Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 września 1997 r.
I PKN 246/97
Dyskryminacją w rozumieniu art. 113
KP jest bezprawne pozbawienie lub
ograniczenie praw wynikających ze stosunku pracy albo nierównomierne traktowanie
pracowników ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, narodowość, rasę,
przekonania, zwłaszcza polityczne lub religijne oraz przynależność związkową, a także
przyznanie z tych względów niektórym pracownikom mniejszych praw niż te, z których
korzystają inni pracownicy, znajdujący się w tej samej sytuacji faktycznej i prawnej.
Przewodniczący Prezes SN: Jan Wasilewski, Sędziowie SN: Adam Józefowicz
(sprawozdawca), Kazimierz Jaśkowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 września 1997 r. sprawy z powództwa
Jana Ś. przeciwko KGHM Polska Miedź Spółka Akcyjna-Oddział Zakłady Górnicze "P.-S."
w P. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 6 marca 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powód Jan Ś. wystąpił z powództwem przeciwko KGHM Polska Miedź, Spółka
Akcyjna, Oddział Zakłady Górnicze "P.-S." w P. o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia
umowy o pracę, dokonanego przez stronę pozwaną po nabyciu przez niego uprawnień do
wcześniejszej emerytury górniczej.
Pozwana Spółka wniosła o oddalenie powództwa.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Lubinie wyrokiem z dnia 8 listopada 1996 r. oddalił
powództwo. Sąd ustalił, że powód ma 46 lat i jest z zawodu ślusarzem mechanikiem maszyn
i urządzeń górniczych. Wypowiedzenie umowy o pracę otrzymał 20 października 1995 r. po
przepracowaniu 29 lat. W zawiadomieniu zakładowego organu związkowego o zamiarze
rozwiązania umowy o pracę, zakład pracy podał jako przyczynę nabycie uprawnień
emerytalnych po przepracowaniu 25 lat pod ziemią. Ponadto Sąd ustalił, że w pozwanej
Spółce następuje restrukturyzacja zakładów z corocznym obniżeniem stanu zatrudnienia.
Wypowiedzenie otrzymało 85 osób, w tym 34 pracowników dozoru i 51 pracowników
produkcyjnych. W 1995 r. zostało zatrudnionych 26 absolwentów szkół wyższych -
stypendystów i 28 absolwentów szkół górniczych. Zakład pracy postanowił wypowiedzieć
umowę o pracę, mając na uwadze tę okoliczność, że po ustaniu zatrudnienia powód będzie
miał zabezpieczenie w postaci emerytury. Nabycie przez powoda uprawnień emerytalnych na
podstawie art. 10 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich
rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 1995 r. Nr 30, poz. 154) - zdaniem Sądu Rejonowego - mog-
ło stanowić uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę w rozumieniu art. 45 KP.
Brak wniosku pracownika o przejście na emeryturę górniczą nie mógł skutecznie
powstrzymać pracodawcy od wypowiedzenia umowy o pracę. Wobec tego, że strona
pozwana nie naruszyła wymagań formalnych przy wypowiedzeniu powodowi umowy o
pracę, Sąd Rejonowy uznał, że powództwo jako pozbawione uzasadnionych podstaw podlega
oddaleniu.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyrokiem z
dnia 6 marca 1997 r. [...] oddalił apelację powoda Jana Ś. i nie obciążył go kosztami
postępowania za II instancję. W uzasadnieniu wyroku Sąd Wojewódzki stwierdził, że
ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji są prawidłowe i znajdują oparcie w
zebranym materiale dowodowym, z którego Sąd ten wyprowadził trafne wnioski. Dokonane
przez stronę pozwaną wypowiedzenie umowy o pracę ze względu na nabycie przez powoda
uprawnień emerytalnych jest - zdaniem Sądu Wojewódzkiego - uzasadnionym
wypowiedzeniem, nie naruszającym zasad współżycia społecznego i nie stanowiącym
szykany wobec powoda. Z tego względu Sąd Wojewódzki oddalił apelację powoda, jako
nieuzasadnioną.
Pełnomocnik powoda będący adwokatem wniósł kasację od powyższego wyroku
Sądu Wojewódzkiego w części oddalającej apelację. Wnoszący kasację zarzucił naruszenie
prawa materialnego, to jest art. 10 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym górników przez
błędne uznanie, iż pracodawca uprawniony jest do wypowiedzenia umowy o pracę
pracownikowi, który nie ma 50 lat życia i przepracował pod ziemią ponad 25 lat w sytuacji,
gdy ten nie wyraża zgody na przejście na emeryturę. Ponadto zarzucił naruszenie art. 8 KP
przez nierozważenie z urzędu, czy wypowiedzenie nie jest sprzeczne ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem prawa i zasadami współżycia społecznego. Skarżący wskazał
też jako podstawę kasacji art. 113
KP zarzucając, że Sąd uznał, iż wypowiedzenie umowy o
pracę pracownikowi, który nie ukończył 46 lat nie jest w stosunkach pracy dyskryminacją ze
względu na wiek. Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przywrócenie powoda
do pracy na ostatnio zajmowanym stanowisku oraz zasądzenie kosztów zastępstwa adwokac-
kiego za wszystkie instancje w kwocie 225 zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd pierwszej instancji i uznanych przez
Sąd drugiej instancji w zaskarżonym wyroku za prawidłowe wynika, że w pozwanej Spółce
dokonywana jest restrukturyzacja zakładów, w związku z którą z przyczyn ekonomiczno-
organizacyjnych nastąpiła konieczność zmniejszenia stanu zatrudnienia pracowników. Na
skutek tych zmian pracodawca był obowiązany do wytypowania pracowników
przewidzianych do zwolnienia z pracy. Działając w tych ramach pozwany zakład
przeanalizował sytuację osobistą pracowników i do zwolnienia wytypował tych, którzy po
rozwiązaniu umowy o pracę będą mieli zapewnione środki utrzymania w postaci uprawnień
emerytalnych lub inne źródła zabezpieczenia materialnego. Zdaniem Sądu Najwyższego
należy uznać, że w sytuacji zmian organizacyjno-ekonomicznych pozwany zakład pracy
przyjął humanitarne i słuszne kryterium wyboru pracowników do zwolnienia z pracy, nie
pozbawiając pracy i środków utrzymania tych, którzy nie mają żadnego zabezpieczenia
materialnego. Z ustaleń Sądów obu instancji wynika, że pracodawca nie analizował sytuacji
pracowników ze względu na płeć, wiek, przydatność lub zdolność do pracy, albo inne
indywidualne cechy, o których mowa w art. 113
KP. Z tego wynika, że przy wyborze
pracowników do zwolnienia z pracy w pozwanym zakładzie nie wchodziła w rachubę
dyskryminacja określonych osób.
W rozumieniu art. 113
KP dyskryminacją jest bezprawne pozbawienie lub ogra-
niczenie praw wynikających ze stosunku pracy albo nierówe traktowanie pracowników ze
względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, narodowość, rasę, przekonania zwłaszcza
polityczne lub religijne oraz przynależność związkową, a także przyznanie z tych względów
niektórym pracownikom mniejszych praw niż te, z których korzystają inni pracownicy
znajdujący się w takiej samej sytuacji faktycznej i prawnej. Oceniając z tego punktu widzenia
rozwiązanie z powodem stosunku pracy, Sąd Najwyższy nie dopatrzył się w działaniu
pozwanego pracodawcy naruszenia zakazu dyskryminacji w odniesieniu do powoda ze
względu na jego wiek, nie ograniczający jego zdolności do pracy i przydatności zawodowej.
Jednakże te okoliczności nie stanowiły podstawę rozwiązania z powodem stosunku pracy.
Należy zgodzić się z wnoszącym kasację, że przepis art. 10 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 1995 r. Nr 30, poz.
154) przyznający prawo do górniczej emerytury bez względu na wiek i zajmowane
stanowisko górnikom, którzy wykonywali pracę pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu
pracy co najmniej przez 25 lat, określa przywilej, a nie obowiązek skorzystania z
wcześniejszych uprawnień emerytalnych. Wymienione prawo podmiotowe górników do
przejścia w stan emerytalny wcześniej nie zamyka ich aktywności zawodowej, z której mogą
korzystać dalej według swego uznania w innym zakładzie pracy. Uprawnienia do wcześ-
niejszej emerytury powoda nie były jednak w niniejszej sprawie podstawą rozwiązania z
powodem stosunku pracy, lecz tylko jednym z kryteriów typowania pracowników do
zwolnienia z pracy. Sąd Najwyższy uznał, że w świetle ustalonych okoliczności sprawy
zarzut naruszenia art. 113
KP jest bezzasadny. Nieusprawiedliwiony jest także zarzut
naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 8 KP wskutek nierozważenia, czy wypowiedzenie
umowy o pracę powodowi nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Z
uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd drugiej instancji miał na uwadze także ten
aspekt sprawy. Sąd ten uznał, że wypowiedzenie powodowi umowy o pracę było uzasadnione
i nie naruszało zasad współżycia społecznego i nie stanowiło szykany. W tej kwestii na
uwagę zasługuje stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone już w nie publikowanym
dotychczas wyroku z dnia 19 grudnia 1996 r., I PKN 46/96. Sąd Najwyższy uznał co do
zasady, iż w razie ekonomicznej konieczności zmniejszenia zatrudnienia, wybór zwolnionego
pracownika może być sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, czyli zasadami
godziwego postępowania pracodawcy, jeśli jego sytuacja osobista jest znacznie gorsza niż
pozostałych pracowników. Wymagałoby to jednak wykazania, że jego sytuacja osobista
istotnie różni się od sytuacji pracowników o podobnej przydatności zawodowej, którym nie
wypowiedziano umów o pracę w związku ze zmniejszeniem zatrudnienia. Jednakże tych
okoliczności powód nie wykazał w sprawie. W tej sytuacji Sądy obu instancji trafnie przyjęły
zasadność wypowiedzenia umowy o pracę w rozumieniu art. 45 KP i niesprzeczności z
zasadami współżycia społecznego.
W tym świetle okazuje się, że kasacja powoda nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Dlatego Sąd Najwyższy na zasadzie art. 39312
KPC orzekł, jak w sentencji.
N o t k a
Powołany w uzasadnieniu wyrok z dnia 19 grudnia 1996 r., I PKN 46/96, został opublikowany w
OSNAPiUS 1997 nr 15 poz. 273.
========================================