Pełny tekst orzeczenia

- 1 -
Wyrok z dnia 17 września 1997 r.
I PKN 273/97
Sformułowana w art. 8 KP klauzula zasad współżycia społecznego wy-
znacza granice, w ramach których dopuszczalne jest korzystanie z praw pod-
miotowych w stosunkach pracy. W konkretnej sytuacji faktycznej może się
okazać, że korzystanie z tego prawa oznaczałoby naruszenie (wykroczenie poza
granice) zasad współżycia społecznego.
Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Andrzej Wasilewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 września 1997 r. sprawy z powódz-
twa Józefa W. przeciwko Polskim Kolejom Państwowym-Oddziałowi Drogowemu w L. o
przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 18 marca 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Józef W. zatrudniony jako toromistrz w sekcji drogowej w M. wniósł pozew
przeciwko Polskim Kolejom Państwowym-Oddział Drogowy w L. o uznanie doręczonego
mu w dniu 20 lutego 1996 r. trzymiesięcznego wypowiedzenia umowy o pracę ze
skutkiem na dzień 31 maja 1996 r. za bezskuteczne, przywrócenie powoda do pracy na
poprzednich warunkach oraz nakazanie stronie pozwanej zatrudnienia powoda na
dotychczas zajmowanym stanowisku pracy do czasu uprawomocnienia się wyroku..W
wypowiedzeniu umowy o pracę strona pozwana zarzuciła powodowi dokonanie w dniu
11 maja 1995 r. kradzieży 8 sztuk przekładników prądowych stanowiących własność ES
L., czemu powód zaprzeczył wyjaśniając, że przekładniki te znalazł w pobliżu miejsca
wykonywanej pracy. Powód zarzucił równocześnie, że strona pozwana dokonała wy-
- 2 -
powiedzenia z naruszeniem art. 38 § 3 KP. Powód jest bowiem członkiem zarządu
organizacji związkowej, która nie wyraziła zgody na rozwiązanie z nim umowy o pracę, o
czym wiedziała strona pozwana, a mimo to dokonała wypowiedzenia bez uprzedniego
przedstawienia sprawy ogólnokrajowej organizacji związkowej. Powód podniósł ponadto,
że w dniu 8 lipca 1996 r. wyrokiem Sądu Rejonowego umorzone zostało prowadzone
przeciwko powodowi postępowanie karne w sprawie zarzucanej mu kradzieży w dniu 11
maja 1995 r. 8 sztuk przekładników prądowych [...]. W odpowiedzi na pozew strona
pozwana wniosła o jego oddalenie.
Sąd Rejonowy w Legnicy-Wydział Pracy wyrokiem z dnia 30 października 1996
r. [...] przywrócił powoda do pracy u strony pozwanej na dotychczas zajmowanym
stanowisku, nałożył na stronę pozwaną obowiązek dalszego zatrudnienia powoda do
czasu prawomocnego rozpoznania sprawy oraz zasądził od strony pozwanej na rzecz
powoda koszty postępowania. W uzasadnieniu wyroku Sąd stwierdził, że strona
pozwana wprawdzie prawidłowo powiadomiła zakładową organizację związkową o
zamiarze wypowiedzenia powodowi umowy o pracę z powodem (art. 38 § 1 KP).
Jednak, mimo że Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność” działająca w zakładzie praco-
dawcy uznała wypowiedzenie za nieuzasadnione i zgłosiła na piśmie umotywowane
zastrzeżenia, strona pozwana dokonała wypowiedzenia bez uprzedniego przedstawienia
sprawy właściwej ogólnopolskiej organizacji związkowej. W tej sytuacji Sąd na
podstawie art. 45 § 1 KP ustalił, że wypowiedzenie powodowi umowy o pracę naruszyło
przepisy o zasadach wypowiadania umów o pracę. Sąd nie oceniał natomiast
zasadności tego wypowiedzenia.
W apelacji od wyroku Sądu Rejonowego strona pozwana wnosiła o jego uchy-
lenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Strona pozwana zarzuciła, że
podstawą wypowiedzenia powodowi umowy o pracę był fakt jego zatrzymania przy
wypalaniu urządzeń miedzianych pochodzących z kradzieży i będących własnością
PKP, co stwarzało uzasadnione podejrzenie popełnienia przez niego przestępstwa. W
tej sytuacji strona pozwana uznała, że powód dokonując zarzuconego mu czynu nie
powinien korzystać z przysługującej mu szczególnej ochrony prawnej, a dalsze jego
zatrudnienie na PKP byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 8 KP).
W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie, zarzucając, że powoływanie się
przez stronę pozwaną na zasady współżycia społecznego (art. 8 KP) w sytuacji, w której
- 3 -
w oczywisty sposób naruszyła ona przepisy art. 38 § 3 KP oraz art. 32 ustawy z dnia 23
maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.), jest
niedopuszczalne.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu [...]
wyrokiem z dnia 18 marca 1997 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w
Legnicy w ten sposób, że oddalił powództwo. W uzasadnieniu wyroku Sąd Wojewódzki
stwierdził, że stosownie do postanowienia art. 11 KPC istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie mają ustalenia dokonane w prawomocnym wyroku
sądu karnego z dnia 8 lipca 1996 r., w którym sąd karny przyjął, że oskarżony - powód
dokonał zarzucanego mu czynu kradzieży przekładników prądowych z terenu PKP M.,
chociaż uznał równocześnie, że w aktualnym stanie prawnym czyn ten jest
wykroczeniem i z tej przyczyny postępowanie karne w tej sprawie umorzył. Biorąc po-
wyższe pod uwagę, Sąd Wojewódzki stanął na stanowisku, że wypowiedzenie po-
wodowi umowy o pracę było zasadne. Równocześnie Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu
wyroku stwierdził, że: „w tym stanie faktycznym powód nie może korzystać z przys-
ługującej mu ochrony prawnej wypowiedzenia umowy o pracę. Jest bowiem sprzeczne z
zasadami współżycia społecznego udzielanie ochrony prawnej osobie uchybiającej
prawu, popełniającej przestępstwo. Osoba taka nie może się skutecznie powoływać na
okoliczności przemawiające za jej ochroną. Pracownik nie może skutecznie czynić
zarzutu bezzasadnego wypowiedzenia umowy o pracę w sytuacji, gdy ciążące na nim
obowiązki wykonywał niestarannie lub nieuczciwie. Ochrona prawna wynikająca z art. 32
ust. 1 ustawy o związkach zawodowych nie ma zatem w tym przypadku zastosowania.
Zastosowanie w tym i podobnych przypadkach ochrony prawnej wypowiedzenia umowy
o pracę stworzyłoby sytuację: możliwość uniknięcia wypowiedzenia umowy o pracę,
pomimo popełnienia przestępstwa w związku z wykonywaniem pracy, dzięki
przynależności do organizacji związkowej i zajmowaniu w niej stosownego stanowiska.”
W kasacji od wyroku Sądu Wojewódzkiego powód wnosi o uchylenie zaskarżo-
nego wyroku i oddalenie apelacji strony pozwanej. Kasacja zarzuca, że zaskarżony
wyrok Sądu Wojewódzkiego w rażący sposób narusza przepisy art. 38 § 3 KP oraz art.
32 ustawy o związkach zawodowych przez błędne uznanie, że przepisy te nie mają
zastosowania w sprawie powoda, mimo że jest on członkiem zarządu zakładowej
organizacji związkowej. Tymczasem bez względu na podstawę faktyczną wypo-
- 4 -
wiedzenia, pozwany był zobowiązany przed dokonaniem wypowiedzenia umowy o pracę
zachować tryb postępowania określony w art. 38 § 3 KP w związku z art. 32 ustawy o
związkach zawodowych. Rażąco narusza prawo także błędna wykładnia art. 11 KPC i
przyjęcie, że prawomocny wyrok sądu karnego umarzający postępowanie w sprawie
może być potraktowany tak, jak „wyrok skazujący”, a jego ustalenia co do popełnienia
przestępstwa także w tym wypadku wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Tymczasem
związanie sądu cywilnego ustaleniami sądu karnego dotyczy, zgodnie z dyspozycja art.
11 KPC, wyłącznie „wyroku skazującego”, a nie obejmuje wyroków uniewinniających
oraz orzeczeń umarzających postępowanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do postanowienia art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.) w prawie pracy obowiązuje
zasada, w myśl której pracodawca nie może bez zgody zarządu zakładowej organizacji
związkowej ani wypowiedzieć ani też rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem bę-
dącym członkiem zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej w
czasie trwania mandatu (tzn. pełnienia tej funkcji) oraz w okresie jednego roku po jego
wygaśnięciu. Przepis ten stanowi w prawie polskim podstawę prawną tzw. szczególnej
ochrony stosunku pracy działaczy związkowych i w tym zakresie winien być traktowany
jako lex specialis względem wynikającego z art. 38 KP (lex generalis), tzn.
powszechnego obowiązku współdziałania (konsultacji) pracodawcy z organami związku
zawodowego w razie zamierzonego rozwiązania umowy o pracę zawartej na czas nie
określony (por. także uchwałę pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Sądu Najwyższego z 19 maja 1978 r., V PZP 6/77, OSNCP 1978 z. 8 poz. 127). Przy
tym, jeżeli w konkretnej sytuacji faktycznej spełnione są przesłanki prawne
uzasadniające stosowanie art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, to wyłączają
one równoczesne stosowanie trybu postępowania określonego w art. 38 KP. Oznacza
to, że w wypadku, gdy pracodawca zamierza wypowiedzieć zawartą na czas nie
określony umowę o pracę z pracownikiem, który jest członkiem zarządu zakładowej
organizacji związkowej, jest on ex lege obowiązany zwrócić się w trybie art. 32 ust. 1
ustawy o związkach zawodowych o wyrażenie zgody na rozwiązanie stosunku pracy do
- 5 -
zarządu tej organizacji związkowej. Obowiązek ten ma charakter bezwzględny i jest
realizowany wyłącznie w trybie określonym w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych. Dlatego w sytuacji, gdy zarząd zakładowej organizacji związkowej odmówi
wyrażenia zgody na wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem
będącym członkiem tego zarządu, nie jest prawnie dopuszczalne podjęcie przez
pracodawcę dalszych czynności w tej sprawie w trybie odpowiedniego stosowania art.
38 § 3 KP, tzn. przedstawienie sprawy ogólnokrajowej organizacji związkowej w celu
ewentualnego uzyskania jej zgody na wypowiedzenie (por.: wyrok Sądu Najwyższego z
24 września 1994 r., I PRN 58/94, OSNAPiUS 1995 nr 2 poz. 17). Stąd bezzasadny jest
zarzut kasacji podniesiony przez powoda, jako członka zarządu zakładowej organizacji
związkowej, że strona pozwana naruszyła przepis art. 38 § 3 KP, bowiem wobec braku
zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej na wypowiedzenie mu umowy o pracę
ciążył na niej obowiązek przedstawienia sprawy ogólnokrajowej organizacji związkowej.
Stosownie do wyrażonej w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych
zasady szczególnej ochrony działaczy związkowych pracodawca nie może wypowie-
dzieć ani rozwiązać stosunku pracy z członkiem zarządu zakładowej organizacji
związkowej bez zgody zarządu tej organizacji. Co więcej, w wypadku gdy zakładowa
organizacja związkowa odmawia udzielenia zgody na rozwiązanie stosunku pracy z
pracownikiem, odmowa taka w zasadzie nie podlega ocenie sądu pracy (por. uchwała
Sądu Najwyższego z 11 września 1996 r., I PZP 19/96). Nie oznacza to jednak, że w
danym wypadku wyłączona jest możliwość stosowania art. 8 KP. Bowiem z jednej
strony, szczególna ochrona stosunku pracy działaczy związkowych nie jest celem sa-
mym w sobie i nie może być wykorzystywana w sposób dowolny, ale służyć powinna
ochronie działaczy związkowych przed ponoszeniem ujemnych następstw z powodu
wykonywanych przez nich funkcji związkowych (art. 32 w związku z art. 3 ustawy o
związkach zawodowych). Natomiast z drugiej strony, w art. 8 KP sformułowana została
ogólna dyrektywa interpretacyjna, która w celu unikania nadużyć prawa nakazuje
oceniać wszelkie prawa i obowiązki pracowników i pracodawców (art. 8 w związku z art.
1 KP), w tym również uprawnienia członka zarządu zakładowej organizacji związkowej w
zakresie szczególnej trwałości stosunku pracy, także z punktu widzenia przestrzegania
zasad współżycia społecznego. Sformułowana w art. 8 KP klauzula zasad współżycia
społecznego wyznacza bowiem granice, w ramach których dopuszczalne jest
- 6 -
korzystanie z praw podmiotowych w stosunkach pracy. Jakkolwiek więc określonemu
podmiotowi formalnie przysługuje jakieś prawo w stosunkach pracy, to jednak w
konkretnej sytuacji faktycznej może się okazać, że nie istnieje ono w sensie
materialnym, bowiem w danym wypadku jego realizacja oznaczałaby naruszenie
(wykroczenie poza granice) zasad współżycia społecznego. Dotyczy to w szczególności
także sytuacji, gdy objęty szczególną ochroną stosunku pracy działacz związkowy, który
rażąco naruszył swoje podstawowe obowiązki pracownicze, zamierza uniknąć
konsekwencji swego nagannego postępowania, powołując się na brak zgody zarządu
zakładowej organizacji związkowej na rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem.
W rozpoznawanej sprawie powód, który zatrudniony był przez stronę pozwaną - Polskie
Koleje Państwowe-Oddział Drogowy w L. na stanowisku starszego toromistrza, dopuścił
się zawłaszczenia 8 sztuk przekładników prądowych. Prowadzone w tej sprawie
przeciwko powodowi postępowanie karne zostało wprawdzie umorzone i z tej przyczyny
dokonane w jego toku ustalenia, jak trafnie zarzuca powód w kasacji, nie mogą być w
niniejszym postępowaniu uznane za wiążące (art. 11 KPC a contrario). Tym niemniej, w
toku postępowania dowodowego w niniejszej sprawie Sąd dokonał ustaleń, z których
wynika, że powód nie tylko dopuścił się zawłaszczenia mienia należącego do strony
pozwanej (ośmiu wyżej wspomnianych przekładników prądowych), ale także w rażący
sposób naruszył ciążące na nim podstawowe obowiązki pracownicze, nie podejmując
niezbędnych działań mających na celu zapobieżenie powstałemu zagrożeniu dla
bezpieczeństwa ruchu kolejowego na powierzonym mu odcinku w wyniku zniszczenia
lub kradzieży urządzeń trakcyjnych (art. 100 KP oraz § 14 rozporządzenia Rady
Ministrów z 27 grudnia 1974 r. w sprawie praw i obowiązków pracowników kolejowych,
jednolity tekst: Dz.U. 1993 r. Nr 98, poz. 449). Biorąc pod uwagę, że ciężkie naruszenie
obowiązków pracowniczych jakich dopuścił się powód nie pozostaje w żadnym związku
z faktem pełnienia przez niego funkcji członka zarządu zakładowej organizacji
związkowej, powoływanie się w tym wypadku przez powoda na szczególną ochronę
stosunku pracy wynikającą z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych uznać
należy za nadużycie prawa podmiotowego, które jest oczywiście sprzeczne ze
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa oraz z zasadami współżycia
społecznego (art. 8 KP).
W tej sytuacji Sąd Najwyższy na podstawie art. 393
12
KPC orzekł jak w
- 7 -
sentencji.
========================================