Pełny tekst orzeczenia

- 1 -
Wyrok z dnia 9 września 1997 r.
II UKN 220/97
Przepis art. 97 Karty Nauczyciela zezwala na uwzględnienie okresu za-
trudnienia nauczyciela w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obo-
wiązującego czasu pracy jedynie dla uzyskania uprawnień emerytalnych na
podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, a nie na podstawie rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym cha-
rakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Barbara Wagner, Sędziowie SN: Maria Mańkowska
(sprawozdawca), Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 9 września 1997 r. sprawy z wniosku
Henryka S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o wcześ-
niejszą emeryturę, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 17 grudnia 1996 r. [...]
1. z m i e n i ł zaskarżony wyrok w pkt 1 i rewizję ubezpieczonego w tym za-
kresie oddalił;
2. o d r z u c i ł kasację Henryka S. wniesioną w dniu 7 maja 1997 r.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyrokiem z
dnia 17 grudnia 1996 r. zmienił zaskarżony rewizją wnioskodawcy Henryka S. wyrok
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 6
lutego 1996 r. oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziału w R. i przyznał Henrykowi S. prawo do wcześniejszej emerytury, poczynając
od dnia 1 października 1992 r. Sąd Apelacyjny uwzględnił okresy pracy ubezpieczonego
- 2 -
od 1 grudnia 1963 r. do 31 sierpnia 1964 r., od 1 września 1968 r. do 31 grudnia 1969 r.
oraz od 1 stycznia 1972 r. do 31 grudnia 1972 r. i uznał, że praca ta, pomimo że nie była
wykonywana w pełnym wymiarze, tylko w 13/18, była pracą nauczycielską w myśl art. 97
ust. 1 w związku z art. 86 i art. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela, ponieważ jej wymiar był
wyższy, niż połowa obowiązującego wymiaru zajęć. Zaliczenie tych okresów pracy do
stażu pracy nauczycielskiej spowodowało, że ubezpieczony posiada łącznie 17 lat i 3
miesiące pracy w szczególnych warunkach, mając zatem ukończone 60 lat, spełnia
warunki do przyznania mu wcześniejszej emerytury na podstawie § 15 i § 4
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Powyższy wyrok został zaskarżony kasacjami obu stron.
Kasacja Henryka S. sporządzona przez niego osobiście, która wpłynęła do Sądu
Najwyższego w dniu 7 maja 1997 r. jest niedopuszczalna zarówno z tego powodu, że
wnioskodawca nie ma kwalifikacji wymienionych w art. 393
2
§ 2 KPC, które pozwalają
na złożenie kasacji bez pełnomocnika, będącego adwokatem lub radcą prawnym
związku zawodowego czy organizacji zrzeszającej emerytów lub rencistów (art. 465 § 1
KPC), a także dlatego, że kasacja została złożona z naruszeniem art. 393
4
KPC.
Przepis ten stanowi, że kasację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok lub
postanowienie, w terminie miesięcznym od dnia doręczenia orzeczenia stronie
skarżącej. Termin ten upłynął dla wnioskodawcy w dniu 21 kwietnia 1997 r. Z tych też
względów kasacja wnioskodawcy podlega odrzuceniu na podstawie art. 393
8
§ 1 KPC.
Natomiast kasacja organu rentowego, wniesiona przez radcę prawnego, złożona
została do Sądu Apelacyjnego w terminie przewidzianym w art. 393
4
KPC. Kasacja jest
przedmiotowo dopuszczalna na podstawie art. 392 § 1 i 393 pkt 1 KPC, bowiem spór w
niniejszej sprawie dotyczy ustalenia prawa do świadczenia emerytalnego.
W kasacji swej Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. zarzucił zaskar-
żonemu wyrokowi naruszenie prawa materialnego:
- art. 97, 86 i 1 ust. 1 pkt 1-7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela
(Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.) oraz art. 53 ust. 4 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.)
przez wyciągnięcie błędnego wniosku, że okresy pracy nauczycieli zatrudnionych w co
- 3 -
najmniej połowie wymiaru czasu pracy, ale nie wykonujących pracy w pełnym wymiarze
czasu, i stanowiące I kategorię zatrudnienia, zaliczane są do okresów pracy, od których
zależy nabycie prawa do świadczeń emerytalnych, ustalonych na podstawie § 4 w
związku z § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.),
podczas gdy okresy takie mogą być zaliczone jedynie do stażu emerytalnego w
warunkach określonych ustawą z dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p.;
- § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. przez jego niezas-
tosowanie;
- art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p. w związku z § 15 rozporządze-
nia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., który wydany został bez podstawy prawnej.
Skarżący wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy,
względnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do Sądu II instancji
celem ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest zasadna w zakresie zarzutów dotyczących naruszenia wskazanych
wyżej przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze
zm.). Przepis § 15 tego rozporządzenia stanowi, że nauczyciel, wychowawca lub inny
pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.),
określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do I kategorii, nabywa prawo do emerytury
na zasadach określonych w § 4 i jest uważany za wykonującego prace w szczególnym
charakterze. Warunkiem przyznania wcześniejszej emerytury według § 4 jest: wiek
emerytalny 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, który powinien być osiągnięty w
czasie zatrudnienia lub w ciągu 5 lat od ustania zatrudnienia, a okres zatrudnienia ma
wynosić co najmniej 15 lat.
Zgodnie natomiast z § 2 ust. 1 rozporządzenia - okresami pracy uzasadniającymi
- 4 -
prawo do świadczeń w wysokości i na zasadach określonych w rozporządzeniu są
okresy, których praca w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze jest
wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym
stanowisku pracy.
Z tych też względów Sąd Wojewódzki rozpoznając sprawę w I instancji trafnie
przyjął, że wnioskodawca nie udowodnił wymaganych 15 lat pracy nauczycielskiej w
pełnym wymiarze czasu pracy.
Natomiast Sąd Apelacyjny, z pominięciem istotnego warunku z § 2 rozporzą-
dzenia z dnia 7 lutego 1983 r. o konieczności wykonywania pracy stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy, zaliczył wnioskodawcy pracę nauczycielską wykonywaną w
wymiarze 13/18 czasu pracy.
Ma rację wnoszący kasację, że art. 97 Karty Nauczyciela zezwalał na uwzględ-
nienie okresu zatrudnienia nauczyciela w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa
obowiązującego czasu pracy - jedynie dla uzyskania uprawnień emerytalnych na
podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, a nie na podstawie przepisów omawianego
rozporządzenia Rady Ministrów.
Sąd Najwyższy w uchwale podjętej w składzie siedmiu sędziów w dniu 28
kwietnia 1986 r., III UZP 8/86, której nadano moc zasady prawnej stwierdził, że nau-
czycielom wymienionym w art. 1 pkt 1-5 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nau-
czyciela zalicza się do dwudziestoletniego okresu zatrudnienia przewidzianego w art. 88
ust. 1 tej ustawy, także okresy zatrudnienia w wymiarze nie niższym, niż połowa
obowiązującego wymiaru zajęć.
W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy stwierdził, iż przepis § 15 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 87 lutego 1983 r. w odmienny sposób reguluje
uprawnienia nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych,
wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 Karty Nauczyciela .
Przepis ten uzależnia nabycie prawa do emerytury, między innymi, od spełnienia
warunków przewidzianych w § 4, a przepisu tego bez naruszenia spójności rozpo-
rządzenia, nie można wykładać w oderwaniu od przepisu § 2 ust. 1, wymagającego
wykonywania zatrudnienia stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Oznacza to, że Sąd Najwyższy w powyższej uchwale rozważał kwestię do-
puszczalności stosowania omawianego rozporządzenia Rady Ministrów w stosunku do
- 5 -
nauczycieli i uznał, że przepisy mogą stanowić podstawę dla uprawnień nauczycieli przy
nabywaniu wcześniejszej emerytury.
Sąd Najwyższy, w składzie rozpoznającym przedmiotową sprawę, podziela
powyższe stanowisko, zatem zarzut naruszenia art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.
o z.e.p. w związku z § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. uznać
należało za niezasadny. Zarzut ten jest zresztą niekonsekwentny w stosunku do
wszystkich innych zarzutów kasacji, w których organ rentowy trafnie wskazywał na
naruszenie przepisów tego rozporządzenia, odnosząc je właśnie do uprawnień
nauczyciela.
Z tych wszystkich względów - skoro kasacja była oparta jedynie na podstawie
naruszenia prawa materialnego - Sąd Najwyższy z mocy art. 393
15
orzekł co do istoty
sprawy. Okresy pracy nauczycielskiej wykonywane przez wnioskodawcę w wymiarze
13/18 czasu pracy nie podlegają zaliczeniu do okresu pracy, uzasadniającego prawo do
wcześniejszej emerytury na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 r. Ponieważ wnioskodawca nie wykazał 15 lat pracy w szczególnych
warunkach, wymaganych § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia - to nie przysługuje mu
wcześniejsza emerytura na podstawie § 15 tego rozporządzenia.
Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
N o t k a
Powołana w uzasadnieniu uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 28 kwietnia 1986 r.,
III UZP 8/86, została opublikowana w OSNCP 1986 z. 12 poz. 193.
========================================