Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 maja 1997 r.
I PKN 143/97
Nie jest możliwe badanie dopuszczalności zawarcia ugody sądowej (art.
203 § 4 w związku z art. 223 § 2 i art. 469 KPC) w ponownie wniesionej sprawie o
to samo roszczenie.
Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Adam Józefowicz
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 9 maja 1997 r. sprawy z powództwa
Joanny K. przeciwko Teatrowi Wielkiemu w P. o przywrócenie do pracy i zapłatę, na
skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu z dnia 29 listopada 1996 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Joanna K. pozwem z dnia 7 lipca 1995 r. wystąpiła przeciwko Teatrowi
Wielkiemu w P. o przywrócenie do pracy i zasądzenie wynagrodzenia za czas
pozostawania bez pracy w wysokości 320 zł miesięcznie w granicach do 3 miesięcy
wraz z ustawowymi odsetkami od 20 czerwca 1995 r.
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Poznaniu wyrokiem z dnia 20 października 1995 r.
[...] oddalił powództwo.
Na skutek rewizji powódki Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Poznaniu wyznaczył rozprawę na dzień 9 lutego 1996 r. Na rozprawie strony
zawarły ugodę, na mocy której pozwany cofnął oświadczenie woli o zwolnieniu powódki
w trybie art. 52 KP. Jednocześnie strony ustaliły, że łączący je stosunek pracy rozwiązał
się z dniem 30 września 1995 r. w formie porozumienia stron. Pozwany zobowiązał się
zapłacić powódce 1100 zł z odsetkami w razie zwłoki. Powódka oświadczyła, że ugoda
wyczerpuje wszelkie jej roszczenia, wynikające z rozwiązania stosunku pracy. Koszty
procesu zostały wzajemnie zniesione. Sąd II instancji ocenił zawarcie ugody z punktu
widzenia art. 203 § 4 w związku z art. 223 § 2 i art. 469 KPC oraz uznał ugodę za
dopuszczalną. Z tego względu Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 9 lutego 1996 r.
uchylił zaskarżony wyrok i umorzył postępowanie w sprawie.
Powódka ponownie wystąpiła z powództwem o przywrócenie do pracy i zasą-
dzenie od pozwanego wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy w wysokości
432 zł 70 gr miesięcznie. W uzasadnieniu pozwu podała, iż pismem z dnia 12 lutego
1996 r. skierowanym do pozwanego uchyliła się od skutków prawnych ugody, gdyż
działała pod wpływem błędu. Z tego względu sprawa nie ma powagi rzeczy ugodzonej.
Pozwany Teatr Wielki w P. wniósł o odrzucenie pozwu.
Sąd Rejonowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 11 kwietnia 1996 r. [...] oddalił
powództwo. Sąd ustalił, że powódka była zatrudniona w pozwanym zakładzie pracy od
1 listopada 1985 r. na stanowisku solistki śpiewaczki . Pozwany pismem z dnia 20
czerwca 1995 r. rozwiązał z powódką umowę o pracę w trybie art. 52 § 1 pkt 1 KP. W
piśmie z dnia 12 lutego 1996 r. powódka wyszczególniła niezaspokojone żądania i
podała, że błędy jej w zawarciu ugody wynikły ze zmęczenia podróżą z W. do P. tuż
przed rozprawą w dniu 9 lutego 1996 r. oraz złym stanem zdrowia po przewlekłej
ciężkiej chorobie. Powołała się także na błąd z art. 84 § 1 KC. Mając to na uwadze Sąd
Rejonowy stwierdził, że konieczną przesłanką zastosowania tego przepisu jest
wywołanie błędu przez osobę, której oświadczenie woli jest składane albo gdy wiedziała
ona o błędzie lub z łatwością mogła go zauważyć. Okoliczności te nie wynikają z
protokołu rozprawy, na której zawarto ugodę. Powódka i jej pełnomocnik nie podjęli
nawet próby wykazania tej okoliczności, mimo iż z art. 6 KC wynika, że ciężar udowod-
nienie faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Zmęczenie
podróżą i przebycie wcześniej choroby, nie jest przesłanką uchylenia się od skutków
prawnych oświadczenia woli. Przed zawarciem ugody dwukrotnie padały propozycje
zawarcia ugody w dniu 4 września 1995 r. i 19 stycznia 1996 r. Powódka zastanawiała
się nad tą sprawą. Ponadto przez cały czas procesu powódka korzystała z pomocy
prawnej doświadczonego adwokata. Mając to na uwadze Sąd Rejonowy uznał, że
powódka zawierając ugodę, nie działała pod wpływem błędu, ani nie wystąpiła inna z
wad oświadczenia woli, przewidzianych w Kodeksie cywilnym. Skoro strony zakończyły
prawomocnie spór o przywrócenie do pracy i zapłatę, to powódka nie mogła ponownie
skutecznie występować z tymi samymi roszczeniami. Dlatego powództwo oddalił.
Po rozpoznaniu rewizji powódki od powyższego wyroku, Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z dnia 29 listopada 1996 r. [...]
oddalił rewizję i zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 100 zł tytułem kosztów
procesu za instancję odwoławczą. Sąd Wojewódzki uznał, że rewizja powódki nie
zasługuje na uwzględnienie. Ugoda sądowa jest oświadczeniem woli, od którego
skutków można uchylić się jedynie gdy miały miejsce wady określone w art. 82-88 KC.
Powódka nie może skutecznie powoływać się na błąd w oświadczeniu woli, gdyż - jak
ustalił Sąd I instancji - nie wystąpiła w sprawie żadna z wad oświadczenia woli, która
mogłaby uzasadniać uchylenie się od skutków zawartej ugody. Argumenty powódki
zawarte w piśmie z dnia 12 lutego 1996 r. skierowanym do pozwanego nie wyczerpują
pojęcia błędu, określonego w art. 84 § 1 KC. Powódka nie przedstawiła żadnych
okoliczności, z których wynikałoby, że działała pod wpływem błędu. Powołanie się na
niekorzystne skutki zawartej ugody należy odróżnić od działania po wpływem błędu.
Skutki są następstwem złożonego oświadczenia woli, natomiast błąd musi wystąpić w
momencie składania oświadczenia, a przy czynnościach odpłatnych błąd musi być
wywołany przez osobę, która przyjmuje oświadczenie. W tej sytuacji Sąd Wojewódzki
uznał, że zarzut rewizji o naruszeniu art. 299 KPC przez nieprzesłuchanie powódki jest
nietrafny. Rewizja nie podnosi też żadnych okoliczności, które wskazywałyby, że
powódka działała pod wpływem błędu.
Od powyższego wyroku pełnomocnik powódki, będący adwokatem wniósł
kasację, w której zarzucił naruszenie przepisów postępowania mających istotny wpływ
na wynik sprawy: art. 199 § 1 pkt 2 KPC przez uznanie, że sprawa została wcześniej
zakończona prawomocną ugodą, a także naruszenie art. 203 § 4 i art. 299 KPC przez
nieprzesłuchanie powódki i niedokonanie oceny ważności zawartej ugody. Ponadto
zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie art. 5 KC i art. 8 KP. Skarżący wniósł o uchylenie wyroków Sądów obu
instancji i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna powódki dotyczy wyroku Sądu drugiej instancji oddalającego
rewizję powódki od wyroku Sądu pierwszej instancji oddalającego ponownie wniesione
powództwo o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy.
Podstawą ponownego powództwa było błędne mniemanie strony powodowej, że
złożenie oświadczenia pozwanemu o uchyleniu się od skutków prawnych ugody z
powodu działania pod wpływem błędu, spowodowało automatycznie nieważność ugody.
Tak jednak nie jest. Ugoda zawarta przed sądem jest nie tylko czynnością procesową i
tytułem egzekucyjnym, ale także ugodą w rozumieniu prawa cywilnego (art. 917 i art.
918 KC), czyli ma podwójną naturę prawną.
Jeśli chodzi o skutki procesowe zawartej ugody w dniu 9 lutego 1996 r. w
sprawie [...] przed Sądem Wojewódzkim-Sądem Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, to
w razie wytoczenia powództwa w tej samej podmiotowo i przedmiotowo sprawie, w
której została zawarta ugoda przed sądem, stronie pozwanej przysługuje prawo
podniesienia zarzutu sprawy ugodzonej (exceptio rei transactae). Pozwana postawiła
ten zarzut. W tej sytuacji powództwo ulega oddaleniu, a nie odrzuceniu . Nietrafny jest
więc zarzut kasacji naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 199 § 1 pkt 2 KPC.
Ugoda nie jest rozstrzygnięciem Sądu, korzystającym z powagi rzeczy osądzonej.
Nietrafny jest też zarzut kasacji, że Sąd Wojewódzki nie dokonał oceny zawartej w innej
sprawie ugody z punktu widzenia art. 203 § 4 KPC, gdyż w drugiej sprawie nie zawarto
ugody i Sąd II instancji nie mógł dokonać czynności procesowej w rozpoznawanej
sprawie w odniesieniu do ugody z dnia 9 lutego 1996 r. w sprawie [...], którą ocenił już z
punktu widzenia art. 203 § 4 w związku z art. 223 § 2 i art. 496 KPC Sąd, przed którym
zawarto ugodę i uznał ją za dopuszczalną. W sprawie zaskarżonej kasacją nie było
dopuszczalne powtórne badanie w tym samym zakresie ugody sądowej poza ramami
postępowania w odniesieniu do nieistniejącej w sprawie czynności dyspozytywnej stron
(ugody). Nieuzasadniony jest więc zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji w
niniejszej sprawie art. 203 § 4 KPC.
W sprawie, w której wniesiono kasację, Sądy obu instancji prawidłowo badały,
czy oświadczenie woli zawarte w ugodzie dotknięte było wadami, o których mowa w art.
82-88 KC. Zasadnie Sądy te uznały, że nie było żadnej z wad oświadczenia woli, która
mogłaby uzasadniać ewentualne uchylenie się od skutków zawartej ugody. W związku
z tym przyjęły, że nie ma podstaw do uznania za nieważną dokonanej przez strony
czynności materialnoprawnej w postaci ugody sądowej. Niezależnie od
nieprawidłowego sformułowania żądania drugiego pozwu, postępowanie sądowe w
istocie dotyczyło badania ważności ugody sądowej ze względu na podstawę faktyczną
powództwa, w którym powódka twierdziła, że zawarła ugodę w dniu 9 lutego 1996 r.
pod wpływem błędu. Jednakże wynik postępowania sądowego doprowadził do
stwierdzenia, że powódka nie wykazała wad oświadczenia woli, które uzasadniałyby
uznanie zawartej ugody za nieważną.
Sąd Najwyższy bada w postępowaniu kasacyjnym zasadność zarzutów kasacji.
W niniejszej sprawie kasacja zarzuca zaskarżonemu wyrokowi naruszenie art. 5 KC i
art. 8 KP w oderwaniu od podstaw powództwa i przedmiotu jego rozstrzygnięcia.
Jednakże brak jest przytoczenia w uzasadnieniu kasacji podstaw materialnoprawnych,
które dyskwalifikowałyby zawartą ugodę sądową z punktu widzenia prawa i zasad
współżycia społecznego. Nie przytoczono też podstaw do uznania, że zawarcie ugody,
likwidującej spór ze stosunku pracy, jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem prawa do dysponowania swoimi roszczeniami i czynienia przez strony
tego stosunku wzajemnych ustępstw, które doprowadziły do rozwiązania stosunku
pracy w drodze porozumienia stron. Ugoda ta była już oceniona przez Sąd Wojewódzki
w sprawie, w której była zawarta, z punktu widzenia wymagań określonych w art. 203 §
4 w związku z art. 223 § 2 i art. 469 KPC. Przepisy te nakładają na sąd obowiązek
badania dopuszczalności zawartej ugody w szerszym zakresie niż to wynika z art. 8 KP,
bo także z uwzględnieniem słusznego interesu pracownika. Stanowisko Sądu
Wojewódzkiego uznające dopuszczalność zawartej ugody, wyrażone w uzasadnieniu
postanowienia z dnia 9 lutego 1996 r. w sprawie [...], które nie było zaskarżone i
uprawomocniło się, nie może być skutecznie kwestionowane w niniejszej sprawie i
odmiennie ocenione, z punktu widzenia tych samych zasad i kryteriów, zawartych w art.
5 KC i 8 KP. Przesądzenia oceny dopuszczalności ugody w sprawie, w której została
zawarta, nie może zmienić w niniejszej sprawie nawet przyjęcie krytycznej oceny
postępowania pracodawcy w odniesieniu do powódki, które nieoczekiwanie przerwało
jej działalność artystyczną i doskonalenie talentu w sposób nie zasługujący na
aprobatę.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że nie
ma w sprawie usprawiedliwionych podstaw kasacji i dlatego na zasadzie art. 393
12
KPC
orzekł, jak w sentencji.
========================================