Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 337/09
POSTANOWIENIE
Dnia 18 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Antoni Górski
w sprawie z wniosku B. P.
przy uczestnictwie A. M., J. M., P. M., M. S. i B. M.
o stwierdzenie nabycia spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 18 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej uczestników
od postanowienia Sądu Okręgowego w B.
z dnia 23 czerwca 2009 r., sygn. akt II Ca (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
B. P. – jako wierzyciel spadkodawcy J. M. – wniósł o stwierdzenie nabycia
spadku po nim.
W toku tego postępowania wszyscy spadkobiercy uchylili się od skutków
prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia z art. 1015 § 1 k.c. oraz przyjęli spadek z
dobrodziejstwem inwentarza (art. 1019 § 1 pkt 2 i § 2 k.c.). Twierdzili bowiem, że
pozostawali w błędzie co do stanu majątku spadkowego.
Postanowieniem wstępnym z dnia 15 stycznia 2009 r. Sąd Rejonowy w Ż.
zatwierdził uchylenie się przez uczestników J. M., P. M., M. S. i B. M. od skutków
2
prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku po J. M.
z dobrodziejstwem inwentarza. Odmówił natomiast zatwierdzenia uchylenia się od tych
skutków przez uczestnika A. M.
Sąd Rejonowy ustalił, że spadkodawca J. M. zmarł 15 marca 2008 r. i nie
pozostawił testamentu, a spadkobiercami ustawowymi po nim są: żona J. M. oraz dzieci
A. M., P. M., M. S. i B. M.. Wszyscy spadkobiercy złożyli oświadczenia z art. 1019 § 1
pkt 2 i § 2 k.c., a przyczynę swojej bezczynności uzasadnili niewiedzą istnienia długu
spadkowego, będącego konsekwencją prawomocnego zasądzenia od spadkodawcy na
rzecz wnioskodawcy kwoty 33.938,54 zł z należnościami ubocznymi, wyrokiem Sądu
Okręgowego w B. z dnia 27 lutego 2004 r.
Sąd nie zatwierdził oświadczenia A. M., który był aktywny przy sprzedaży
wnioskodawcy przez spadkodawcę samochodu z podstępnie zatajonymi wadami i
wiedział o wyroku w sprawie I C (…). Uznał natomiast, że pozostali spadkobiercy nie
wiedzieli o długu spadkowym.
W następstwie apelacji wnioskodawcy, Sąd Okręgowy w B. postanowieniem z
dnia 23 czerwca 2009 r. zmienił zaskarżone postanowienia wstępne i odmówił
zatwierdzenie uchylenia się od skutków niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu
spadku z dobrodziejstwem inwentarza przez pozostałych spadkobierców.
Sąd II instancji wskazał, że powołanie się przez uczestników na błąd oznacza, iż
musi to być błąd prawnie doniosły (art. 1019 § 2 k.c. w związku z art. 84 § 2 k.c.), a nie
jest nim nieznajomość przedmiotu spadku wynikająca z niedołożenia przez
spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku
spadkowego (taka wykładnia zamieszczona została w orzeczeniu Sądu Najwyższego z
dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04, OSNC 2006, nr 5, poz. 94). Wprawdzie materiał
dowodowy nie potwierdza, że spadkobiercy – poza A. M. – mieli wiedzę o wyniku
sprawy I C (…), ale mieli realną możliwość pozyskania tej wiedzy od A. M. oraz z
informacyjnego oddziaływania sprawy sądowej spadkodawcy (wezwania na rozprawy,
niekorzystny wyrok, pisma sądowe, komornicze i z ZUS itd.,). W konsekwencji
uczestnicy nie wykazali jakichkolwiek starań o pozyskanie wiedzy o stanie majątku
spadkowego (art. 6 k.c.).
Uczestnicy J. M., P. M., M. S. i B. M. w skardze kasacyjnej wnieśli o uchylenie
postanowienia odwoławczego i oddalenie apelacji albo o przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
3
Skarżący powołali się na naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 1019
§ 1 i 2 k.c. w związku z art. 84 § 1 i 2 k.c. oraz art. 6 k.c., przez:
a) przyjęcie, że uczestnicy powinni podjąć – celem uchylenia się od skutków
niezłożenia oświadczenia spadkowego w terminie – działania zmierzające
do ustalenia stanu majątku spadkowego, w tym do ustalenia wyniku sprawy I C
(…);
b) przyjęcie, że uczestników obciążał obowiązki wykazania podjęcia – na poziomie
należytej staranności – działań w celu ustalenia stanu majątku spadkowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe jest ustawową zasadą (art.
1030 k.c.), a nieodpowiedzialność – odstępstwem od niej. Nawet odrzucenie spadku nie
oznacza z reguły wyłączenia odpowiedzialności za długi spadkowe, tylko przeniesienie
tej odpowiedzialności na innych spadkobierców (art. 931 § 2 k.c. i art. 933 § 2 k.c. w
związku z art. 1020 k.c.).
Również przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1031 § 2 k.c.) ogranicza
tylko odpowiedzialność spadkobierców do wartości ustalonego w inwentarzu stanu
czynnego spadku. Istotne jest zatem porównanie aktywów oraz pasywów i w
następstwie tego porównania spadkobierca może w terminie 6 miesięcy od daty
powzięcia wiadomości o tytule swego powołania zadecydować o przyjęciu spadku
(prostym bądź z dobrodziejstwem inwentarza) albo o jego odrzuceniu (art. 1012 k.c. w
związku z art. 1015 § 1 k.c.).
Składający skargę kasacyjną spadkobiercy powołują się wyłącznie na swoją
niewiedzę o długo spadkowym wynikającym z wyroku wydanego przeciwko
spadkodawcy w sprawie I C (...). Nie ma natomiast odniesień do stanu czynnego
spadku; zamiarem uczestników jest przyjęcie spadku, ale z dobrodziejstwem
inwentarza.
Skarga kasacyjna nie zawiera zarzutów procesowych. Miarodajne jest zatem
ustalenie Sądu Okręgowego, że uczestnicy (poza A. M.) nie wiedzieli o długu
spadkowym [o wyniku sprawy I C (...)], ale mogli się o nim dowiedzieć przy zachowaniu
należytej staranności. Te ustalenie jest miarodajne w postępowaniu kasacyjnym z mocy
art. 3983
§ 3 k.p.c. Należy również wskazać, że sąd spadku bada z urzędu zasadność
uchylenia się przez spadkobierców od skutków ich bezczynności (art. 1019 § 2 k.c.),
ponieważ może to mieć istotny wpływ na ustalenie kręgu spadkobierców i na
odpowiedzialność spadkową (art. 670 k.p.c. i art. 677 k.p.c.). „Bezsporne” stanowiska
4
uczestników nie mają tu istotnego znaczenia, ponieważ muszą oni udowodnić swoje
twierdzenia wobec sądu (art. 6 k.c.). W tym celu sąd wyznacza rozprawę (art. 690
k.p.c.).
W przedstawionej sytuacji decydujące znaczenie ma wykładnia dokonana
w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04 (OSNC
2006, nr 5, poz. 94), do której odwołał się bezpośrednio Sąd Okręgowy. Wynika z niej,
że nie jest błędem istotnym - w rozumieniu art. 1019 § 2 k.c. w związku z art. 84 § 1 i 2
k.c. - nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku z przyczynowym z
niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego
stanu majątku spadkowego. Należy podkreślić, że w judykaturze nie wyrażono
odmiennego stanowiska, a wskazane przez skarżących krytyczne głosy nie są
przejawem dominującego poglądu w piśmiennictwie. Należało w konsekwencji,
podzielając wykładnię zamieszczoną w orzeczeniu z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK
799/04 (OSNC 2006, nr 5, poz. 94), oddalić skargę kasacyjną (art. 39814
k.p.c.).