Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 252/09
POSTANOWIENIE
Dnia 25 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa Miasta W.
przeciwko M.(…) S.A. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 25 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 lutego 2009 r., sygn. akt I ACz (…),
uchyla zaskarżone postanowienie w punkcie 1 (pierwszym) w części oddalającej
zażalenie na postanowienie umarzające postępowanie w sprawie oraz w punkcie 2
(drugim) rozstrzygającym o kosztach postępowania zażaleniowego.
Uzasadnienie
Sąd pierwszej instancji, w wydanym na rozprawie postanowieniu z dnia 29
października 2008 r., postanowił rozpoznać przedmiotową sprawę według przepisów
o postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych i zarazem umorzył postępowanie
w sprawie. Sąd ten ustalił, że postanowieniem z dnia 7 lutego 2007 r. zostało
zawieszone postępowanie w sprawie na podstawie art. 178 k.p.c., pismem z dnia 26
czerwca 2008 r. pełnomocnik powoda wniósł o podjęcie postępowania, a
postanowieniem z dnia 18 sierpnia 2008 r. Sąd postępowanie w sprawie podjął.
Umorzenie postępowania w sprawie Sąd pierwszej instancji uzasadnił tym, że wniosek o
2
podjęcie postępowania wpłynął 2 lipca 2008 r., a więc już po upływie rocznego terminu
przewidzianego w przepisie art. 47911
k.p.c., w brzmieniu obowiązującym do dnia 20
marca 2007 r.
Powyższe postanowienie powód zaskarżył w całości zażaleniem.
Sąd drugiej instancji oddalił zażalenie i zasądził od strony powodowej na rzecz
pozwanej koszty postępowania zażaleniowego. Uznał zasadność zakwalifikowania
sprawy jako sprawy gospodarczej w rozumieniu przepisów k.p.c., a także kwalifikację
powodowej Gminy jako prowadzącego działalność gospodarczą przedsiębiorcy. Sąd ten
wskazał na art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej
jako zawierający najpełniejszą ogólną definicję „działalności gospodarczej”. Z kolei Sąd
Apelacyjny ocenił jako zasadne umorzenie postępowania na podstawie art. 47911
k.p.c.,
w brzmieniu sprzed zmiany k.p.c. dokonanej ustawą z dnia 20 marca 2007 r.,
stwierdzając, że w okolicznościach sprawy umorzenie postępowania miało charakter
obligatoryjny, a przepisy o postępowaniu w sprawach gospodarczych znajdowały
zastosowanie od daty wszczęcia postępowania, bo o kwalifikacji sprawy decydują
„...obiektywne przyczyny...” istniejące w dacie wniesienia powództwa.
Strona powodowa w skardze kasacyjnej zaskarżyła w całości postanowienie
Sądu Apelacyjnego w przedmiocie oddalenia zażalenia na postanowienie Sądu
pierwszej instancji o umorzeniu postępowania w sprawie i wniosła o uchylenie w całości
zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia Sądu pierwszej instancji o umorzeniu
postępowania i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Zawarte w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia przepisów procesowych
mającego istotny wpływ na wynik postępowania obejmują:
- art. 4791
w związku z art. 4792
k.p.c. w następstwie błędnego przyjęcia, że
powodowa Gmina jako zlecająca budowę hali widowiskowo-sportowej, w sporze
z wykonawcą umowy ma status przedsiębiorcy, a w konsekwencji postępowanie
powinno się toczyć wg. przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach
gospodarczych;
- art. 13 ust. 1 k.p.c. w zw. z art. 360 k.p.c. polegające na przyjęciu za Sądem I
instancji, że postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu odrębnym
wywołuje skutek wsteczny;
3
- art. 358 k.p.c., którego naruszenie uzasadniono zaaprobowaniem przez Sąd
odwoławczy pominięcia przez Sąd I instancji faktu związania tego Sądu
postanowieniem o podjęciu postępowania w sprawie.
- art. 47911
k.p.c. wskutek przyjęcia, że przepis ten pozwala na umorzenie
postępowania nieznajdującego się w fazie zawieszenia;
- art. 8 ust. 2 Konstytucji RP w następstwie nieuwzględnienia norm konstytucyjnych
przy rozstrzyganiu sprawy;
- art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji RP poprzez naruszenie prawa do Sądu;
W bardzo obszernym uzasadnieniu skargi kasacyjnej strona skarżąca eksponuje
m.in. argument o niedopuszczalności umorzenia postępowania wcześniej podjętego,
nawet jeśli przed jego podjęciem wystąpiły przesłanki uzasadniające obowiązek
umorzenia postępowania.
W obszernej odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła
o oddalenie skargi w całości i o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania
kasacyjnego, kwestionując stanowisko strony powodowej m.in. w odniesieniu do
dopuszczalności umorzenia tylko takiego postępowania, które znajduje się w fazie
zawieszenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna podlegała uwzględnieniu wobec zasadności zarzutu
dotyczącego naruszenia jednego ze wskazanych w skardze przepisów procesowych.
Z mocy art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną
w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, biorąc z urzędu pod rozwagę,
w granicach zaskarżenia, nieważność postępowania. Powód zaskarżył postanowienie
Sądu Apelacyjnego oddalające zażalenie wyłącznie w przedmiocie oddalenia zażalenia
na postanowienie o umorzeniu postępowania i do tego zakresu zaskarżenia ograniczony
został zakres kontroli kasacyjnej Sądu Najwyższego. W tym miejscu jedynie ma
marginesie wymaga wskazania, że od postanowienia Sądu I instancji o rozpoznaniu
przedmiotowej sprawy według przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach
gospodarczych (pkt I sentencji) zażalenie było niedopuszczalne, a zatem błędnie strona
powodowa zaskarżyła postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 29 października 2008 r.
w całości zażaleniem, a także Sąd Apelacyjny błędnie oddalił je w całości, pomimo że
zażalenie było dopuszczalne tylko w części, bo jedynie od postanowienia umarzającego
postępowanie w sprawie.
4
Przedmiotem kontroli kasacyjnej Sądu Najwyższego było więc wyłącznie
postanowienie Sądu Apelacyjnego oddalające zażalenie na postanowienie umarzające
postępowanie w sprawie, zgodnie zresztą z prawidłowo określonymi w skardze
kasacyjnej granicami zaskarżenia.
Przechodząc do oceny zarzutów naruszenia przepisów procesowych,
zgłoszonych w skardze w ramach drugiej postawy kasacyjnej, przypomnieć należy, że o
istnieniu uzasadnionej drugiej podstawy kasacyjnej przesądza nie każde naruszenie
przepisów postępowania, ale jedynie takie uchybienie tym przepisom, które mogło mieć
istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Brak możliwości istnienia
takiego wpływu naruszenia na wynik sprawy wyklucza wystąpienie uzasadnionej drugiej
podstawy kasacyjnej. Taka sytuacja w odniesieniu do części zarzutów procesowych
wystąpiła właśnie w niniejszej sprawie. Zważyć bowiem należy, że zarzuty naruszenia
przepisów procesowych wskazanych w pierwszych trzech punktach skargi kasacyjnej, a
mianowicie zarzuty naruszenia art. 4791
w zw. z art. 4792
, art. 13 § 1 k.p.c. w zw. z art.
360 k.p.c. oraz art. 358 k.p.c., zmierzają w istocie do podważenia dopuszczalności
stosowania przepisów regulujących postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych,
a w konsekwencji do dokonania oceny dopuszczalności umorzenia postępowania na
podstawie przepisów o postępowaniu zwykłym. Te ostatnie różnią się od poprzednich
maksymalnym czasokresem zgłoszenia wniosku o podjęcie postępowania, po upływie
którego to terminu Sąd zobowiązany jest umorzyć postępowanie zawieszone z przyczyn
wskazanych w tych przepisach.
Jednakże bez względu na to, czy podstawą prawną umorzenia postępowania
będzie przepis art. 47911
k.p.c., a więc stosowany w postępowaniu odrębnym w
sprawach gospodarczych, czy też art. 182 § 1 k.p.c. stosowany w postępowaniu
zwykłym (i to zarówno w brzmieniu każdego z nich sprzed 20 marca 2007 r., jak i po tej
dacie), to niezbędną przesłanką umorzenia postępowania jest to, aby postępowanie to
było zawieszone. Innymi słowy, istnienie stanu, czy fazy zawieszenia postępowania jest
niezbędną przesłanką obowiązku jego umorzenia na mocy któregokolwiek ze
wskazanych wyżej przepisów k.p.c., będących podstawą prawną umorzenia
postępowania odpowiednio w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych oraz
w postępowaniu zwykłym.
Tymczasem niezakwestionowanym elementem ustalonego stanu faktycznego jest
to, że Sąd pierwszej instancji postanowieniem z dnia 18 sierpnia 2008 r. podjął
zawieszone postępowanie, co jednoznacznie ustalił Sąd w uzasadnieniu swojego
5
postanowienia z dnia 29 października 2008 r. umarzającego postępowanie w sprawie, a
tego bezspornego ustalenia nie zakwestionował Sąd drugiej instancji. W tym stanie
rzeczy zarzucane w skardze kasacyjnej naruszenie przepisów procesowych, a
uzasadnione błędną kwalifikacją sprawy jako sprawy gospodarczej i w konsekwencji
rozpoznawanej przy zastosowaniu przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach
gospodarczych, nie mogło mieć żadnego wpływu na wynik sprawy w przedmiocie
umorzenia postępowania, ponieważ w ustalonym stanie faktycznym orzeczenie takie
było bezzasadne bez względu na zastosowanie jako podstawy prawnej umorzenia
postępowania art. 47911
k.p.c., czy art. 182 § 1 k.p.c.
Brak tożsamej w obu przepisach przesłanki, przesądzającej o istnieniu obowiązku Sądu
umorzenia postępowania na podstawie któregokolwiek z powołanych przepisów, a
mianowicie stanu postępowania zawieszonego, wyłącza możliwość jego umorzenia i to
nawet wówczas gdy podjęcie zawieszonego postępowania nastąpiło już po upływie
maksymalnych terminów określonych w art. 47911
k.p.c. i w art. 182 § 1 k.p.c. do
złożenia wniosku o jego podjęcie, a więc w okresie, w którym Sąd zobowiązany był
umorzyć to postępowanie, gdyby nadal było ono zawieszone. W orzecznictwie wyrażono
nawet pogląd, że nie może być umorzone postępowanie, które zostało zawieszone bez
podstawy prawnej i podlega podjęciu (wyrok SN z 20 marca 2002 r., V CKN 947/00,
niepubl.).
W tej sytuacji oczywistym jest, że o uwzględnieniu skargi kasacyjnej przesądziła
wyłącznie zasadność zarzutu naruszenia art. 47911
k.p.c. i to w stopniu mającym
rozstrzygający wpływ na wynik sprawy. Sąd Apelacyjny stwierdził bowiem wyraźnie w
zaskarżonym postanowieniu, że Sąd Okręgowy zasadnie umorzył postępowanie na
podstawie art. 47911
k.p.c., ponieważ w okolicznościach niniejszej sprawy umorzenie
postępowania miało charakter obligatoryjny. Tymczasem stanowisko takie jest błędne,
ponieważ niedopuszczalne było umorzenie postępowania, które wcześniej zostało już
podjęte, co nastąpiło około dwa miesiące przed wydaniem postanowienia o umorzeniu
postępowania. Okoliczność, że czas trwania stanu zawieszenia postępowania do chwili
jego podjęcia uzasadniał już wydanie przez Sąd postanowienia o umorzeniu
postępowania nie sanuje braku ustawowej przesłanki uzasadniającej umorzenie w dacie
ferowania orzeczenia w tym przedmiocie.
Nietrafne okazały się natomiast zarzuty naruszenia art. 8 ust. 2 i art. 45 ust. 1 w
zw. z ust. 2 Konstytucji RP, a uzasadnione naruszeniem prawa strony powodowej do
Sądu, rozumianego przez skarżącego jako prawa do uzyskania wiążącego
6
merytorycznego rozstrzygnięcia. O bezzasadności tych zarzutów świadczy fakt, że z
mocy art. 45 ust. 1 Konstytucji RP każdy ma prawo do rozpatrzenia jego sprawy przez
sąd w sposób określony hipotezą normy wyrażonej tym przepisem. Wbrew stanowisku
strony skarżącej norma konstytucyjna nie jest źródłem uprawnienia do uzyskania
zawsze merytorycznego rozstrzygnięcia sądowego, ponieważ w następstwie
rozpatrzenia sprawy przez sąd niekiedy brak jest prawnych podstaw do wydania takiego
merytorycznego orzeczenia. Odmienna interpretacja art. 45 ust. 1 Konstytucji RP,
sugerowana przez stronę skarżącą, musiałaby prowadzić do wniosku, że umorzenie
postępowania w sprawie nie jest następstwem rozpatrzenia sprawy przez sąd, a zatem
wydanie nawet zgodnego z przepisami k.p.c. postanowienia o umorzeniu postępowania
miałoby zarazem stanowić naruszenie art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Taki wniosek byłby
oczywiście absurdalny, a zatem podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia
obu przepisów konstytucyjnych należało ocenić jako bezzasadne.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c.
O kosztach postępowania, obejmujących także koszty postępowania
kasacyjnego, orzeknie Sąd ferujący merytoryczne orzeczenie w sprawie (art. 108 § 2
k.p.c.).