Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 października 1998 r.
II UKN 251/98
Osoba pobierająca stypendium sportowe, która nie uczy się i nie stu-
diuje w systemie studiów dziennych, nie jest objęta ubezpieczeniem społecz-
nym pracowników, jeżeli podlega innemu systemowi ubezpieczenia społecz-
nego z tytułu wykonywania innej działalności, poza uprawianiem sportu.
Przewodniczący: SSN Teresa Romer, Sędziowie: SA Beata Gudowska, SN
Stefania Szymańska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 października 1998 r. sprawy z
wniosku Janusza T. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w P.
o ustalenie niepodlegania ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących dzia-
łalność gospodarczą, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apela-
cyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 5 grudnia 1997
r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w P. w decyzji z 5 lutego 1997 r.
stwierdził, że Janusz T. w okresie od 1 stycznia 1992 r. do 31 grudnia 1994 r. oraz w
dniu 1 stycznia 1996 r. podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzonej
działalności gospodarczej i zobowiązał go do zapłaty za ten okres składek na ubez-
pieczenie społeczne w kwocie 3.335,57 zł oraz odsetek za zwłokę w kwocie 6.600 zł.
Pobieranie przez niego jako zawodnika zespołu piłki ręcznej stypendium sportowego
w Klubie Sportowym „C.” w P. nie daje bowiem podstawy do wyłączenia z ubezpie-
czenia społecznego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.
W odwołaniu do Sądu Wojewódzkiego Janusz T. twierdził, że zaskarżona de-
cyzja jest bezzasadna, gdyż w okresie od 1 stycznia 1991 r. do 31 grudnia 1995 r. z
Klubem Sportowym „C.” w P. łączyła go umowa, na podstawie której był czynnym
2
zawodnikiem sportowym II ligi państwowej w piłce ręcznej i jako zawodnik kontrakto-
wy pobierał stypendium sportowe oraz świadczenia pieniężne z tytułu uczestnictwa w
rozgrywkach mistrzowskich, pucharowych i międzynarodowych według zasad
ustalonych w obowiązujących przepisach oraz w regulaminie wewnętrznym, a także
był ubezpieczony od następstw nieszczęśliwych wypadków i miał zapewnioną opiekę
lekarską. Klub Sportowy „C.” jako pracodawca regularnie odprowadzał do ZUS
składki z tytułu ubezpieczenia społecznego od wypłacanego wynagrodzenia. Zawie-
rane z zawodnikami umowy oparte były o wzory umów dostarczone z Polskiego
Związku Piłki Ręcznej w W. Dlatego - stosownie do art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia
18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gos-
podarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.). -
nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzonej działalności
gospodarczej.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu wyro-
kiem z 21 kwietnia 1997 r. zmienił zaskarżoną decyzję ZUS w ten sposób, że ustalił,
iż Janusz T. w okresie od 1 stycznia 1992 r. do 31 grudnia 1994 r. oraz w dniu 1
stycznia 1996 r. nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących dzia-
łalność gospodarczą. Wyrok ten uprawomocnił się w dniu 12 maja 1997 r., jednakże
wobec istotnego uchybienia procesowego, jakie wystąpiło w postępowaniu sądowym,
Sąd Wojewódzki postanowieniem z 11 lipca 1997 r. wznowił postępowanie za-
kończone tymże wyrokiem. Po przeprowadzeniu ponownie postępowania już z
udziałem prawidłowo zawiadomionej strony pozwanej oraz przesłuchaniu świadka
Ryszarda L., Sąd Wojewódzki wyrokiem z 11 lipca 1997 r. oddalił skargę o wzno-
wienie postępowania, uznając wyrok z 21 kwietnia 1997 r. za prawidłowy.
Sąd Wojewódzki ustalił, że Janusz T. od 1 stycznia 1991 r. do 31 grudnia
1995 r. nieprzerwanie był zatrudniony w KKS ”C.” w P. jako zawodnik sekcji piłki
ręcznej na podstawie kolejno zawieranych umów na czas określony. Klub wypłacał
odwołującemu się jako zawodnikowi wynagrodzenie w postaci stypendium sportowe-
go oraz inne świadczenia pieniężne przewidziane w umowie. Odwołujący się jako
zawodnik codziennie brał udział w treningach i podpisywał listę obecności, a w so-
boty i niedziele wyjeżdżał z drużyną na mecze wyjazdowe lub rozgrywał takie mecze
w P. Obowiązywała go dyscyplina pracy. Klub opłacał za niego składki ubezpiecze-
niowe jak za pracownika w wysokości 48% od wypłacanego wynagrodzenia. Doko-
nując oceny tych ustaleń, Sąd Wojewódzki uznał, że Janusz T., zatrudniony w Klubie
3
Sportowym „C.” w P. jako zawodnik sekcji piłki ręcznej, w okresie od 1 stycznia 1992
r. do 31 grudnia 1995 r. nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzą-
cych działalność gospodarczą i nie jest obowiązany do zapłaty organowi rentowemu
składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 3.335,57 zł oraz odsetek za zwłokę w
kwocie 6.600,70 zł. Zgodnie bowiem z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 grudnia
1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą
oraz ich rodzin, ubezpieczeniu nie podlegają osoby prowadzące taką działalność,
które są równocześnie pracownikami zatrudnionymi w wymiarze czasu pracy nie niż-
szym niż połowa wymiaru obowiązującego w danym zawodzie albo są objęte odręb-
nymi przepisami w zakresie zaopatrzenia emerytalnego lub ubezpieczenia społecz-
nego.
Wyrokiem z 5 grudnia 1997 r. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie oddalił apelację
organu rentowego. Według tego Sądu, decyzja z 5 lutego 1997 r. wydana została z
naruszeniem prawa materialnego na skutek błędnej jego wykładni i niewłaściwego
zastosowania. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika bowiem, że
wnioskodawcę od dnia 1 stycznia 1992 r. do 31 grudnia 1994 r. łączyła z Klubem
Sportowym „C.” w P. umowa, na podstawie której był czynnym zawodnikiem sporto-
wym II ligi w piłce ręcznej i jako zawodnik kontraktowy pobierał stypendium sportowe
i z tego tytułu podlegał ubezpieczeniu społecznemu na podstawie ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40,
poz. 267 ze zm.), a składki na ubezpieczenie społeczne wnioskodawcy, jako zawod-
nika pobierającego stypendium sportowe, opłacał Klub Sportowy. W tej sytuacji obję-
cie wnioskodawcy również ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzenia dzia-
łalności gospodarczej jest nieuzasadnione i narusza przepis art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy
z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących
działalność gospodarczą oraz ich rodzin. Przepis ten stanowi bowiem, że osoby ob-
jęte ubezpieczeniem społecznym na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
z.e.p., nie podlegają równocześnie ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej. Z tego względu wydany przez Sąd pierwszej instancji zas-
karżony wyrok uwzględniający odwołanie i ustalający, że Janusz T. nie podlegał
ubezpieczeniu społecznemu w wyżej wymienionym okresie z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej i nie jest zobowiązany do zapłaty składek wraz z odset-
kami za ten okres, jest trafny i odpowiadający prawu. Podtrzymywane przez stronę
pozwaną w apelacji stanowisko, iż wnioskodawca z uwagi na cywilnoprawny cha-
4
rakter umowy łączącej go z Klubem Sportowym „C.” w P. w okresie od 1 stycznia
1992 r. do 31 grudnia 1994 r. nie mógł podlegać ubezpieczeniu społecznemu pra-
cowniczemu jest błędny, ponieważ ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p. obej-
muje ubezpieczeniem społecznym nie tylko pracowników, ale również pewne grupy
osób, które nie są pracownikami w myśl Kodeksu pracy. Należą do nich, między in-
nymi, adwokaci, osoby wykonujące pracę nakładczą (chałupnicy) oraz osoby pobie-
rające stypendium sportowe z tytułu wyczynowego uprawiania sportu i do tej grupy
osób należy wnioskodawca. Wynika to z art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.
o z.e.p. Tak więc - wbrew odmiennym twierdzeniom organu rentowego - Jan T., jako
zawodnik pobierający stypendium sportowe z tytułu wyczynowego uprawiania sportu
w okresie od 1 stycznia 1992 r. do 31 grudnia 1994 r., z mocy ustawy był włączony
do ubezpieczenia społecznego na zasadach ustalonych dla pracowników i podlegał
obowiązkowi ubezpieczenia społecznego na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r., mimo że jako zawodnik nie był pracownikiem w myśl Kodeksu pracy i że
łącząca go z Klubem Sportowym umowa miała charakter cywilnoprawny. Ustawa o
z.e.p. okres pobierania stypendium sportowego z tytułu wyczynowego uprawiania
sportu traktuje jako równoważny z okresem zatrudnienia, zaś ustawa z dnia 17 paź-
dziernika 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent... (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.)
traktuje jako okres składkowy (art. 2 ust. 2 pkt 15). Konsekwencją traktowania okresu
pobierania stypendium sportowego z tytułu wyczynowego uprawiania sportu jako
równorzędnego z zatrudnieniem jest to, że osoby takie podlegają obowiązkowi
ubezpieczenia społecznego na podstawie ustawy o z.e.p. i są uprawnione na pods-
tawie tej ustawy do świadczeń. Z tych powodów podnoszona przez organ rentowy
okoliczność, że treść umowy zawarta przez wnioskodawcę z Klubem Sportowym nie
odpowiada w pełni treści umowy o pracę w rozumieniu Kodeksu pracy, nie ma
wpływu na wynik postępowania w niniejszej sprawie.
W kasacji, opartej na podstawie z art. 3931
pkt 1 KPC, organ rentowy zarzuca
naruszenie prawa materialnego, tj. art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r.
o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą w
związku z art. 2 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent oraz § 1 ust. 1 pkt 1a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29
stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne... (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.). W konsekwencji
wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania Janusza T. od decyzji z
5
5 lutego 1997 r. lub o uchylenie tego wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu
Wojewódzkiego i przekazanie sprawy temuż Sądowi do ponownego rozpoznania.
Zdaniem organu rentowego, Sąd Apelacyjny błędnie zastosował art. 2 ust. 2
pkt 1 (powinno być art. 2 ust. 1 pkt 1) ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. Przepis ten
stanowi, że nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu osoby prowadzące działal-
ność gospodarczą, które są jednocześnie pracownikami. W niniejszej sprawie zaś
wnioskodawca od września 1991 r. prowadził działalność gospodarczą. Z uwagi na
zatrudnienie na podstawie umowy o pracę w okresie od 1 września do 31 grudnia
1991 r. oraz od 2 stycznia 1996 r. i zatrudnienie kontraktowe w okresie od 1 stycznia
do 31 grudnia 1995 r. organ wyłączył go z ubezpieczenia z tytułu prowadzonej dzia-
łalności gospodarczej. Brak takich umów na okres od 1 stycznia 1992 r. do 31 grud-
nia 1994 r. spowodowało zastosowanie w stosunku do niego powołanych w apelacji i
w kasacji przepisów prawa. Zgodnie zatem z przepisem § 1 ust. 1 pkt 1a1
rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. nie powinien podlegać ubezpie-
czeniu społecznemu pracowników. Przepis ten bowiem wyłącza stypendystów spor-
towych z ubezpieczenia pracowniczego, z uwagi na podleganie innemu (w przypadku
wnioskodawcy z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej) ubezpieczeniu
społecznemu. Tę zasadę potwierdza również art. 41
ustawy z dnia 25 listopada 1986
r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, stanowiąc, że ubez-
pieczeniu społecznemu na zasadach i w trybie określonym dla pracowników podle-
gają osoby pobierające stypendium sportowe..., jeżeli nie podlegają ubezpieczeniu
społecznemu z innego tytułu. Dlatego w sprawie ma zastosowanie art. 1 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny prawa materialnego jest pozbawiony
słuszności. Z uzasadnienia kasacji wynika, iż - zdaniem organu rentowego - nie było
podstawy do zastosowania art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o
ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz
członków ich rodzin, gdyż w okresach, w których Janusza T. nie łączyła z Klubem
Sportowym „C.” w P. umowa o pracę i „zatrudnienie kontraktowe” należy go trakto-
wać jako prowadzącego działalność gospodarczą, a w związku z tym podlegał on
6
ubezpieczeniu społecznemu na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 1 tejże ustawy, który to
przepis wymienia podmioty podlegające ubezpieczeniu na mocy tej ustawy.
Podane w kasacji argumenty prawne nie podważają stanowiska zajętego
przez Sąd Apelacyjny. Sąd ten przytoczył przepisy prawa, które mają zastosowanie
w niniejszej sprawie i dają podstawę do wniosku, że Janusz T. w okresach, w których
pobierał stypendium sportowe, podlegał ubezpieczeniu pracowniczemu. Wywie-
dzione w tym zakresie przez Sąd Apelacyjny argumenty prawne są spójne i świadczą
o dokonaniu prawidłowej wykładni przepisów przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy w pełni podziela tę argumentację, jako wynikającą z analizy
właściwych przepisów i spójną logicznie. Sąd Apelacyjny wyszedł z prawidłowego
założenia, że w art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1986 r., będącym przepi-
sem szczególnym, wymienione są sytuacje, których wystąpienie wyłącza ubezpie-
czenie społeczne przewidziane w tejże ustawie oraz że jedną z takich wyłączających
sytuacji jest podleganie odrębnym przepisom w zakresie zaopatrzenia emerytalnego
lub ubezpieczenia społecznego. W przypadku wnioskodawcy chodzi o przepisy pra-
cowniczego zaopatrzenia emerytalnego, mimo iż w okresach pobierania stypendium
sportowego umowa łącząca go z Klubem nie odpowiadała w pełni treści umowy o
pracę. Jest to sytuacja szczególna, przewidziana przez ustawodawcę, która znalazła
wyraz w przepisach prawa powołanych przez Sąd Apelacyjny.
Wbrew wywodom kasacji, przepis art. 41
ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o
organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, dodany przez art. 40 ustawy z
dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji, potwierdza trafność stanowiska zajęte-
go przez Sąd Apelacyjny. Przepis ten stanowi, że ubezpieczeniu społecznemu na
zasadach i w trybie określonym dla pracowników podlegają osoby pobierające sty-
pendium sportowe, z wyjątkiem osób uczących się lub studiujących w systemie stu-
diów dziennych, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu z innego tytułu.
Treść tego przepisu - przy uwzględnieniu zasad logicznego rozumowania - oznacza
zatem, że osoba pobierająca stypendium sportowe, która nie uczy się lub nie studiuje
w systemie studiów dziennych, nie podlega ubezpieczeniu społecznemu pra-
cowników tylko w sytuacji, gdy podlega innemu systemowi ubezpieczenia społecz-
nego z tytułu wykonywania innej działalności, poza zajmowaniem się sportem. Tak
też należy rozumieć § 1 pkt 1 lit. a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia
1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie spo-
łeczne...
7
Mając na uwadze powyższe argumenty Sąd Najwyższy uznał, iż kasacja poz-
bawiona jest usprawiedliwionych podstaw, w związku z czym podlega ona oddaleniu
na mocy art. 35312
KPC.
========================================