Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 marca 1998 r.
II UKN 539/97
Przewodniczący SSN: Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Stefania Szymańska, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 4 marca 1998 r. sprawy z wniosku
Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowego "M." Spółki Akcyjnej w L. przeciwko Za-
kładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w L. o wymiar składki na ubezpiecze-
nie społeczne, na skutek kasacji Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu Ape-
lacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 30 maja 1996 r.
[...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Minister Sprawiedliwości wniósł - na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 1
marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezy-
denta Rzeczypospolitej Polskiej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu ukła-
dowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 43, poz. 189, powoły-
wanej dalej jako ustawa nowelizująca KPC) - kasację od prawomocnego wyroku
Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 30
maja 1996 r. [...], oddalającego rewizję Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowego
„M.” Spółki Akcyjnej w L. od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie z dnia 19 lutego 1996 r. [...], oddalającego odwołanie zainte-
resowanego Przedsiębiorstwa od decyzji Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych w L. z dnia 12 kwietnia 1995 r. i z dnia 22 maja 1995 r., wymierzających dodat-
kową składkę na ubezpieczenia społeczne z powodu pogorszenia się warunków
pracy w tym zakładzie. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono rażące naruszenie
prawa, a w szczególności przepisów art. 3 § 2 KPC (w brzmieniu obowiązującym do
dnia 1 lipca 1996 r.) oraz art. 11 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o or-
2
ganizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r.,
Nr 25, poz. 137 ze zm.) w związku z § 5 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpie-
czenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania skła-
dek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 68,
poz. 330 ze zm., powoływane dalej jako rozp. z 29.01.1990 r.), a nadto naruszenie
interesu Rzeczypospolitej Polskiej przez podważenie zaufania do sprawiedliwego
rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd, domagając się orzeczenia kasatoryjnego.
W uzasadnieniu kasacji podkreślono, że wnioski uprawnionych inspektorów
pracy, którzy mogą występować do ZUS o wymierzenie dodatkowej składki na ubez-
pieczenie społeczne w wysokości 7% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie
społeczne pracowników zakładów pracy, w których stwierdzono pogorszenie warun-
ków pracy, nie są decyzjami administracyjnymi, które mogą podlegać kontroli sądo-
wej. Takiej kontroli powinna podlegać decyzja Oddziału ZUS o wymierzeniu dodat-
kowej składki, która nie ma charakteru decyzji uznaniowej, dlatego w sądowym pos-
tępowaniu dowodowym wymaga zweryfikowania przesłanek jej wydania, w szczegól-
ności zbadania czy w zainteresowanym Przedsiębiorstwie nastąpił wzrost liczby wy-
padków przy pracy oraz wzrost wskaźnika ich częstotliwości i ciężkości
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Ministra Sprawiedliwości została wniesiona od prawomocnego
wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 30 maja 1996 r., a zatem dotyczyła
orzeczenia wydanego przed dniem 1 lipca 1996 r. tj. przed wejściem w życie ustawy
nowelizującej KPC. Zgodnie z normatywnym brzmieniem art. 12 ust. 1 tej ustawy
Minister Sprawiedliwości może zaskarżyć w drodze kasacji takie orzeczenie w
okresie dwóch lat od wejścia w życie tej ustawy, jednakże na podstawach i w
terminach, które były przewidziane dla rewizji nadzwyczajnej. Oznacza to, że
wniesiona kasacja z dnia 13 listopada 1997 r. powinna koncentrować swoje zarzuty
na naruszeniu interesu Rzeczypospolitej Polskiej, skoro wiążące w takiej sprawie
podstawy i terminy, które były przewidziane dla rewizji nadzwyczajnej - wymagały od
Sądu Najwyższego oddalenia takiej kasacji także wówczas, gdy została ona złożona
po upływie sześciu miesięcy od uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia,
chyba że orzeczenie to naruszało interes Rzeczypospolitej (art. 421 § 2 KPC sprzed
3
nowelizacji). W konsekwencji wobec wniesienia kasacji na podstawie art. 12 ust. 1
ustawy nowelizującej KPC z przekroczeniem sześciomiesięcznego terminu od
uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia, co miało miejsce w rozpoznawanej
sprawie, konieczne było wykazanie nie tyle lub nie tylko, że zaskarżony wyrok rażąco
naruszył prawo, ale przede wszystkim, iż orzeczenie to naruszyło interes
Rzeczypospolitej Polskiej.
Oceniając merytorycznie zasadność kasacji Sąd Najwyższy podzielił wywody
Ministra Sprawiedliwości w kwestii rażącego naruszenia prawa przez niewyjaśnienie
sprawy zgodnie z zasadami prawdy obiektywnej (art. 3 § 2 KPC sprzed nowelizacji),
w stopniu koniecznym do stanowczego rozstrzygnięcia sporu (art. 316 § 1 KPC
sprzed nowelizacji) - merytorycznych przesłanek decyzji organu rentowego o wymie-
rzeniu dodatkowej składki na ubezpieczenia społeczne na podstawie § 5 ust. 1-2 i 4
rozp. z 29.01.1990 r. W tym zakresie trafne i przekonujące były argumenty Ministra
Sprawiedliwości, że wymierzenie dodatkowej składki w wysokości 7% podstawy wy-
miaru składki na ubezpieczenie społeczne pracowników zakładów pracy, w których
okręgowy inspektor pracy Państwowej Inspekcji Pracy lub państwowy wojewódzki
inspektor sanitarny stwierdzą pogorszenie warunków pracy, wyrażone we wzroście
zagrożenia ze strony warunków środowiska pracy w postaciach normatywnie okreś-
lonych w pkt. 1-4 § 5 ust. 1 rozp. z 29.01.1990 r., podlega merytorycznej sądowej
weryfikacji wskazanych przyczyn wymierzenia dodatkowej sankcyjnej składki na
ubezpieczenie społeczne.
W ocenie składu orzekającego w rozpoznawanej sprawie już sam wniosek
uprawnionych organów o wymierzenie dodatkowej sankcyjnej składki na ubezpie-
czenie społeczne podlega merytorycznej kontroli ZUS, który wstępnie powinien zwe-
ryfikować zasadność wniosku uprawnionego organu, albowiem wydaje w sprawie
własną decyzję, za którą przyjmuje odpowiedzialność i której zasadność podlega
merytorycznej kontroli w postępowaniu sądowym. W szczególności w razie sądowe-
go potwierdzenia się bezzasadności takiej decyzji i uwzględnienia odwołania organ
rentowy może być obciążony kosztami zastępstwa procesowego zainteresowanego
pracodawcy, zasądzanych z reguły w znacznej wysokości z uwagi na wartość
przedmiotu sporu. Wprawdzie w judykaturze Sądu Najwyższego wypowiedziany zos-
tał pogląd, że wydając decyzję o wymierzeniu takiej dodatkowej składki na ubezpie-
czenie społeczne pracowników ZUS działa na wniosek uprawnionych organów i nie
ma obowiązku kontrolowania czy i w jakim zakresie doszło do istotnego pogorszenia
4
się szkodliwych, wypadkowych lub chorobowych warunków pracy (por. wyrok SN z
dnia 14 lutego 1997 r., II UKN 79/97, OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 424), to nie ma
wątpliwości, iż złożenie odwołania od takiej decyzji składkowej - już z samej istoty
tego procesowego środka zaskarżenia - uruchamia sądową kontrolę prawidłowości
jej wydania oraz wymaga zweryfikowania w postępowaniu dowodowym merytorycz-
nych przesłanek leżących u podłoża wymierzenia dodatkowej składki. Nie może za-
tem podlegać kwestii, że ani wniosek uprawnionego organu, ani decyzja ZUS o wy-
mierzeniu dodatkowej składki sankcyjnej nie mogą być oparte na dowolnej lub arbi-
tralnej ocenie co do rzeczywistego występowania prawnie określonych przesłanek
uzasadniających wymierzenie dodatkowej składki na ubezpieczenie społeczne. Tym
bardziej prawidłowość i zasadność wydanej decyzji składkowej podlega merytorycz-
nej weryfikacji w postępowaniu sądowym z zakresu ubezpieczeń społecznych na
skutek wniesionego odwołania, co istotnie obligowało sądy orzekające w rozpozna-
wanej sprawie do merytorycznej kontroli zakwestionowanej decyzji, a nieprzeprowa-
dzenie takiej weryfikacji stanowiło rażące złamanie wyżej sygnalizowanych przepi-
sów prawa.
Równocześnie jednak Sąd Najwyższy nie podzielił twierdzenia Ministra Spra-
wiedliwości, że w rozpoznawanej sprawie doszło do naruszenia interesu Rzeczypos-
politej Polskiej, co byłoby konieczne dla uwzględnienia kasacji złożonej po upływie
sześciomiesięcznego terminu od uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia.
Należało bowiem zwrócić uwagę, że uchybienie tego terminu miało związek z bezza-
sadnym i z tego powodu bezskutecznym podejmowaniem przez zainteresowane
Przedsiębiorstwo kroków prawnych, zmierzających do zaskarżenia wyroku Sądu
Apelacyjnego przez dwukrotne złożenie w sprawie niedopuszczalnych kasacji oraz
odpowiednio procesowo niedopuszczalnych zażaleń na postanowienia o odrzuceniu
wnoszonych kasacji. Stosowne procedury sądowe w tym zakresie zakończyło dopie-
ro postanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 10 lutego 1997 r. Takie w
istocie rzeczy zawinione zachowania procesowe zainteresowanego Przedsiębiorstwa
spowodowały uchybienie sześciomiesięcznego terminu do skutecznego zakwestio-
nowania przez Ministra Sprawiedliwości zaskarżonego orzeczenia z uwagi na oczy-
wiście rażące naruszenie prawa. Te okoliczności dyskwalifikowały jednak zarzut na-
ruszenia interesu Rzeczypospolitej, upatrywany przez Ministra Sprawiedliwości w
podważeniu zaufania do sprawiedliwego rozpatrzenia indywidualnej sprawy przez
niezawisłe sądy, jeżeli zważy się, iż dalszą drogę do sądowego merytorycznego roz-
5
patrzenia sprawy wymierzenia dodatkowej sankcyjnej składki na ubezpieczenie spo-
łeczne pracowników wnioskodawca utracił wskutek wyżej sygnalizowanych własnych
uporczywych i bezzasadnych zachowań procesowych. Równocześnie z uwagi na
szczególny charakter rozpoznawanej sprawy, dotyczącej obciążenia pracodawcy
dodatkową składką sankcyjną na ubezpieczenie społeczne pracowników, to bez
względu na potwierdzone rażące naruszenie prawa - wydane orzeczenie w jednost-
kowej sprawie, związanej ze społecznym przeciwdziałaniem istotnym zagrożeniom
ze strony szkodliwych, wypadkowych lub chorobowych warunków środowiska pracy,
jakie niewątpliwie w zainteresowanym Przedsiębiorstwie występowały (choć w bliżej
nie zbadanym zakresie), nie mogło naruszać interesu Rzeczypospolitej Polskiej w
ujęciu normatywnym art. 417 § 1 KPC (sprzed nowelizacji).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie art.
421 § 2 KPC (sprzed nowelizacji) w związku z art. 12 ust. 1 ustawy nowelizującej
KPC.
========================================