycielom w inny sposób. W ocenie wnioskodawcy bezskuteczność egzekucji prowadzonych przeciwko spółce oraz nieskładanie deklaracji podatkowych wskazują na rażące niedbalstwo w prowadzeniu spraw spółki przez P. S..

Uzasadniając orzeczenie Sąd wskazał, że w okresie pełnienia funkcji prezesa zarządu w (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. przez P. S. zaistniały podstawy do ogłoszenia upadłości spółki, przy czym podstawy do jej ogłoszenia zaistniały najpóźniej na początku 2012 roku, kiedy to spółka zaprzestała regulowania zobowiązań wobec co najmniej dwóch podmiotów: Urzędu Skarbowego w D. i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Sąd podkreślił, że brak złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości skutkował pokrzywdzeniem wierzycieli, którzy w związku z powyższym nie mieli szans na zaspokojenie swoich wierzytelności. Sąd zaznaczył jednocześnie, że brak działań po stronie P. S. mających na celu naprawienie sytuacji finansowej spółki doprowadził do znacznego obniżenia wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa i w konsekwencji pokrzywdzenia pozostałych wierzycieli, czego przejawem jest to, że z zobowiązań opiewających na początku 2012 roku na kwotę ponad 140.000 złotych w 2013 roku wymagalne zobowiązania spółki wzrosły do około 1,2 min. złotych. Biorąc to pod uwagę sąd uznał za zasadne stanowisko wnioskodawcy, iż uczestnik nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym dwutygodniowym terminie od dnia w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, co uzasadniało zastosowanie art. 373 ust. 1 pkt 1 prawa upadłościowego i naprawczego, zgodnie z którym sąd może orzec pozbawienie na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu osoby, która ze swej winy będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości. Sąd uznając jednak, że z uwagi na brak wykazania szczególnej intencjonalności uczestnika, która świadczyć by mogła o świadomym działaniu w celu pokrzywdzenia wierzycieli, pozbawił P. S. praw wskazanych w art. 373 prawa upadłościowego i naprawczego na okres 4 lat, a nie maksymalnych przewidzianych w ustawie 10 lat, o co wnosił wnioskodawca.

Rozważane postanowienie zostało zaskarżone apelacją przez uczestnika P. S., który wniósł o uchylenie tego postanowienia w całości. Swoje żądanie uczestnik tłumaczył naruszeniem procedury przez sąd I instancji z uwagi na to, że wezwanie do uzupełnia braków formalnych swojego pisma otrzymał dopiero po rozprawie poprzedzającej wydanie postanowienia pozbawiającego go praw wskazanych w art. 373 prawa upadłościowego i naprawczego. Ponadto uczestnik podał twierdzenia, które świadczyć by miały o tym, że jest szykanowany przez Urząd Skarbowy w D., a także inne urzędu państwowe.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja uczestnika okazała się uzasadniona.

Zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. W rozpatrywanej sprawie Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że postępowanie przeprowadzone przez Sąd Rejonowy objęte jest częściowo nieważnością postępowania z uwagi na pozbawienie uczestnika P. S. możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Z kolei stosownie do treści art. 386 § 2. k.p.c. w razie stwierdzenia nieważności postępowania sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok i znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością. Z tego powodu – wobec uznania, że zachodzi przesłanka do stwierdzenia nieważności postępowania – ustosunkowanie się do pozostałych zarzutów apelacyjnych, a odnoszących się do poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń, uznać należało za zbędne. Nieważność postępowania jako tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza, powoduje bowiem uchylenie zaskarżonego orzeczenia niezależnie od ewentualnego wpływu na treść orzeczenia. Innymi słowy w razie zaistnienia którejkolwiek z przesłanek stwierdzenia nieważności, enumeratywnie wymienionych w art. 379 k.p.c., zawsze aktualizuje się skutek określony w art. 386 § 2 k.p.c. w postaci uchylenia orzeczenia i zniesienia postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością, bez względu na istnienie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy wymienionymi w tym przepisie uchybieniami, a rozstrzygnięciem sądu I instancji.

Przepis artykułu 379 pkt 5 k.p.c. przewidujący nieważność postępowania w przypadku pozbawienia strony możliwości obrony swych praw gwarantuje stronie prawo korzystania z przywilejów procesowych, a tym samym zapewnia jej konstytucyjne prawo do sądu i związane z nim prawo do obrony. W prawidłowo prowadzonym postępowaniu strona w granicach zakreślonych przepisami prawa ma bowiem wiedzę na temat toczącego się postępowania, i ma możliwość podnoszenia twierdzeń i zgłaszania dowodów na ich poparcie. Stosownie do art. 13 § 2 k.p.c. powyższy przepis należy stosować nie tylko do stron, ale także do uczestników postępowania nieprocesowego. Nieważność z art. 379 pkt 5 k.p.c. - w związku z art. 13 § 2 k.p.c. - zachodzi więc w postępowaniu nieprocesowym wtedy, gdy możności obrony swych praw został pozbawiony uczestnik, czyli osoba, która, jako zainteresowana w sprawie, wzięła w niej udział lub była do tego wezwana (art. 510 k.p.c.).

W orzecznictwie podkreśla się nadto, że pozbawienie strony możności obrony należy oceniać przez pryzmat konkretnych okoliczności sprawy i nie należy go wiązać wyłącznie z sytuacją całkowitego wyłączenia strony od udziału w sprawie. Pozbawienie strony możności obrony swych praw w procesie oznacza natomiast sytuację, w której sąd nie powinien w ogóle przystępować do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Chodzi tu niewątpliwie o takie uchybienia procesowe popełnione przez sąd, które w praktyce uniemożliwiają stronie podjęcie stosownej obrony, zwłaszcza gdy nie miała ona możliwości usunięcia skutków tych uchybień na następnych rozprawach poprzedzających wydanie wyroku (postanowienia co do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym) w danej instancji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2002 r. V CKN 1057/00; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2004 r. I CK 226/04). Wyjaśnić przy tym należy, że niemożność obrony swych praw nie musi istnieć w ciągu całego postępowania przed sądem pierwszej instancji, lecz znaczenie ma to, czy występowała ona przy orzekaniu i w postępowaniu bezpośrednio poprzedzającym wydanie orzeczenia.

W celu ustalenia, czy miało miejsce pozbawienie strony możności działania, należy więc kolejno zbadać, czy nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, następnie, czy uchybienie to miało wpływ na możność strony do podjęcia stosownych działań w postępowaniu, a także, czy bez względu na te uchybienia strona mogła bronić swych praw w postępowaniu.

W rozważanej sprawie w dniu 5 maja 2014 r. P. S. otrzymał pismo od sądu, w którym zawiadomiono go o wyznaczonym na dzień 6 czerwca 2014 r. terminie rozprawy (zaznaczając, że stawiennictwo jest nieobowiązkowe) oraz przesłano mu odpis wniosku wnioskodawcy, zobowiązując go przy tym do ustosunkowania się do treści zawartej we wniosku, w terminie 14 dni, pod rygorem przyjęcia, że go nie kwestionuje. W dniu 14 maja 2014 r. P. S. nadał do sądu pismo stanowiące odpowiedź na wniosek o orzeczenie zakazów, zawierające wniosek o oddalenie w całości wniosku naczelnika Urzędu Skarbowego w D.. Pismo to nie zawierało żadnych załączników pomimo tego, że P. S. wyraźnie się na nie powoływał, podając ich oznaczenie oraz numer załącznika, nadto P. S. nie załączył odpisu pisma. W związku z brakiem załączenia odpisu pisma uczestnika z dnia 14 maja 2014 r. P. S. zarządzeniem wykonanym w dniu 29 maja 2014 r. został wezwany do uzupełnienia – w terminie 7 dni – braków formalnych pisma poprzez przedłożenie jego odpisu, pod rygorem zwrotu pisma. Pismo zawierające powyższe wezwanie do uzupełniania braków formalnych, P. S. otrzymał w dniu 27 czerwca 2014 r., natomiast zwrotne potwierdzenie odbioru przedmiotowego pisma trafiło do sądu w dniu 8 lipca 2014 r. Pomimo braku zwrotnego potwierdzenia odbioru pisma sądu zawierającego skierowane do P. S. wezwanie do uzupełnienia braków formalnych pisma, w dniu 6 czerwca 2014 r. odbyła się (bez udziału wnioskodawcy i uczestnika, pomimo prawidłowego zawiadomienia) w sprawie rozprawa, w trakcie której sąd przeprowadził postępowanie dowodowe i dopuścił dowody wskazane przez wnioskodawcę, a następnie przewodniczący zamknął rozprawę i ogłosił postanowienie, mocą którego pozbawił uczestnika P. S. prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji i stowarzyszeniu – na okres 4 lat i oddalił wniosek w pozostałym zakresie.

W ocenie Sądu Okręgowego brak w aktach sprawy – w dniu rozprawy bezpośrednio poprzedzającej wydanie postanowienia co do istoty sprawy – zwrotnego potwierdzenia odbioru przez P. S. wezwania do uzupełnienia braku odpowiedzi na wniosek (co skłonić powinno sąd ku temu, że nie upłynął jeszcze wyznaczony uczestnikowi termin na uzupełnienie braków formalnych pisma), stanowił przeszkodę obligującą sąd I instancji do odroczenia rozprawy na podstawie art. 156 k.p.c. do czasu upływu terminu na uzupełnienie braków pisma procesowego uczestnika. Za ważne przyczyny uzasadniające odroczenie rozprawy, o których mowa w art. 156 k.p.c. uznać należy okoliczności, których nieuwzględnienie doprowadziłoby do naruszenia zasad postępowania, np. równości stron, zapewnienia im możliwości realizacji ich uprawnień procesowych, w tym wykazania swoich twierdzeń, czy też dążenia do ustalenia prawdy materialnej, tj. art. 3 k.p.c. (Kodeks Postępowania Cywilnego. Komentarz. Tom I, red. H. Dolecki, Lex, 2013). Co więcej analiza odpowiedzi na wniosek wskazuje na to, że do pisma tego powinny być załączone wskazane w nim dokumenty. Skoro więc załączników tych brakowało, to sąd powinien wezwać uczestnika do uzupełniania braków formalnych pisma także w tym zakresie, tzn. co do wymienienia i przedłożenia wskazanych w odpowiedzi na wniosek dokumentów. Zgodnie bowiem z art. 126 § 1 k.p.c. każde pismo procesowe powinno zawierać m.in. wymienienie załączników, natomiast w myśl art. 128 § 1 k.p.c. do pisma procesowego należy dołączyć jego odpisy i odpisy załączników dla doręczenia ich uczestniczącym w sprawie osobom, a ponadto, jeżeli w sądzie nie złożono załączników w oryginale, po jednym odpisie każdego załącznika do akt sądowych.

Brak odroczenia rozprawy, pomimo braku podstaw do przyjęcia, że upłynął uczestnikowi P. S. termin na uzupełnienie braków odpowiedzi na wniosek oraz brak wezwania go do uzupełnienia innych braków pisma, skutkował więc tym, że sąd I instancji przeprowadził postępowanie dowodowe z pominięciem stanowiska uczestnika i w takich okolicznościach wydał postanowienie co do istoty sprawy. Jest to o tyle istotne, że Sąd Rejonowy w uzasadnieniu postanowienia wskazał, że wydając orzeczenie oparł się na wskazanych przez wnioskodawcę dokumentach oraz zaznaczył, że P. S. nie podniósł w toku postępowania żadnych okoliczności mogących przemawiać za brakiem jego winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości reprezentowanej spółki, uczestnik bowiem nie wykazał się w tym zakresie żadną inicjatywą dowodową. Rozpoznanie w takiej sytuacji sprawy i wydanie postanowienia co do istoty sprawy stanowi uchybienie sądu skutkujące uznaniem, że uczestnik P. S. został pozbawiony możności udowodnienia swoich racji i obrony swych praw przed sądem (art. 379 pkt 5 k.p.c.).

W konkluzji należy wskazać, że skoro w sprawie wystąpiła nieważność postępowania, na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. orzec należało o uchyleniu zaskarżonego orzeczenia i zniesieniu postępowania przed sądem I instancji w zakresie, w jakim jest dotknięte wadą nieważności, to jest od dnia 6 czerwca 2014 roku, kiedy to sąd przeprowadził rozprawę i przeprowadził postępowanie dowodowe w zakresie wskazywanym przez wnioskodawcę, a następnie po jej zamknięciu wydał postanowienie co do istoty sprawy.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy zadba o ustalenie, czy uczestnik P. S. uzupełnił wskazane w wezwaniu braki formalne, jak również rozważy kwestie pozostałych braków formalnych odpowiedzi na wniosek, tj. braku wymienienia załączników (art. 126 § 1 pkt.5 k.p.c.), a następnie ich złożenia (art. 128 k.p.c.). W zależności od inicjatywy uczestnika P. S., Sąd Rejonowy albo nada dalszy bieg odpowiedzi na wniosek albo – w razie nieuzupełnienia braków formalnych – zarządzi zwrot tego pisma, a dopiero potem przystąpi do merytorycznego rozpatrzenia sprawy.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.

SSO Leon Miroszewski SSO Piotr Sałamaj SSR (del.) Kornelia Żminkowska