Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 lutego 1997 r.
I PKN 21/97
Rozszerzenie zakresu zastosowania art. 45 § 2 KP przez ustawę z dnia 2 lutego
1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 24,
poz. 110) sprawiło, że sąd może obecnie - z zastrzeżeniem art. 45 § 3 KP oddalić żądanie
uznania bezskuteczności wypowiedzenia lub przywrócenia do pracy, gdy w
okolicznościach sprawy uzna to za niemożliwe lub niecelowe i zasądzić odszkodowanie.
Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Maria Mańkowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 1997 r. sprawy z powództwa
Stanisławy Z. przeciwko Miejskiemu Zarządowi Budynków Mieszkalnych w L. o
przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 7 listopada1996 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Lublinie wyrokiem z dnia 16 kwietnia 1996 r. [...,
zasądził od pozwanego Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych w L. na rzecz powódki
Stanisławy Z. odszkodowanie w kwocie 1366 zł i 59 gr z ustawowymi odsetkami od daty
orzeczenia oraz kwotę 150 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, a oddalił powództwo o
przywrócenie do pracy. W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy podał, że dokonane
powódce w dniu 29 kwietnia 1995 r. wypowiedzenie bezterminowej umowy o pracę było
przez pracodawcę tłumaczone naruszeniem przepisów b.h.p., polegającym na dopuszczaniu
palaczy do pracy w wymiarze rażąco przekraczającym dopuszczalne normy czasu pracy, a
także sporządzaniem kart pracy niezgodnie ze stanem faktycznym. Jednakże materiał
dowodowy sprawy wykazuje, że praca palaczy w systemie 24/24 godziny była u pozwanego
stosowana od wielu lat oraz akceptowana przez przełożonych powódki i zainteresowanych
pracowników. Nie zgadzała się z tym jedynie powódka i jej mąż, świadek Jacek Z., również
zatrudniony na stanowisku palacza. Ich interwencje kierowane na zewnątrz zakładu pracy
spowodowały w dniu 31 marca 1995 r. kontrolę ze strony Państwowej Inspekcji Pracy, w
toku której ustalono wadliwą organizację czasu pracy palaczy, powodującą ich zatrudnienie
nawet przez 224 godziny miesięcznie (luty 1995 r.).
W takiej sytuacji wypowiedzenie powódce umowy o pracę było w ocenie Sądu
Rejonowego bezprawne. Mimo to Sąd na podstawie art. 47 w związku z art. 45 § 2 KP
zasądził na rzecz powódki jedynie odszkodowanie w wysokości trzymiesięcznego
wynagrodzenia, gdyż w dniu 2 listopada 1995 r. wszczęto wobec pozwanego postępowanie
likwidacyjne, w ramach którego zlikwidowano między innymi stolarnię przy ul.T., będącą
dla Stanisławy Z. zakładem pracy. Nie ma więc już stanowiska pracy, na które powódka
mogłaby zostać przywrócona. Sąd Rejonowy powołał się też na fakt wszczęcia przez
likwidatora procedury zwolnień grupowych.
Wyrok Sądu pierwszej instancji w części oddalającej powództwo zaskarżyła
powódka, podnosząc w uzasadnieniu rewizji, że zlikwidowano wprawdzie Zakład Re-
montowy, w którym była zatrudniona, ale jego funkcje i dotychczasowych pracowników
przejęło 8 administracji domów, a w każdej z nich jest stolarnia. W jednostkach tych
zwalniają się etaty, a powódka przyjęłaby każde stanowisko, tzn. pracownika stolarni,
technika budowlanego, administratora, referenta, kasjera, pracownika magazynu itp.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z dnia
7 listopada 1996 r. [...] oddalił rewizję powódki. W uzasadnieniu tego orzeczenia, powołując
się między innymi na uzupełniające przesłuchanie powódki oraz na przesłuchanie w
charakterze strony pozwanej Andrzeja G., likwidatora pozwanego MZBM, Sąd Wojewódzki
podkreślił, że stanowisko zajmowane przez powódkę zostało zlikwidowane i takiego
stanowiska nie ma aktualnie w całym pozwanym zakładzie, a poza tym nie ma możliwości,
ani potrzeby jego utworzenia. Nastąpiła więc faktyczna redukcja zatrudnienia, jeżeli nie w
odniesieniu do większej liczby pracowników, to niewątpliwie poprzez likwidację stanowiska
pracy powódki, przy czym redukcja ta pozostaje w związku ze zmianami organizacyjnymi u
pozwanego, tzn. likwidacją jednego z zakładów remontowych. Co prawda likwidacja ta nie
jest - wbrew ustaleniom Sądu pierwszej instancji - równoznaczna z likwidacją zakładu pracy
wymienioną w art. 45 § 2 KP, ale bezsporny pozostaje równocześnie fakt, że w pozwanym
zakładzie nastąpiły istotne zmiany organizacyjne związane z ograniczeniem zatrudnienia. W
ustalonych okolicznościach faktycznych sprawy istniały zatem przesłanki do zastosowania
art. 45 § 2 KP i zasądzenia powódce odszkodowania w miejsce żądanego przywrócenia do
pracy.
Kasację od tego wyroku złożył w dniu 17 grudnia 1996 r. pełnomocnik powódki,
zarzucając "rażące naruszenie prawa materialnego - art. 6 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o
zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 24, poz. 110)",
polegające na zastosowaniu art. 45 § 2 KP w brzmieniu ustalonym ustawą nowelizacyjną,
zamiast w sformułowaniu poprzednio obowiązującego przepisu, który "zresztą także został
rażąco naruszony". Wskazując na powyższą podstawę kasacji, skarżąca wniosła o zmianę
zaskarżonego wyroku i przywrócenie jej do pracy oraz zasądzenie kosztów postępowania
albo o uchylenie kwestionowanego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi
Wojewódzkiemu w Lublinie do ponownego rozpoznania, z uwzględnieniem kosztów
postępowania rewizyjnego jako części kosztów procesu.
W uzasadnieniu skargi twierdzi się, że zwolnienie powódki miało charakter szykany i
spowodowało sytuację, w której pracownica bezprawnie pozbawiona miejsca pracy nie może
znaleźć nowego zatrudnienia, a uzyskali je inni pracownicy, w tym ludzie odpowiedzialni za
pozbycie się osoby, której małżonek trafnie krytykował stosunki panujące w pozwanym
zakładzie. Wbrew ustaleniom Sądu Rejonowego nie było u pozwanego żadnych zwolnień
grupowych, a zatrudnienie systematycznie wzrasta. Nie jest też prawdą, że likwidator
zatrudnia tylko specjalistów. W miesiącu grudniu 1995 r. likwidator przyjął np. na
stanowisko magazyniera i jego pomocnika osoby z wykształceniem podstawowym.
Tymczasem powódka ma wyższe kwalifikacje, przynajmniej równe osobom przeniesionym z
zakładu likwidowanego, a "nawet wyższe niż niektóre osoby zatrudnione w Dyrekcji
MZBM". Skoro więc Stanisława Z. wyrażała gotowość przyjęcia niemal każdego stanowiska,
to "zaskarżone orzeczenie rażąco narusza prawo materialne art. 45 § 2 KP oraz zasady
współżycia społecznego, co powinno skutkować konieczność uwzględnienia kasacji".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu.
Przepis art. 45 § 2 KP w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 czerwca 1996 r.
postanawiał, że sąd może nie uwzględnić żądania pracownika uznania wypowiedzenia za
bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest
niemożliwe lub niecelowe ze względu na likwidację lub upadłość zakładu albo zmiany
organizacyjne lub produkcyjne związane z ograniczeniem zatrudnienia w zakładzie; w takim
przypadku sąd orzeka o odszkodowaniu. Natomiast po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 2
lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr
24, poz. 110) z powołanego przepisu wykreślono przesłanki konkretyzujące zwrot o
"niemożliwości lub niecelowości" uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia
do pracy i zasądzenia pracownikowi odszkodowania za bezprawne rozwiązanie stosunku
pracy. Dotychczasowy zakres sądowego luzu decyzyjnego co do ewentualnego zastosowania
art. 45 § 2 KP uległ więc wydatnemu rozszerzeniu.
Przepis art. 45 § 2 KP został w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przytoczony -
wbrew twierdzeniom kasacji - w wersji obowiązującej przed wejściem w życie ustawy
nowelizacyjnej z dnia 2 lutego 1996 r. W takiej też wersji przepis ten został zastosowany w
niniejszej sprawie, wobec czego nie mogło dojść do zarzuconego w kasacji naruszenia art. 6
ustawy nowelizacyjnej, stanowiącego, że w sporach o uznanie wypowiedzenia umowy o
pracę za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy albo o odszkodowanie w związku z
wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę, toczących się przed sądem pracy w dniu
wejścia ustawy w życie, stosuje się dotychczasowe przepisy.
Żadnych zastrzeżeń nie budzi też przyjęta w zaskarżonym wyroku wykładnia tego
przepisu, jak i konkluzja o jego zastosowaniu w odniesieniu do okoliczności faktycznych
niniejszej sprawy. Sąd Wojewódzki przekonująco wykazał, że choć likwidacja Zakładu
Remontowego, stanowiącego miejsce wykonywania pracy przez powódkę, nie była
zniesieniem zakładu pracy przewidzianym w art. 45 § 2 KP, to nastąpiła ona jednak w
ramach objętej zakresem tego przepisu reorganizacji zakładu pracy związanej z
ograniczeniem zatrudnienia, przynajmniej na stanowisku zajmowanym przez skarżącą oraz
na stanowiskach takiego samego rodzaju, skoro nie ma ich już w całym pozwanym zakładzie
pracy. Dla pokazania różnicy między zakresem zastosowania art. 45 § 2 KP w jego starym i
nowym brzmieniu wystarczy powiedzieć, że obecnie sąd mógłby odmówić przywrócenia do
pracy również w sytuacji, gdyby w okolicznościach danej sprawy uznał to za niecelowe np.
ze względu na groźbę zakłócenia spokoju społecznego w zakładzie przez pracownika
skłóconego z resztą załogi.
Z wyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
KPC orzekł
jak w sentencji.
========================================