Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 sierpnia 1998 r.
II UKN 179/98
Warunek rozwiązania stosunku pracy w 1997 r., przewidziany w § 1 ust.
2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 marca 1997 r. w sprawie zasad
wcześniejszego przechodzenia na emeryturę pracowników zwalnianych z
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz.U. Nr 29, poz. 159) należy
uznać za spełniony, jeżeli ustanie zatrudnienia przed 1 stycznia 1997 r. nastąpi-
ło w następstwie skrócenia przez pracodawcę okresu wypowiedzenia na pods-
tawie art. 36
1
KP.
Przewodniczący SSN: Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Teresa Romer, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 sierpnia 1998 r. sprawy z wniosku
Tadeusza A. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych w C. o wcześniejszą
emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 13 stycznia 1997 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok i apelację oddalił.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w C. odmówił Tadeuszowi A. prawa
do wcześniejszej emerytury na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie wcześniejszych emerytur dla
pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz.U Nr 4,
poz. 27) ze względu na brak czterdziestoletniego okresu zatrudnienia. Zdaniem
organu rentowego, przy rozpatrzeniu wniosku nie miał zastosowania § 1 ust. 2
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 marca 1997 r. w sprawie zasad
wcześniejszego przechodzenia na emeryturę pracowników zwalnianych z pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz.U. Nr 29, poz. 159), powoływanego dalej
2
jako „ rozporządzenie”’, wprowadzającego możliwość przejścia na emeryturę pra-
cownika, z którym rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w 1997 r. w związku z nie-
wypłacalnością pracodawcy, jeżeli w dniu 31 grudnia 1996 r. miał on 39 - letni okres
zatrudnienia, gdyż rozwiązanie stosunku pracy z ubezpieczonym nastąpiło 30 listo-
pada 1996 r.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 19 września 1997 r. [...] zmienił tę decyzję i przyznał wnioskodawcy
prawo do emerytury od 1 lipca 1997 r. Sąd ustalił, że Tadeusz A. był zatrudniony w
Przedsiębiorstwie Przemysłu Mięsnego SA w M. od 1 marca 1990 r. do 30 listopada
1996 r. Pracodawca wypowiedział mu umowę o pracę z dniem 1 listopada 1996 r. z
powodu upadłości zakładu pracy, skracając okres wypowiedzenia do miesiąca. Za
czas od 1 grudnia 1996 r. do 31 stycznia 1997 r. odwołujący się otrzymał odszkodo-
wanie. Zgodnie z art. 36
1
§ 2 KP okres zatrudnienia Tadeusza A. winien być liczony
do 31 stycznia 1997 r. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 marca 1997 r.
może więc mieć zastosowanie w rozpoznawanej sprawie. Stosunek pracy wniosko-
dawcy rozwiązał się z powodu upadłości zakładu pracy, a zatem w związku z niewy-
płacalnością pracodawcy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. z
1994 r. Nr 1, poz. 1). Zgodnie z § 1 ust. 2 rozporządzenia pracownik może przejść na
emeryturę, jeżeli na dzień 31 grudnia 1996 r. miał okres zatrudnienia wynoszący 39
lat. Tadeusz A. spełnił ten warunek.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaskarżył powyższy wyrok apelacją i pod-
nosząc zarzut naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie „w szczególności” § 1 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25
marca 1997 r. wniósł o jego zmianę i oddalenie odwołania. W uzasadnieniu pisma
wywodził, że skoro wnioskodawca w dniu 31 grudnia 1996 r. nie pozostawał w sto-
sunku pracy, nie może mieć do niego zastosowania § 1 ust. 2 rozporządzenia. W
okresie, za który pracownikowi przyznano odszkodowanie nie nabywa on żadnych
uprawnień uwarunkowanych istnieniem stosunku pracy.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie podzie-
lając pogląd i argumentację organu rentowego, wyrokiem z dnia 13 stycznia 1998 r.
[...] zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Dla prawidłowego rozstrzygnięcia
sprawy istotne było, zdaniem Sądu, ustalenie daty rozwiązania stosunku pracy. Art.
36
1
KP nie upoważnia do twierdzenia, że czas o który skrócono okres wypowiedze-
3
nia i za który wypłacono odszkodowanie jest objęty stosunkiem pracy. Pogląd, że
stosunek pracy rozwiązuje się z upływem skróconego okresu wypowiedzenia utrwalił
się w orzecznictwie Sądu Najwyższego (uchwały : z dnia 7 lipca 1992 r., I PZP 20/92,
OSNCP 1993 nr 1-2, poz. 2 oraz z dnia 24 lutego 1994 r., I PZP 57/93, OSNAPiUS
1994 nr 7-8, poz. 144) i nie jest kwestionowany w piśmiennictwie. Jeżeli zatem
rozwiązanie umowy o pracę z wnioskodawcą nastąpiło w dniu 30 listopada 1996 r.,
to § 1 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 marca 1997 r. nie może mieć
do niego zastosowania.
Tadeusz A. zaskarżył ten wyrok kasacją i wskazując jako jej podstawę naru-
szenie prawa materialnego, a to art. 36
1
KP, art. 49 KP i art. 58 KC oraz § 1 rozpo-
rządzenia, wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi II instancji do po-
nownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedsiębiorstwo Przemysłu Mięsnego SA w M. wypowiedziało zatrudnionemu
tam od 1 marca 1990 r. Tadeuszowi A. umowę o pracę z powodu upadłości, skraca-
jąc ustawowy, trzymiesięczny okres wypowiedzenia (1 listopada 1996 r. do 31 stycz-
nia 1997 r.) do jednego miesiąca. Do czasu rozwiązania stosunku pracy, tj. do 30
listopada 1996 r., skarżący miał okres zatrudnienia wynoszący 39 lat 6 miesięcy i 3
dni. Ustalenia te nie są przez strony kwestionowane. Spór tyczy ich oceny i kwalifi-
kacji prawnej.
Wbrew odmiennej opinii Sądu Apelacyjnego, dla właściwego rozstrzygnięcia
rozpoznawanej sprawy nie jest zasadniczym problem kiedy rozwiązał się stosunek
pracy wnioskodawcy - z upływem ustawowego czy skróconego okresu wypowiedze-
nia. Art. 36
1
KP przewiduje możliwość skrócenia okresu wypowiedzenia, jeżeli roz-
wiązanie stosunku pracy uzasadniają przyczyny natury ekonomicznej dotyczące
pracodawcy. Celem skrócenia okresu wypowiedzenia, sformułowanym expressis
verbis w tym przepisie, jest „ wcześniejsze rozwiązanie umowy o pracę”. Z treści
analizowanego przepisu wynika więc niewątpliwie, że umowa o pracę rozwiązuje się
z upływem nie ustawowego, lecz skróconego okresu wypowiedzenia. Prawidłowe są
w tym zakresie ustalenia, także Sądu pierwszej instancji, że stosunek pracy wnios-
kodawcy ustał 30 listopada 1996 r.
4
Klucz do rozstrzygnięcia sprawy leży w odpowiedzi na pytanie, czy pomimo
rozwiązania umowy o pracę w skróconym okresie wypowiedzenia, czas, o który pra-
codawca skrócił ten okres, może być traktowany, jak okres pozostawania pracownika
w stosunku pracy.
Art. 36
1
§ 1 KP dopuszczając jednostronne skrócenie okresu wypowiedzenia
wprowadza w interesie pracodawcy i na niekorzyść pracownika odstępstwo od za-
wartej w art. 36 § 1 i 6 KP regulacji zasadniczej, zgodnie z którą okres wypowiedze-
nia umowy o pracę na czas nie określony wynosi trzy miesiące i może być skrócony
tylko zgodną wolą stron ( ich porozumieniem). Jednoznacznie organizatorską funkcję
tego przepisu trudno zasadnie podważyć. Alternatywą dla skrócenia okresu wypo-
wiedzenia byłoby trwanie zatrudnienia do upływu ustawowego terminu wypowiedze-
nia, przy faktycznym braku pracy dla pracownika i konieczności zapłaty za jego go-
towość do pracy.
Zgodnie z art. 36
1
§ 1 in fine KP, w związku ze skróceniem okresu wypowie-
dzenia pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za
część okresu wypowiedzenia pozostałą do pełnego ustawowego. Odszkodowanie to
w założeniu ma zrekompensować utracony wskutek wcześniejszego rozwiązania
stosunku pracy zarobek. Nie ma ono jednak charakteru ściśle kompensacyjnego.
Wypłacane jest niezależnie od tego, czy pracownik po rozwiązaniu umowy o pracę
podjął zatrudnienie, czy nie i czy osiąga oraz w jakiej wysokości dochody z innych
źródeł. Przysługuje więc z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia. Skrócenie okresu
wypowiedzenia jest jedyną przesłanką jego wypłaty.
Według art. 36
1
§ 2 KP „ okres, za który przysługuje odszkodowanie, wlicza
się pracownikowi pozostającemu w tym okresie bez pracy do okresu zatrudnienia”.
Wliczenie do okresu zatrudnienia okresu, za który pracownik otrzymał odszkodowa-
nie uwarunkowane jest pozostawaniem bez pracy. Jest to regulacja logiczna. Pozos-
tawanie w stosunku pracy stanowi zawsze okres zatrudnienia. Pracownik, który
podjął pracę w okresie, o który skrócono okres wypowiedzenia nie ponosi w związku
ze skróceniem ujemnych skutków w zakresie prawa do świadczeń zależnych od
stażu zatrudnienia. Inna jest sytuacja pracownika pozostającego w tym czasie bez
pracy. Traktowanie okresu pozostawania bez pracy jako okresu zatrudnienia wyma-
ga wyraźnej podstawy prawnej. Tę stanowi właśnie art. 36
1
§ 2 KP.
Czytając analizowany przepis wprost należałoby podzielić pogląd prezento-
wany przez organ rentowy, że okres, za który przyznano odszkodowanie wlicza się
5
wprawdzie do okresu zatrudnienia, ale pracownik nie może nabyć w tym czasie żad-
nych uprawnień uzależnionych od pozostawania w stosunku pracy. Taka dosłowna
wykładnia § 2 art. 36
1
KP byłaby jednak przedwczesna i nazbyt uproszczona bez
rozważenia kontekstu funkcjonalnego regulacji w tym przepisie zawartej i jej skutków
społecznych.
Art.36
1
§ 2 KP należy rozumieć szerzej niżby to wynikało z dosłownego jego
brzmienia. Okres, o który skrócono okres wypowiedzenia nie jest oczywiście okre-
sem zatrudnienia. Jest jednak wliczany do okresu zatrudnienia, wobec czego powi-
nien być traktowany, tak jakby pracownik w tym czasie pracował. Funkcja ochronna §
2 art. 36 KP nie powinna budzić wątpliwości. Przepis ten ma zastosowanie nie tylko
w zakresie nabywania prawa do świadczeń uzależnionych od stażu pracy, ale także
w sytuacjach, gdy prawo do świadczeń zależy od pozostawania w zatrudnieniu. Nie
jest to jakaś kuriozalna konstrukcja prawna. Zna ją prawo ubezpieczenia społeczne-
go. Okres, za który przyznano odszkodowanie można by przyrównać do okresu rów-
norzędnego z okresem zatrudnienia w ubezpieczeniu emerytalno-rentowym [ przy
zastosowaniu terminologii z ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu eme-
rytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U Nr 40, poz. 267 ze zm.), która jest bardziej
ilustracyjna od nomenklatury - okresy składkowe i nieskładkowe - przyjętej w ustawie
z 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania eme-
rytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U Nr 104, poz. 450 ze zm.)]. Ten
ostatni nie tylko jest wliczany do okresu zatrudnienia, ale traktowany jak okres za-
trudnienia. Dlatego np. warunek powstania niezdolności do pracy w czasie zatrud-
nienia, który jest jedną z koniecznych przesłanek nabycia prawa do renty z tego ty-
tułu, uważa się za spełniony, jeżeli niezdolność ta powstała także w okresie równo-
rzędnym z okresem zatrudnienia. Analogia okresu pozostawania bez pracy, za który
przyznano pracownikowi odszkodowanie w związku ze skróceniem okresu wypowie-
dzenia do okresu równorzędnego z okresem zatrudnienia jest uprawniona. Innym
przykładem traktowania w ubezpieczeniach społecznych okresu pozostawania bez
pracy jako okresu zatrudnienia jest regulacja prawa do zasiłków porodowego i ma-
cierzyńskiego w przypadkach urodzenia dziecka po ustaniu zatrudnienia, gdy roz-
wiązanie umowy o pracę z kobietą w ciąży nastąpiło z powodu ogłoszenia upadłości
lub likwidacji zakładu pracy ( art. 30 ust. 1 pkt 3 lit. a) oraz art. 33 ust. 1 pkt 2 i ust. 3
ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
6
społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jednolity tekst: Dz.U z 1983 r. Nr 30,
poz. 143 ze zm.).
Skrócenie okresu wypowiedzenia jest fakultatywne. O celowości ( potrzebie)
jego dokonania decyduje pracodawca. W granicach ustawowych, od woli pracodaw-
cy zależy także czas o jaki nastąpi skrócenie okresu wypowiedzenia. Może więc
zdarzyć się tak, że pracodawca niektórym pracownikom nie skróci okresu wypowie-
dzenia, innym skróci np. do dwóch miesięcy, a jeszcze innym np. do miesiąca. Ter-
min ustania stosunku pracy będzie w każdym z tych przypadków inny (przy założe-
niu, że wypowiedzenia dokonano z dniem 1 listopada 1996 r. - odpowiednio: 31
stycznia 1997 r., 31 grudnia 1996 r., 30 listopada 1996 r.). Już jednak przy ustalaniu
uprawnień zależnych od długości okresu pracy, datą wyznaczającą końcowy okres
zatrudnienia będzie, stosownie do art. 36
1
§ 2 KP, dla wszystkich tych pracowników
upływ ustawowego okresu wypowiedzenia (31 stycznia 1997 r.). Stosując wykładnię
powołanego przepisu przyjętą przez Sąd drugiej instancji, przy spełnieniu innych
przesłanek z § 1 ust. 2 rozporządzenia, prawa do wcześniejszej emerytury, w poda-
nym przykładzie, nie mógłby nabyć tylko pracownik, któremu okres wypowiedzenia
skrócono do miesiąca. Względy społeczne przemawiają przeciwko różnicowaniu w
takich razach sytuacji pracowników w zakresie prawa do świadczeń zależnych od
pozostawania w zatrudnieniu według kryterium skrócenia lub nieskrócenia okresu
wypowiedzenia, jak również długości skróconego okresu wypowiedzenia.
Należy zatem przyjąć, że jeżeli prawo do świadczeń uzależnione jest od wys-
tąpienia zdarzenia w okresie zatrudnienia, pracownik, któremu skrócono okres wy-
powiedzenia na podstawie art. 36
1
KP nie traci prawa do tych świadczeń, gdy zda-
rzenie warunkujące jego powstanie nastąpiło w pozostałej po skróceniu części
okresu wypowiedzenia.
Sąd Najwyższy zważył nadto:
Nie jest trafny zarzut kasacji w przedmiocie nieważności skrócenia skarżące-
mu okresu wypowiedzenia jako dokonanego w celu obejścia prawa. Nie przekonuje
wywód o konieczności wyraźnego wyartykułowania w piśmie wypowiadającym
umowę o pracę celu dokonania tej czynności. Ten, pomimo mniej precyzyjnego
sformułowania art. 36
1
KP, był przed nowelizacją Kodeksu pracy ustawą z dnia 2 lu-
tego 1996 r. taki sam, jak obecnie. Skrócenie okresu wypowiedzenia miało i ma za-
pobiec fikcji zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem w sytuacjach, gdy praco-
dawca ze względów obiektywnych obowiązku tego wykonać nie może. Rozwiązanie
7
stosunku pracy przed upływem ustawowego okresu wypowiedzenia ma w takich ra-
zach uzasadnienie ekonomiczne i społeczne. Nie można zatem skutecznie kwestio-
nować zastosowania przez pracodawcę skrócenia okresu wypowiedzenia na pods-
tawie art. 36
1
KP, gdy usprawiedliwia je wymieniona w tym przepisie przyczyna wy-
powiedzenia.
Poza tym, podniesiony zarzut jest bezprzedmiotowy. Dotyczy bowiem naru-
szenia przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 58 KC i art. 49 KP -
przepisów, których Sąd drugiej instancji w ogóle nie zastosował.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 393
15
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================