Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 marca 1999 r.
II UKN 544/98
1. Przepis art. 29 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach po-
datkowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.) nie może
stanowić podstawy żądania odsetek od niezwróconej w terminie kwoty nadpła-
conych składek na ubezpieczenie społeczne, jeżeli nadpłata nie pozostaje w
związku z uchyleniem lub zmianą decyzji organu rentowego ustalającej wyso-
kość zobowiązania.
2. Przepis art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i
finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25,
poz. 137 ze zm.) nie może stanowić podstawy żądania od organu rentowego
odsetek z tytułu opóźnienia zwrotu nadpłaconej kwoty składek na ubezpiecze-
nie społeczne.
Przewodniczący: SSN Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski,
Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 marca 1999 r. sprawy z wniosku
Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w K.W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w K. o wymiar składek na ubezpieczenie społeczne, na skutek kasacji
wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 lipca 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 14 lipca 1998 r. [...] oddalił ape-
lację Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w K.W. od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 21 października 1997 r. [...], od-
dalającego odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w K.,
odmawiającej wypłaty odsetek za opóźnienie w zwrocie składek na ubezpieczenie
społeczne uiszczonych od wypłat premii z zysku za 1990 r. Organ rentowy decyzją z
2
dnia 7 sierpnia 1995 r. orzekł, na wniosek Spółdzielni z dnia 28 kwietnia 1995 r.,
zwrot składek w kwocie 7. 496,13 zł, odmawiając decyzją z dnia 21 marca 1996 r.
zapłaty odsetek za okres od 10 kwietnia 1991 r. do 10 sierpnia 1995 r. Gminna Spół-
dzielnia „S.Ch.” w K.W. odprowadziła, zgodnie z art. 36 ustawy budżetowej na rok
1991 z dnia 21 lutego 1991 r. (Dz.U. Nr 21, poz. 83), składki na ubezpieczenie spo-
łeczne od wypłaconych pracownikom nagród z zysku za 1990 r. Obwieszczeniem
Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 maja 1994 r., opublikowanym 25 maja
1994 r. (Dz.U. Nr 62, poz. 266), przepis ten utracił moc obowiązującą. Według Sądu,
art. 38 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń
społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.), powoływanej
dalej jako „ustawa organizacyjna”, nie może stanowić uzasadnionej podstawy praw-
nej żądania odsetek od zwróconych składek. Przepis ten dotyczy bowiem tylko od-
setek za opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczeń lub ich wypłacie. Ewentualną
podstawę prawną żądania odsetek przez Spółdzielnię mógłby stanowić art. 20 w
związku z art. 29 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.), powoływanej dalej jako „
ustawa podatkowa”, i w związku z § 1 pkt 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
16 grudnia 1989 r. w sprawie rozciągnięcia przepisów ustawy o zobowiązaniach po-
datkowych na niektóre rodzaje świadczeń pieniężnych oraz określenia właściwości
organów podatkowych w zakresie umarzania zaległości podatkowych (Dz.U. Nr 6,
poz. 40), powoływanego dalej jako „rozporządzenie”. Przepis ten ma jednak zasto-
sowanie tylko wtedy, gdy Zakład Ubezpieczeń Społecznych pozostawał w zwłoce ze
zwrotem nadpłaconych składek. Organ rentowy nie wydał decyzji zobowiązującej
Spółdzielnię do uiszczenia składki od wypłat z zysku za 1990 r. Wobec tego nie po-
nosi odpowiedzialności za nadpłatę składek wyliczonych przez samą Spółdzielnię
(deklaracja rozliczeniowa z dnia 10 kwietnia 1991 r.) i opłaconych dobrowolnie (prze-
kazanie w tym samym dniu kwoty 148.206.425 zł).
Gminna Spółdzielnia „S.Ch.” zaskarżyła ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej
podstawę naruszenie prawa materialnego wskutek błędnej wykładni art. 29 ust. 2
ustawy z 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych - przez stwierdzenie, że
przepis ten nie może stanowić podstawy do żądania odsetek, art. 38 ust. 1 ustawy z
dnia 25 listopada 1986 r. - przez przyjęcie, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie
ponosi odpowiedzialności za spóźniony zwrot kwoty nadpłaconej przez pozwaną, art.
417 KC - „ przez stwierdzenie, iż w przedmiotowej sprawie jest niedopuszczalne od-
3
powiednie stosowanie przepisów prawa cywilnego”, wniosła o uchylenie zaskarżo-
nego wyroku i jego zmianę. W uzasadnieniu kasacji strona skarżąca wywodziła, mię-
dzy innymi, że zgodnie z art. 29 ustawy podatkowej w związku z § 1 pkt 12 rozporzą-
dzenia, kwota nadpłacona tytułem składek na ubezpieczenie społeczne podlegała z
urzędu zwrotowi w ciągu trzech miesięcy od daty opublikowania obwieszczenia przez
Prezesa Trybunału Konstytucyjnego o utracie mocy obowiązującej art. 36 ustawy
budżetowej na 1991 r. Twierdziła, że art. 38 ustawy organizacyjnej nie ma zastoso-
wania tylko wówczas, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest
następstwem okoliczności, za które organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności, a
taka sytuacja w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 29 ust. 2 ustawy podatkowej „oprocentowaniu w wysokości od-
setek za zwłokę pobieranych od zaległości podatkowych” podlegają „nadpłaty wyni-
kłe w związku z uchyleniem lub zmianą decyzji ustalającej wysokość zobowiązania
podatkowego”. Z powołanego przepisu wynika, iż źródłem nadpłaty podatku ponad
rzeczywiste zobowiązanie podatkowe musi być decyzja organu podatkowego. Wed-
ług nie kwestionowanego przez stronę skarżącą ustalenia Zakład Ubezpieczeń Spo-
łecznych - Oddział w K. nie wydał decyzji zobowiązującej do odprowadzenia składek
na ubezpieczenie społeczne od wypłat z zysku za 1990 r. Wejście w życie przepisu
zobowiązującego pracodawcę do uiszczenia składek na ubezpieczenie społeczne od
konkretnie określonych wypłat (art. 36 ustawy budżetowej na 1991 r.) nie zastępuje
decyzji organu rentowego, zaś orzeczenie przez Trybunał Konstytucyjny utraty mocy
obowiązującej tego przepisu nie stanowi uchylenia decyzji. Trafnie zatem wywiódł
Sąd drugiej instancji, że w rozpoznawanej sprawie nie zostały spełnione przesłanki
do zastosowania art. 29 ustawy podatkowej w związku z § 1 pkt 12 rozporządzenia.
Przeciwko zastosowaniu tego przepisu w rozpoznawanej sprawie przemawiają nie
tylko reguły gramatycznej wykładni prawa. Fundusz Ubezpieczenia Społecznego jest
tworzony ze składek ubezpieczonych i przeznaczony na wypłatę świadczeń dla osób,
które utraciły możliwości zarobkowania własną pracą. Obciążanie go zobowiązaniami
dodatkowymi, innymi niż wynikające z regulacji ustawowej, lub skutkami finansowymi
obowiązywania niekonstytucyjnych przepisów prawa nie byłoby usprawiedliwione
funkcjonalnie i aksjologicznie.
4
Art. 38 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. reguluje odpowiedzialność organu
rentowego wobec ubezpieczonych za opóźnienie w przyznaniu lub wypłacie świad-
czeń. Sprawa o zwrot nadpłaconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie
społeczne nie mieści się w przedmiotowym, jak i w podmiotowym zakresie regulacji
tego przepisu. Sądy obu instancji prawidłowo zastosowały art. 38 ustawy organiza-
cyjnej, odmawiając uznania go za uzasadnioną podstawę prawną żądania przez
stronę skarżącą odsetek od kwoty nadpłaconych składek na ubezpieczenie spo-
łeczne.
Trafny jest pogląd Sądu drugiej instancji, że przepisy Kodeksu cywilnego ani
wprost ani odpowiednio nie mają zastosowania do stosunków prawa ubezpieczenia
społecznego. Prawo ubezpieczenia społecznego jest samodzielną dyscypliną prawa
z właściwą sobie, publicznoprawną metodą regulacji stosunków prawnych składają-
cych się na jego przedmiot. Jest prawem ścisłym, a stosunki prawne kształtowane są
nie wolą jego podmiotów (np. niedopuszczalność ugody), lecz ustawą (przymus
ubezpieczenia, zamknięty katalog ryzyk i świadczeń, jednolitość statusu ubezpieczo-
nych). Nadto, w prawie ubezpieczenia społecznego nie ma generalnego odesłania w
sprawach jego przepisami nie unormowanych do przepisów Kodeksu cywilnego; jest
natomiast takie odesłanie do przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego.
Powołany w kasacji art. 417 KC nie może mieć zastosowania do odpowie-
dzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - centralnego organu administracji
państwowej wykonującego zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 7
ustawy organizacyjnej). Stanowi podstawę odpowiedzialności cywilnej Skarbu Pańs-
twa za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu
powierzonej mu czynności. Przewidziana w art. 417 KC odpowiedzialność odszko-
dowawcza oparta jest na swoistych, prawnych przesłankach (szkoda, wina zindywi-
dualizowanego funkcjonariusza, związek przyczynowy między wykonaną czynnością
a powstałą szkodą). Poszkodowany w sposób opisany w art. 417 KC może docho-
dzić naprawienia szkody od Skarbu Państwa w innym trybie niż przewidziany do do-
chodzenia roszczeń w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Sądy pracy i
ubezpieczeń społecznych nie są rzeczowo właściwe w sporach tego rodzaju.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================