Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 12 marca 1999 r.
I PKN 63/99
Zakwalifikowanie sprawy jako niespełniającej warunków z art. 476 KPC,
przy uznaniu cywilnoprawnego charakteru roszczenia, uzasadnia przekazanie
sprawy do wydziału cywilnego, a nie odrzucenie pozwu, czy przekazanie inne-
mu organowi w trybie art. 464 § 1 KPC.
Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 marca
1999 r. sprawy z powództwa Marii J. przeciwko Ministerstwu Obrony Narodowej o
wynagrodzenie, na skutek kasacji powódki na postanowienie Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 2 grudnia 1997 r. [...]
p o s t a n o w i ł:
u c h y l i ć zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowe-
go-Sądu Pracy dla Warszawy-Pragi w Warszawie z dnia 24 września 1997 r. [...] i
przekazać sprawę do rozpoznania temu Sądowi Rejonowemu.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Maria J. wniosła przeciwko Ministerstwu Obrony Narodowej w W.
pozew o zapłatę wynagrodzenia za służbę wojskową jej ojca Antoniego J., który był
żołnierzem zawodowym w "Konspiracyjnym Wojsku Polskim", za okres od stycznia
1945 r. do 10 marca 1946 r. W uzasadnieniu pozwu wywiodła, że jej ojciec był żoł-
nierzem zawodowym "sprzed września 1939 r.", który po całowojennej służbie w
"SZP-ZWZ-AK" nie złożył broni i przystąpił do tworzenia struktur konspiracyjnego
Wojska Polskiego. Sąd karny rehabilitował go, jednakże ustalił odszkodowanie tylko
za okres więzienia. Powódka dołączyła do pozwu pismo Dyrektora Biura Skarg i In-
terwencji MON z dnia 30 grudnia 1996 r. stwierdzające, że "wszelkich odszkodowań
2
dochodzi się w drodze postępowania sądowego" oraz postanowienie Sądu Rejono-
wego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 28 lipca 1993 r. [...], z którego wynika, że
nabyła spadek po Antonim J.
W dniu 24 września 1997 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy dla Warszawy-Pragi
w Warszawie wydał postanowienie, w którym uznał się niewłaściwym i sprawę prze-
kazał Departamentowi Ekonomicznemu Ministerstwa Obrony Narodowej w W. W
uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Rejonowy stwierdził, że powódka dochodziła
uposażenia żołnierza zawodowego za okres od stycznia 1945 r. do 10 marca 1946 r.
Według Sądu kwestię uposażenia żołnierzy w okresie objętym pozwem regulował
dekret z dnia 14 lutego 1946 r. o uposażeniu wojskowych (Dz.U. Nr 67, poz. 371), a
obecnie obowiązuje w tym zakresie ustawa z dnia 17 grudnia 1974 r. o uposażeniu
żołnierzy (jednolity tekst: Dz.U. z 1992 r. Nr 5, poz. 18 ze zm.). Według Sądu Pracy
stosunek służbowy żołnierza zawodowego jest stosunkiem administracyjnoprawnym,
a nie stosunkiem pracy. Jako podstawę rozstrzygnięcia Sąd wskazał art. 464 § 1
KPC.
Postanowieniem z dnia 2 grudnia 1997 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie oddalił zażalenie powódki na to postano-
wienie. Sąd Wojewódzki przyjął, że powódka dochodziła "równowartości niewypła-
conego wynagrodzenia" należnego jej ojcu z tytułu służby wojskowej w charakterze
żołnierza zawodowego w konspiracyjnym Wojsku Polskim. Zdaniem Sądu Woje-
wódzkiego o przedmiocie sporu decyduje treść żądania, które dotyczy wynagrodze-
nia za zawodową służbę w wojsku. To natomiast przesądza o "braku właściwości
rzeczowej sądu pracy", gdyż stosunek służbowy żołnierza zawodowego jest stosun-
kiem administracyjnoprawnym.
Od tego postanowienia powódka wniosła kasację. Zarzuciła naruszenie art.
476 § 1 KPC przez przyjęcie, że jej roszczenie nie jest roszczeniem ze stosunku
pracy lub z nim związanym. W uzasadnieniu kasacji stwierdza się, że powódka do-
chodziła "równowartości niewypłaconego wynagrodzenia" należnego jej ojcu z tytułu
służby wojskowej w charakterze żołnierza zawodowego w okresie od 19 stycznia
1945 r. do 10 marca 1946 r. Roszczenie to zostało zgłoszone w tym trybie, gdyż Sąd
"rehabilitacyjny" nie uznał ojca powódki za "osobę wojskową", przyjmując w zakresie
odszkodowania jego status "osoby cywilnej". Zdaniem powódki jej roszczenie "w
pełni wyczerpuje znamiona art. 476 § 1 KPC", ponieważ Antoniego J. niewątpliwie
wiązał stosunek pracy z organizacją o nazwie "Konspiracyjne Wojsko Polskie". Po-
3
wódka w kasacji powołała się na decyzję Dyrektora Departamentu Ekonomicznego
Ministerstwa Obrony Narodowej z dnia 17 września 1997 r., w której oddalono jej
roszczenie o wypłacenie wynagrodzenia z tytułu służby wojskowej ojca, jako żołnie-
rza zawodowego od stycznia 1945 r. do marca 1946 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 464 § 1 KPC w sprawach z zakresu prawa pracy odrzucenie
pozwu nie może nastąpić w powodu niedopuszczalności drogi sądowej, gdy do roz-
poznania sprawy właściwy jest inny organ. Przepis nie dotyczy więc właściwości
sądu (właściwości rzeczowej), lecz drogi postępowania sądowego, której brak nor-
malnie skutkuje w sprawie cywilnej odrzucenie pozwu (art. 199 § 1 pkt 1 KPC). Rację
ma Sąd drugiej instancji, że o kwalifikacji roszczenia w pierwszej fazie postępowania
decyduje przede wszystkim sformułowanie żądania i wskazanie jego podstawy fak-
tycznej. Powódka żądała zasądzenia na jej rzecz zaległego wynagrodzenia jej zmar-
łego ojca (jako jego spadkobierczyni) i sformułowała tezę, że pozostawał z poprzed-
nikiem prawnym pozwanego w stosunku pracy. Taka kwalifikacja roszczenia uza-
sadniała stwierdzenie, że jest to sprawa z zakresu prawa pracy (art. 476 § 1 pkt 1
KPC), a przede wszystkim, że jest to sprawa cywilna, dla której dopuszczalna jest
droga sądowa (art. 1 i art. 2 § 1 KPC), bez względu na zasadność powództwa (por.
wyrok z dnia 14 lipca 1994 r., I PRN 47/94, OSNAPiUS 1994 nr 9, poz. 148). Kwalifi-
kacja roszczenia, jako podlegającego rozpoznaniu w drodze sądowej (przed sądami
powszechnymi - sądami pracy) może być zmieniona względem wskazanej przez po-
woda podstawy prawnej, ale musi to być dokonane po uprzednim jednoznacznym
określeniu żądania i prawidłowej ocenie jego kwalifikacji prawnej. W sprawie nie
doszło do jednoznacznego określenia żądania przez powódkę (art. 468 § 2 pkt 1
KPC). Określiła ona roszczenie jako zmierzające do zasądzenia wynagrodzenia za
pracę, ale także równowartości tego wynagrodzenia, co w kontekście innych jej wy-
wodów może być kwalifikowane jako roszczenie o odszkodowanie za utracone wy-
nagrodzenie. Podkreślenia w tym zakresie wymaga, że zakwalifikowanie roszczenia,
jako nie spełniającego warunków z art. 476 KPC, przy zachowaniu jego cywilno-
prawnego charakteru, skutkuje przekazanie sprawy do wydziału cywilnego, a nie od-
rzucenie pozwu, czy przekazanie innemu organowi w trybie art. 464 § 1 KPC. Ocena
charakteru roszczenia z punktu widzenia dopuszczalności drogi sądowej wymaga
4
choćby wstępnej jego kwalifikacji prawnej. Rację mają Sądy obu instancji, że w ak-
tualnym stanie prawnym stosunek służbowy żołnierza zawodowego należy kwalifiko-
wać jako stosunek administracyjnoprawny (por. ostatnio postanowienie kolegium
kompetencyjnego z dnia 7 sierpnia 1996 r., III PO 12/96, OSNAPiUS 1997 nr 7, poz.
120). Sądy jednak przeniosły obecne kwalifikacje prawne do szczególnego stanu
faktycznego, a zwłaszcza stanu sprzed wejścia w życie powołanych przepisów, co
jest oczywiście nieprawidłowe.
W tym stanie należało uznać, że zaskarżone postanowienie oraz poprzedza-
jące je postanowienie Sądu pierwszej instancji zostały wydane przedwcześnie, bez
dostatecznego wyjaśnienia zarówno charakteru żądania, jak i jego kwalifikacji praw-
nej. Skutkuje to zgodnie z art. 39313
§ 1 KPC uchylenie postanowień Sądów obu ins-
tancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
========================================