Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 kwietnia 1998 r.
I PKN 8/98
Występujące w § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27
grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skiero-
wanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i
usług związanych z eksportem (jednolity tekst: Dz.U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259
ze zm.) pojęcie potrzeb organizacyjno-produkcyjnych obejmuje tylko potrzeby
realne (obiektywne), które ujawniły się po nawiązaniu przez strony umowy o
pracę, a przy tym ich powstanie było niezależne od pracodawcy i miało charak-
ter bezwarunkowy.
Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Walerian Sanetra (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 2 kwietnia 1998 r. sprawy z powódz-
twa Jana Z. przeciwko „M.-Z.” Holding SA w Z. o przywrócenie do pracy, na skutek
kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach z dnia 29 lipca 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację i zasądził od strony pozwanej na rzecz Jana Z. kwotę 375
zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Pozwany „M.-Z.” Holding SA w Z. wniósł kasację od wyroku Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 29 lipca 1997 r.
[...], którym Sąd ten zmienił wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Zabrzu z dnia 21
marca 1997 r. [...] w ten sposób, że zasądził od strony pozwanej na rzecz Jana Z.
kwotę 8.786,36 zł.
Powód domagał się przywrócenia go do pracy w pozwanym zakładzie pracy
oraz zasądzenia na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. Nas-
2
tępnie, pismem procesowym z dnia 30 października 1996 r. rozszerzył żądanie poz-
wu, domagając się nadto zasądzenia od strony pozwanej na jego rzecz odszkodo-
wania za czas pozostawania bez zatrudnienia [...]. Jako uzasadnienie powództwa
powód podał, że strony łączyła umowa o pracę zawarta w dniu 17 maja 1996 r. na
czas określony, tj. do 30 kwietnia 1997 r. Powód był zatrudniony na stanowisku kie-
rownika zabezpieczenia technicznego produkcji na kontrakcie zagranicznym: Cze-
chy-K. [...]. W dniu 4 lipca 1996 r. powodowi zostało wręczone wypowiedzenie
umowy o pracę z terminem 14-dniowym, motywowane brakiem możliwości rozbudo-
wy struktury organizacyjnej w związku z „niepozyskaniem” nowych kontraktów w re-
jonie „K.-L.”. Powód uważał to wypowiedzenie za nieuzasadnione i niezgodne z pra-
wem, ponieważ nie przeprowadzono konsultacji związkowej, a ponadto oświadczenie
woli zostało mu doręczone w okresie korzystania przez niego ze zwolnienia le-
karskiego. Strona pozwana, domagając się oddalenia powództwa argumentowała, że
w umowie o pracę zawartej z powodem wyraźnie zastrzeżono, iż strony mają prawo
do wcześniejszego rozwiązania umowy w trybie i na warunkach określonych w roz-
porządzeniu Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i
obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji bu-
downictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (jednolity tekst: Dz.U. z
1990 r. Nr 44, poz. 259 ze zm.). W myśl § 6 tego rozporządzenia pozwany mógł
wcześniej rozwiązać umowę o pracę za jej dwutygodniowym wypowiedzeniem, z
uwagi na to, iż było to uzasadnione potrzebami organizacyjno-produkcyjnymi budowy
eksportowej w związku z brakiem zamówień w rejonie „K.-L.”.
Rozpoznając apelację powoda Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych stwier-
dził, że Sąd pierwszej instancji przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodo-
we, wysnuł jednakże z niego niewłaściwe wnioski. Z jego ustaleń wynika, że strony
zawarły w dniu 17 maja 1996 r. umowę o pracę na czas oznaczony od 19 maja 1996
r. do 30 kwietnia 1997 r. Zgodnie z zawartymi w niej postanowieniami powód miał
być zatrudniony na budowie zagranicznej na stanowisku kierownika zabezpieczenia
technicznego produkcji przy realizacji kontraktu „Czechy-K.” [...]. Kontrakt ten, co
wynika ze zgodnych oświadczeń stron, był realizowany zgodnie z jego pierwotnymi
założeniami i w czasie w nim przewidzianym.
Zgodnie z postanowieniami zawartymi w § 6 ust. 1 rozporządzenia z 27 grud-
nia 1974 r. wcześniejsze rozwiązanie umowy o pracę, o której mowa w jego § 2 ust.
4, może nastąpić za dwutygodniowym wypowiedzeniem, gdy jest to uzasadnione
3
potrzebami organizacyjno-produkcyjnymi budowy eksportowej. Skoro zaś w kontrak-
cie „Czechy-K.” [...], do którego realizacji powód został zatrudniony, nie nastąpiły
żadne zmiany i jego realizacja przebiegała w sposób niezmieniony, nie ma podstaw
do przyjęcia, że zachodziła potrzeba organizacyjno-produkcyjna uzasadniająca ko-
nieczność wypowiedzenia powodowi umowy o pracę. Niewygranie przez stronę poz-
waną konkursu na zawarcie dalszych kontraktów nie może stanowić podstawy dla
ponoszenia przez powoda negatywnych konsekwencji braku powodzenia w stara-
niach o nowe umowy. Powód wywiązywał się przy tym należycie z powierzonych mu
obowiązków pracowniczych, a ponadto w związku z zawarciem ze stroną pozwaną
umowy o pracę za granicą musiał zmienić swoje dotychczasowe plany. Stąd też
wcześniejsze rozwiązanie z nim tej umowy stanowi dla niego dużą dolegliwość.
Na tej podstawie Sąd drugiej instancji uznał, że wypowiedzenie powodowi
umowy o pracę było bezzasadne w rozumieniu art. 45 KP i wobec tego na zasadzie
art. 50 § 3 KP zasądził na jego rzecz odszkodowanie w wysokości trzymiesięcznego
wynagrodzenia za pracę.
W kasacji strona pozwana postawiła zaskarżonemu przez nią wyrokowi za-
rzut, iż narusza on przepis art. 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 27
grudnia 1974 r. przez przyjęcie, że wcześniejsze rozwiązanie z powodem umowy o
pracę nie było uzasadnione potrzebami organizacyjno-produkcyjnymi budowy eks-
portowej. W konsekwencji tego postawiony został także zarzut naruszenia art. 50 § 3
KP, gdyż stanowił on bezpośrednią podstawę zasądzenia na rzecz powoda odszko-
dowania (w następstwie oceny, iż doszło do wypowiedzenia powodowi umowy o
pracę zawartej na czas określony z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu tego
typu umów).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty kasacji nie są trafne. Wynikają one częściowo z błędnej wykładni § 6
ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 27 grudnia 1974 r., a częściowo łączą
się z okolicznościami faktycznymi przytaczanymi w kasacji, które jednakże nie były
przedmiotem ustaleń ani Sądu Pracy ani też Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych. To zaś oznacza - przy braku zarzutów kasacji co do wadliwości stwierdzeń
zaskarżonego wyroku w zakresie jego podstawy faktycznej - że nie mogą one być
brane pod rozwagę przez Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym, niezależnie
4
od tego, że nawet ich uwzględnienie nie mogłoby zmienić poglądu co do trafności
rozstrzygnięcia wydanego przez Sąd drugiej instancji. Sąd Najwyższy związany jest
bowiem granicami kasacji (art. 393
11
KPC), a te wyznaczone są głównie przez spo-
sób określenia w niej jej podstaw, (tj. wskazane przepisy prawa materialnego lub
procesowego, które według składającego kasację zostały naruszone w zaskarżonym
wyroku - art. 393
1
KPC) oraz ich uzasadnienia (art. 393
3
KPC).
Przepis § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 27 grudnia 1974 r. nie może być
interpretowany w sposób rozszerzający, gdyż ustanawia on wyjątek od zasady, iż
umowy o pracę na czas określony (a także umowy o pracę na wykonanie określonej
pracy) nie mogą być - przed upływem ustalonego terminu ich rozwiązania - wypo-
wiadane przez strony. Przeciwko rozszerzającej wykładni tego przepisu przemawia
także i to, iż wprowadza on odstępstwo od ogólnego założenia tylko w interesie pra-
codawcy, nie przewidując wypowiedzenia umowy przez pracownika. W istocie zaś
kasacja opiera się na założeniu, że przepis § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 27
grudnia 1974 r. powinien być interpretowany w sposób rozszerzający, zgodnie z in-
teresem pracodawcy. Przewiduje on możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy
o pracę zawartej na czas określony, gdy jest to uzasadnione potrzebami organiza-
cyjno-produkcyjnymi budowy (usługi) eksportowej. Są to potrzeby, które są następs-
twem zmian w zakresie organizacji oraz produkcji i wobec tego nie mogą być łączone
z właściwościami czy umiejętnościami pracownika, gdyż mają one istnieć po stronie
pracodawcy, a przy tym muszą powstać dopiero po nawiązaniu z nim umowy o
pracę. Wykluczone jest natomiast - tak jak czyni to strona pozwana - powoływanie w
charakterze przyczyn organizacyjno-produkcyjnych okoliczności, które istnieją w
chwili nawiązywania z pracownikiem umowy o pracę, nawet jeżeli są to swoiste przy-
czyny „warunkowe”, tj. sprowadzają się do ewentualności, iż może nie dojść do za-
warcia planowanych przez stronę nowych kontraktów. Pracodawca nie może prze-
rzucać na pracownika ryzyka związanego z przewidywanym brakiem sukcesu w po-
szukiwaniu nowych kontraktów. Dotyczy to zwłaszcza przypadku, gdy praca wyko-
nywana jest za granicą, z czym z reguły łączą się i dla pracownika i jego rodziny
różnego rodzaju zasadnicze zmiany sytuacji bytowej i utrudnienia. W tym stanie rze-
czy należy przyjąć, że przewidziana w § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 27 grudnia
1974 r. formuła „uzasadnienia potrzebami organizacyjno-produkcyjnymi” pojmowana
powinna być w ten sposób, iż obejmuje ona tylko te sytuacje, które powstają po na-
wiązaniu umowy o pracę przez pracodawcę i stanowią dla niego pewne zaskoczenie
5
(są dla niego nieoczekiwane). Natomiast jeżeli pracodawca z góry przewiduje jakieś
trudności w realizacji nawiązanego kontraktu, które mogą spowodować brak zapo-
trzebowania na pracę danego pracownika, to powinien zaproponować pracownikowi
zawarcie umowy o pracę na taki okres, który te ewentualne trudności by uwzględniał.
Z ustaleń dokonanych w toku postępowania dowodowego w rozpoznawanej sprawie
nie wynika, by pracodawca proponował powodowi zawarcie umowy o pracę na
krótszy okres, a mianowicie tylko do chwili wyjaśnienia się sprawy uzyskania przez
stronę pozwaną nowych zamówień, (z ewentualnością jej przedłużenia), co mogło
mieć wpływ na decyzję powoda o podjęciu pracy w Czechach. Strona pozwana
uznała natomiast, iż może ryzykiem niepowodzeń prowadzonych pertraktacji
obarczyć pracownika, przyjmując rozszerzającą wykładnię § 6 ust. 1 pkt 1 rozporzą-
dzenia z 27 grudnia 1974 r. Wykładnia taka jest jednakże niedopuszczalna.
Uwzględniając wskazane wyżej założenia ogólne, a także wnioski wypływające z
analizy językowo-logicznej tego przepisu, należy przyjąć, że pojęcie potrzeb organi-
zacyjno-produkcyjnych obejmuje tylko potrzeby realne (obiektywne), które ujawniły
się po nawiązaniu przez strony umowy o pracę, a przy tym są niezależne od praco-
dawcy i mają charakter bezwarunkowy. W przypadku powoda przyczyna wypowie-
dzenia mu umowy o pracę - jakkolwiek w postaci warunkowej - istniała już w chwili
nawiązywania z nim umowy o pracę (zwłaszcza jeżeli przyjąć wyjaśnienia zawarte w
uzasadnieniu kasacji, iż celem jego zatrudnienia było przygotowanie zaplecza orga-
nizacyjnego dla przyszłego kontraktu), a to oznacza, iż nie mieści się ona w pojęciu
uzasadnienia z § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 27 grudnia 1974 r.
Kierując się powyżej wskazanym rozumowaniem Sąd Najwyższy na podstawie
art. 393
12
KPC oraz art. 98 KPC orzekł jak w sentencji.
========================================