Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 września 1997 r.
I PKN 277/97
Dla oceny dopuszczalności kasacji przy ustalaniu wartości przedmiotu
zaskarżenia (art. 393 pkt 1 KPC) nie sumuje się wartości roszczeń o ustalenie
prawa i roszczeń o świadczenia pieniężne, jeżeli oparte są na różnej podstawie
faktycznej i prawnej.
Przewodniczący SSN: Józef Iwulski, Sędziowie SN: Adam Józefowicz spra-
wozdawca), Walerian Sanetra.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 września 1997 r. sprawy z powódz-
twa Władysława P. przeciwko [...] Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w P., Dy-
rekcji Generalnej PKP w W. i Przedsiębiorstwu Sprzętowo-Transportowemu w likwi-
dacji z siedzibą w W. o ustalenie i zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 24 stycz-
nia 1997 r. [...]
1. o d r z u c i ł kasację w części dotyczącej ekwiwalentu pieniężnego za de-
putat węglowy,
2. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację co do umorze-
nia postępowania, jak również poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego-Sądu
Pracy w Poznaniu z dnia 29 października 1996 r. [...] w pkt 1 co do umorzenia postę-
powania w stosunku do Przedsiębiorstwa Sprzętowo-Transportowego w W. w likwi-
dacji i w tej części zniósł postępowanie przed Sądami obu instancji oraz w tym zakre-
sie przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy w Poznaniu do ponownego
rozpoznania,
3. o d d a l i ł kasację w pozostałej części.
U z a s a d n i e n i e
Powód Władysław P. wystąpił z powództwem przeciwko [...] Dyrekcji Okręgo-
wej Kolei Państwowych w P. o ustalenie prawa do bezpłatnej kolejowej opieki lekars-
kiej i innych świadczeń socjalnych, przysługujących pracownikom kolejowym (wcza-
2
sy, sanatoria, obozy i kolonie, zapomogi celowe itp.). Ponadto odrębnym pozwem
[...], połączonym z niniejszą sprawą dochodził kwoty 3420 zł z tytułu ekwiwalentu za
węgiel za lata 1985-1995.
Pozwana Zachodnia Dyrekcja OKP uznała roszczenie w części dotyczącej
prawa powoda do bezpłatnej kolejowej opieki lekarskiej, a w pozostałej części wnio-
sła o oddalenie powództwa.
W toku procesu powód wystąpił z roszczeniami także wobec Dyrekcji General-
nej Polskich Kolei Państwowych w W., która podniosła zarzut braku legitymacji bier-
nej w procesie i podtrzymała stanowisko zajęte w sprawie przez [...] Dyrekcję OKP.
Dodatkowo Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Poznaniu wezwał do udziału w sprawie
Przedsiębiorstwo Sprzętowo-Transportowe w likwidacji z siedzibą w W. Powód oś-
wiadczył jednak, że nie występuje przeciwko temu podmiotowi, cofając wobec niego
pozew.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Poznaniu wyrokiem z dnia 29 października 1996
r. [...] umorzył postępowanie wobec pozwanego Przedsiębiorstwa Sprzętowo-Trans-
portowego w likwidacji z siedzibą w W. oraz ustalił prawo powoda do bezpłatnego ko-
rzystania z kolejowej opieki lekarskiej, a w pozostałym zakresie powództwo oddalił.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód Władysław P. pracował w okresie od 20
września 1984 r. do 30 listopada 1985 r. w Zakładach Sprzętowo-Transportowych
Budownictwa Kolejowego w W., Oddział [...] w P. Zakłady te zostały z dniem 30
czerwca 1991 r. wydzielone z PKP i przekształcone w samodzielne przedsiębiorstwo
państwowe. W czasie zatrudnienia powód uległ wypadkowi w dniu 22 października
1985 r. Wyrokiem Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Poznaniu z dnia 31 grudnia 1987
r. [...] wypadek ten został uznany za wypadek przy pracy. Od 1 listopada 1986 r. po-
wód pobierał rentę inwalidzką II grupy z ogólnego stanu zdrowia, wypłacaną przez
ZUS Oddział w P. W dniu 24 listopada 1995 r. powód złożył oświadczenie o wyborze
świadczeń kolejowych. Od 1 stycznia 1996 r. wypłacana jest powodowi renta kolejo-
wa.
Mając powyższe ustalenia na uwadze Sąd Rejonowy umorzył postępowanie
na zasadzie art. 355 § 1 KPC w związku z art. 203 § 1 KP wobec cofnięcia przez po-
woda powództwa w stosunku do Przedsiębiorstwa Sprzętowo-Transportowego w lik-
widacji z siedzibą w W. Poza tym uznał, że powództwo w części dotyczącej żądania
ustalenia prawa do bezpłatnej kolejowej opieki zdrowotnej jest uzasadnione, gdyż
powód jako rencista kolejowy, chcąc korzystać w przyszłości z takiej opieki ma inte-
3
res prawny w ustaleniu tego prawa. W pozostałej części Sąd uznał roszczenia powo-
da ze bezzasadne. W myśl art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 3 marca 1994 r. o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. Nr 43, poz. 163) zakłady pracy mają obowią-
zek tworzenia zakładowych funduszy świadczeń socjalnych. Na tej podstawie ustalo-
ny został regulamin gospodarowania środkami zakładowego funduszu świadczeń
socjalnych Centrali [...] Dyrekcji OKP. Według § 7 ust. 1 pkt 3 tego regulaminu
uprawnionymi do korzystania ze świadczeń są emeryci i renciści, byli pracownicy
przedsiębiorstwa, którzy pobierają emeryturę lub rentę, a ostatnim miejscem ich pra-
cy była Centrala ZDOKP. Ostatnim miejscem pracy powoda było Przedsiębiorstwo
Sprzętowo-Transportowe w W., które było odrębnym podmiotem prawnym i zakła-
dem pracy w rozumieniu art. 3 KP. Powód nie wykazał, aby świadczenia socjalne w
stosunku do jego osoby obciążały Dyrekcję Generalną PKP (art. 6 KC w związku z
art. 300 KP).
Podstawą prawną przydzielenia rencistom kolejowym deputatu węglowego
jest zarządzenie Nr 55 Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 grudnia
1995 r. w sprawie przydzielania emerytom i rencistom kolejowym deputatu węglowe-
go (Dz. Urz. Min. Transp. i Gosp. Morskiej Nr 1 z 1996 r., poz. 1). Według § 1 pkt 1
tego zarządzenia, emerytom i rencistom kolejowym przysługuje bezpłatny deputat
węglowy w ilości 1800 kg węgla opałowego rocznie w formie ekwiwalentu pieniężne-
go. Powód pobiera kolejowe świadczenia rentowe od 1 stycznia 1996 r. i nie kwestio-
nował, że od tej daty otrzymuje takie świadczenia, w tym ekwiwalent pieniężny za
deputat węglowy za 1996 r. we właściwej wysokości i terminie. Sąd Rejonowy uznał,
że brak jest podstaw do przyznania ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy
przed dniem 1 stycznia 1996 r., gdyż powód nie był przed tą datą rencistą kolejowym.
Niezależnie od tego część roszczeń okresowych za lata 1985-95 uległa przedawnie-
niu po upływie 3 lat od dnia wymagalności (art. 118 i art. 120 § 1 KC w związku z art.
300 KP).
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem
z dnia 24 stycznia 1997 r. [...] oddalił apelację powoda od wymienionego wyroku Są-
du Rejonowego-Sądu Pracy w Poznaniu z dnia 29 października 1996 r. Sąd Woje-
wódzki uznał, że Sąd I instancji w sposób wnikliwy i wszechstronny rozważył wszys-
tkie dowody i poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne oraz wyciągnął z nich trafne
wnioski. Ocena dowodów nie wykazuje błędów i nie wykracza poza ramy swobodnej
oceny dowodów, chronionej art. 233 § 1 KPC. Zdaniem Sądu drugiej instancji umo-
4
rzenie postępowania nastąpiło na skutek suwerennej decyzji powoda o cofnięciu po-
zwu i było prawidłowe. Przedsiębiorstwo Sprzętowo-Transportowe z siedzibą w W.-
Oddział w P. uległo całkowitej likwidacji i jako nieistniejąca osoba prawna nie miała
bytu procesowego. Z tego względu Sądy obu instancji obowiązane były postępowa-
nie umorzyć, gdyż wydanie wyroku wobec tego pozwanego stało się zbędne (art. 355
§ 1 KPC). Zlikwidowane przedsiębiorstwo było ostatnim pracodawcą powoda i powód
mógłby dochodzić świadczeń socjalnych jedynie od tego zakładu pracy. Sąd Woje-
wódzki uznał za chybioną koncepcję powoda o przejęciu zobowiązań tego Zakładu
przez Dyrekcję Generalną PKP w W. i pośrednio przez [...] Dyrekcję PKP.
Z uwagi na to, że powód nabył prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu depu-
tatów węglowych dopiero z dniem 1 stycznia 1996 r., tzn. z chwilą stania się rencistą
kolejowym - zdaniem Sądu drugiej instancji - nie można mówić o powstaniu roszcze-
nia, a co dopiero o kwestii jego wymagalności czy przedawnienia roszczeń za posz-
czególne okresy.
Pełnomocnik powoda będący adwokatem wniósł kasację od powyższego wyr-
oku Sądu Wojewódzkiego, któremu zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj. art. 3
ust. 3 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych
(Dz. U. z 1994 r. Nr 43, poz. 163 ze zm.) oraz naruszenie przepisów postępowania,
tj. art.. 469, art. 474, art. 233, art. 368 § 2 i art. 235 KPC. Skarżący wniósł o uchylenie
wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z
dnia 24 stycznia 1997 r. oraz uchylenie w całości wyroku Sądu Rejonowego-Sądu
Pracy w Poznaniu z dnia 29 października 1996 r. [...] i przekazanie sprawy do po-
nownego rozpoznania temu Sądowi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja dotyczy trzech różnego rodzaju roszczeń powoda, dochodzonych od-
rębnymi pozwami. W jednej sprawie [...] powód żądał ustalenia prawa do bezpłatnej
kolejowej opieki lekarskiej i świadczeń socjalnych. W odrębnym pozwie w sprawie
[...] powód domagał się zasądzenia ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy w
kwocie 3.420 zł. Obie sprawy zostały niezgodnie z art. 219 KPC formalnie połączone
do rozpoznania i rozstrzygnięcia w jednej sprawie [...], pomimo iż powództwa o usta-
lenie i świadczenia pieniężne nie pozostawały ze sobą w związku i nie mogły być
objęte jednym pozwem. Nie istniało bowiem między pozwanymi współuczestnictwo
5
materialne ani formalne. Wadliwość ta wpłynęła na brak sprecyzowania przez powo-
da zakresu zaskarżenia wyroku Sądu pierwszej instancji w jego ogólnikowej apelacji.
Z uwagi na to, że roszczenie powoda do kolejowej bezpłatnej opieki lekarskiej zosta-
ło uwzględnione przez Sąd pierwszej instancji, powód nie miał interesu w zaskarże-
niu tej części wyroku. Należy przeto uznać, że wyrok Sądu I instancji w tej części
uprawomocnił się i apelacja powoda nie dotyczyła tego rozstrzygnięcia, co potwier-
dza uzasadnienie Sądu drugiej instancji, które nie odnosi się do tego roszczenia po-
woda. Z tego względu wniosek kasacji o uchylenie w całości orzeczeń Sądów obu
instancji w części prawomocnie rozstrzygniętej jest bezzasadny i nie może być
uwzględniony.
Jeśli chodzi o kasację w części dotyczącej żądania powoda zasądzenia ekwi-
walentu pieniężnego za deputat węglowy w kwocie 3420 zł, to w tej części kasacja
powoda jest prawnie niedopuszczalna. Stosownie bowiem do przepisu art. 393 pkt 1
KPC kasacja nie przysługuje w sprawach o świadczenia, w których wartość przed-
miotu zaskarżenia jest niższa niż pięć tysięcy złotych. W tej części Sąd drugiej ins-
tancji powinien w myśl art. 3935
KPC odrzucić kasację, czego jednak nie uczynił. Dla-
tego Sąd Najwyższy na zasadzie art. 3938
§ 1 KPC odrzucił kasację w odniesieniu do
tych roszczeń pieniężnych, pomimo, iż wbrew przepisowi art. 3933
KPC wnoszący
kasację nie wskazał wartości przedmiotu zaskarżenia. Jednakże Sąd Najwyższy miał
przy tym na uwadze, że dla oceny dopuszczalności kasacji przy ustalaniu wartości
przedmiotu zaskarżenia (art. 393 pkt 1 KPC) nie sumuje się wartości roszczeń o us-
talenie prawa i roszczeń o świadczenia pieniężne, jeżeli oparte są na różnej podsta-
wie faktycznej i prawnej. Z tego względu okazało się zbędne wezwanie powoda do
uzupełnienia braku kasacji, z której treści wynikała wartość przedmiotu zaskarżenia
roszczeń pieniężnych, dochodzonych odrębnym powództwem.
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna w części, w której Sąd dru-
giej instancji oddalił apelację w odniesieniu do umorzenia postępowania w stosunku
do Przedsiębiorstwa Sprzętowo-Transportowego w Warszawie w likwidacji. Trafnie
skarżący zarzuca, że zgodnie z art. 469 KPC Sąd Wojewódzki powinien uznać cof-
nięcie pozwu przez powoda co do roszczeń dochodzonych od pozwanego Przedsię-
biorstwa Sprzętowo-Transportowego za niedopuszczalne, gdyż czynność ta narusza-
ła słuszny interes pracownika. Sąd Wojewódzki bezzasadnie uznał, że pozwane
przedsiębiorstwo uległo całkowitej likwidacji i utraciło byt jako osoba prawna oraz że
wydanie wyroku w odniesieniu do tego pozwanego stało się zbędne i postępowanie
6
należało umorzyć. Przedsiębiorstwu temu doręczono odpis pozwu [...], odpis odpo-
wiedzi na kasację [...] i zawiadomienie o terminie rozprawy kasacyjnej. Sądy obu ins-
tancji wydały orzeczenia z pominięciem wezwania tego pozwanego na rozprawę [...].
Zgodnie z art. 379 pkt 5 KPC postępowanie w omawianym zakresie stało się nieważ-
ne, gdyż strona została pozbawiona możliwości obrony swych praw na skutek przeo-
czenia zawiadomienia jej o rozprawie przed Sądem pierwszej i drugiej instancji, po-
mimo iż wydano w odniesieniu do niej wyrok. Sąd Wojewódzki powinien był w myśl
art. 386 § 2 KPC stwierdzić nieważność postępowania przed Sądem pierwszej ins-
tancji co do pkt 1 wyroku Sądu Rejonowego z dnia 29 października 1996 r. i uchylić
zaskarżony wyrok oraz znieść postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością
oraz przekazać sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Z na-
ruszeniem powyższego przepisu Sąd drugiej instancji tego nie uczynił, lecz dopuścił
do nieważności postępowania apelacyjnego w części, w której orzekł o oddaleniu
apelacji także w stosunku do pozwanego Przedsiębiorstwa Sprzętowo-Transportowe-
go w W. w likwidacji. Dlatego Sąd Najwyższy rozpoznając kasację obowiązany był z
mocy art. 39311
KPC z urzędu wziąć pod uwagę nieważność postępowania w oma-
wianym zakresie i uchylić zaskarżone orzeczenie Sądu drugiej instancji w części od-
dalającej apelację co do umorzenia postępowania, jak również poprzedzający go wy-
rok Sądu Rejonowego co do umorzenia postępowania w stosunku do pozwanego
Przedsiębiorstwa Sprzętowo-Transportowego w likwidacji. Ponadto Sąd Najwyższy
zniósł postępowanie przed Sądami obu instancji zgodnie z art. 39319
i art. 39313
§ 1
oraz art. 386 § 2 KPC w części dotyczącej umorzenia postępowania w stosunku do
wymienionego pozwanego oraz w tej części przekazać sprawę Sądowi pierwszej ins-
tancji do ponownego rozpoznania. Słuszny jest zarzut kasacji, że zaskarżony wyrok
Sądu Wojewódzkiego narusza także art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 1994 r. Nr 43, poz. 163 ze
zm.). Należało wyjaśnić i poczynić ustalenia, czy i jakie roszczenia przysługują powo-
dowi zgodnie z obowiązującym w przedsiębiorstwie Sprzętowo-Transportowym w
Warszawie w likwidacji regulaminem tych świadczeń określonym przez kierownika
zakładu pracy, uzgodnionym z zakładowymi organizacjami związkowymi lub z
reprezentantami załogi, stosownie do przepisu art. 8 ust. 2 wymienionej ustawy. Przy
ponownym rozpoznaniu sprawy w części dotyczącej roszczenia powoda o ustalenie
prawa do świadczeń socjalnych Sąd Rejonowy powinien mieć na uwadze przepis art.
5 ust. 5 i art. 8 ust. 2 ustawy i zbadać, czy pozwane przedsiębiorstwo w likwidacji lub
7
inne sprawuje nadal opiekę socjalną nad emerytami i rencistami ze zlikwidowanych
zakładów pracy pozwanego przedsiębiorstwa. Poza tym kasacja jest bezpodstawna
w części, w której skarży wyrok Sądu drugiej instancji oddalający apelację w odnie-
sieniu do świadczeń socjalnych dochodzonych od [...] Dyrekcji OKP i Dyrekcji Gene-
ralnej PKP. Wymienieni pozwani nie mają legitymacji biernej w odniesieniu do rosz-
czenia powoda o ustalenie prawa do świadczeń socjalnych. Z tego względu - zda-
niem Sądu Najwyższego - orzeczenie Sądu Wojewódzkiego jest prawidłowe. Dlatego
w tej części zgodnie z art. 39312
KPC kasacja podlega oddaleniu.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================