Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 26 MARCA 1999 R.
( WKN 6/99 )
Nieznany kodeksowi karnemu z 1969 r., a przewidziany w kodeksie
karnym z 1997 r. środek karny w postaci wydalenia z zawodowej służby
wojskowej ( art. 324 § 1 pkt 2 ) może być orzeczony również za przestępstwo
popełnione przed dniem wejścia w życie tego kodeksu ( 1 września 1998 r. ),
jeżeli in concreto okaże się, że zastosowanie poprzednio obowiązującej ustawy
wcale nie byłoby względniejsze dla sprawcy ( art. 4 § 1 ).
Przewodniczący : sędzia SN płk J. Steckiewicz ( sprawozdawca )
Sędziowie SN : płk A. Kapłon, płk Z. Stefaniak
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej : ppłk J. Ciepłowski
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 26 marca 1999 r. na rozprawie sprawy
Sławomira G., skazanego prawomocnie za popełnienie przestępstw określonych
w art. 356 § 1 k.k. i art. 357 § 1 k.k. na karę łączną roku i 3 miesięcy
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres
próby wynoszący 2 lata, z powodu kasacji wniesionej na niekorzyść przez
prokuratora od wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia 23 grudnia
1998 r., zmieniającego wyrok Wojskowego Sądu Garnizonowego w B. z dnia
22 września 1998 r.,
u c h y l i ł wyrok Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia
23 grudnia 1998 r. w części dotyczącej uchylenia w stosunku do Sławomira G.
środka karnego wydalenia z zawodowej służby wojskowej i w tym zakresie
sprawę przekazał temu sądowi do ponownego rozpoznania.
2
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem Wojskowego Sądu Garnizonowego w B. z dnia 22 września
1998 r., Sławomir G. uznany został za winnego tego, że :
1) w dniu 5 lipca 1998 r. około godz. 0.5o w P., będąc wyznaczony na
podstawie rozkazu dowódcy jednostki wojskowej w P. nr 126 z dnia 2 lipca
1998 r. do pełnienia służby dowódcy warty nr 3 wymienionej jednostki
w dniach od 4 do 5 lipca 1998 r., naruszył obowiązki regulujące tok tej służby,
a określone w pkt 417 i w pkt 424 regulaminu ogólnego Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej ( Szt. Gen. 1426/94 ) oraz w pkt 1 części II Instrukcji
dowódcy warty nr 3 jednostki wojskowej w P. w ten sposób, że będąc
odpowiedzialny za ochronę i obronę obiektów bomboskładu powierzonych
warcie, za gotowość bojową i regulaminowe pełnienie tej służby oraz będąc
zobowiązany do nieopuszczania terenu wartowni, nie informując o zmianie na
ochranianych obiektach i wartowni oficera dyżurnego jednostki, opuścił
samowolnie miejsce pełnienia służby i razem z czterema podwładnymi mu
wartownikami udał się poza teren jednostki, a konkretnie do miejscowości S.,
gdzie wziął udział w odbywającej się tam zabawie tanecznej – dyskotece, przez
co stworzył bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania szkody, której
wyznaczona służba miała zapobiec,
tj. popełnienia przestępstwa określonego w art. 356 § 1 k.k.,
2) w dniu 5 lipca 1998 r. około godz. 1.oo w S., pełniąc służbę dowódcy
warty nr 3 jednostki wojskowej w P. na podstawie rozkazu dowódcy tejże
jednostki nr 126 z dnia 2 lipca 1998 r.; biorąc udział w zabawie tanecznej –
dyskotece, zorganizowanej w tej miejscowości, wprawił się w stan
nietrzeźwości będącej następstwem spożywania alkoholu,
tj. popełnienia przestępstwa określonego w art. 357 § 1 k.k. ”.
3
Za czyn pierwszy sąd skazał go na karę roku pozbawienia wolności oraz
orzekł środek karny w postaci wydalenia z zawodowej służby wojskowej,
za czyn drugi karę 3 miesięcy pozbawienia wolności – łącznie karę
roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania na okres próby wynoszący 2 lata.
W wyniku złożonej przez obrońcę apelacji Wojskowy Sąd Okręgowy
w P. „ uchylił zaskarżony wyrok ... w części dotyczącej orzeczenia środka
karnego wydalenia z zawodowej służby wojskowej ”.
Uzasadniając swoje orzeczenie sąd wywiódł, że skoro „ w uchylonym
Kodeksie karnym z 1969 r., który obowiązywał w chwili popełnienia
przestępstwa, nie przewidziano kary wydalenia z zawodowej służby wojskowej,
a dolegliwość ta zaistniała dopiero w obowiązującym porządku prawnym ... po
dniu 1 czerwca 1998 r., to sąd pierwszej instancji ... nie mógł orzec na
niekorzyść oskarżonego ”.
Od wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w P. prokurator wniósł
kasację „ w części dotyczącej orzeczenia w stosunku do Sławomira G. środka
karnego wydalenia z zawodowej służby wojskowej ”.
Prokurator zarzucił „ rażące naruszenie prawa, a to art. 1 § 1 k.k. oraz
art. 4 § 1 k.k., mające istotny wpływ na treść wyroku, poprzez niezasadne
przyjęcie, że wobec Sławomira G. nie może być orzeczony za przestępstwo
z art. 356 § 1 k.k. środek karny w postaci wydalenia z zawodowej służby
wojskowej, z tego powodu, że przypisanego mu występku dokonał przed dniem
1 września 1998 r. ... ” i wniósł „ o uchylenie zaskarżonego wyroku w części
dotyczącej uchylenia wyroku Wojskowego Sądu Garnizonowego w B.
w zakresie orzeczenia ... środka karnego ... i w tej części przekazanie sprawy
Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania ”.
W pisemnej odpowiedzi na kasację obrońca wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje :
4
Wojskowy Sąd Garnizonowy w B. zamiast wnioskowanej przez
prokuratora kary dodatkowej degradacji orzekł środek karny wydalenie
z zawodowej służby wojskowej, zaś Wojskowy Sąd Okręgowy w P., uchylając
w tej części wyrok sądu pierwszej instancji wywiódł, że nie można było orzec
środka karnego, którego nie przewidywała ustawa obowiązująca w czasie
popełnienia przestępstwa.
Zaistniał zatem problem wyrażający się w różnym pojmowaniu
i stosowaniu w praktyce reguł prawa karnego międzyczasowego wynikający
z faktu, że od czasu popełnienia czynu do chwili wyrokowania doszło do
zmiany ustawy przez m.in. rozszerzenie katalogu środków karnych stosowanych
do żołnierzy.
Jego prawidłowe rozwiązanie uzależnione będzie od udzielenia
odpowiedzi na podstawowe pytanie, a mianowicie, która z ustaw – Kodeks
karny z dnia 19 kwietnia 1969 r., czy z dnia 6 czerwca 1998 r. jest
„ względniejsza dla sprawy ” oraz czy oskarżonemu w konkretnych realiach
sprawcy sąd był skłonny orzec środek karny stosowany do żołnierzy.
Kryteria pozwalające ustalić, która z ustaw karnych jest względniejsza dla
sprawcy wypracowane zostały w licznych wyrokach Sądu Najwyższego ( patrz
np. wyroki SN z dnia 13 stycznia 1970 r. V KRN 402/69, OSNKW 1970,
z. 4 – 5, poz. 37, z dnia 29 stycznia 1970 r. Rw 1747/69, OSNKW 1970,
z. 4 – 5, poz.38 ).
Uogólniając argumenty podnoszone w uzasadnieniu tych orzeczeń dojść
należy do jednoznacznego wniosku, że o tym, która ustawa jest względniejsza
dla sprawcy decydują zawsze uwarunkowania konkretnej sprawy, a pod uwagę
należy brać całość przepisów konkurujących ustaw i pod tym kątem ocenić
całokształt grożących mu konsekwencji.
Kodeks karny z 1969 r. przewidywał dwie kary dodatkowe, które mogły
być stosowane do żołnierzy – degradację i obniżenie stopnia wojskowego.
5
Z istoty przepisu art. 325 § 1 k.k. wynika, że kary obniżenia stopnia
wojskowego nie można stosować m.in. do młodszego chorążego, bowiem
po obniżeniu stopnia o jeden szczebel doszłoby do przesunięcia skazanego poza
obręb korpusu, w którym znajdował się bezpośrednio przed skazaniem
( por. uchwała SN z dnia 30 stycznia 1975 r. U 7/74, OSNKW 1975, z. 3 - 4,
poz. 37 ).
Gdyby zatem sąd uznał za celowe nie poprzestać na wymierzeniu kary
zasadniczej i orzec jeszcze środek karny z części wojskowej kodeksu karnego,
to w przypadku Sławomira G. mogłaby być to tylko degradacja.
Degradacja jest niewątpliwie najsurowszym środkiem karnym ( w części
wojskowej k.k. ), bowiem obejmuje nie tylko utratę posiadanego stopnia
wojskowego, ale również obligatoryjne zwolnienie żołnierza z zawodowej
służby wojskowej ( na podstawie ustawy z dnia 30 czerwca 1970 r. o służbie
wojskowej żołnierzy zawodowych – jedn. tekst Dz. U. z 1992 r. Nr 8, poz. 31
z późn. zm.).
Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. rozszerzył katalog środków
karnych stosowanych wobec żołnierzy o wydalenie z zawodowej służby
wojskowej.
Środek ten w intencji ustawodawcy ma wypełnić lukę pomiędzy bardzo
dolegliwą degradacją, a stosunkowo łagodnym obniżeniem stopnia wojskowego
( patrz uzasadnienie rządowego projektu nowego k.k.,Warszawa 1997 r., s.217 ).
Przesłanki wymierzania degradacji i wydalenia z zawodowej służby
wojskowej nie są tożsame, niemniej w pełni możliwe jest orzeczenie któregoś z
tych środków karnych za czyn tego samego rodzaju ( tak samo kwalifikowany ).
Porównanie obu omawianych środków karnych pozwala na jednoznaczną
konstatację, że wydalenie z zawodowej służby wojskowej jest łagodniejsze od
degradacji, a Kodeks karny z 1997 r. dał sądowi większe i bardziej elastyczne
możliwości oddziaływania przy wyrokowaniu. Sąd, po zmianie ustawy, gdyby
6
bowiem uznał za niewystarczające ograniczenie się do wymierzenia tylko kary
zasadniczej oraz uznając za celowe orzec dodatkowo środek karny stosowany
do żołnierzy, mógłby – jak miało to miejsce w wyroku sądu pierwszej instancji
– zrezygnować z wymierzenia degradacji i zamiast niej orzec środek karny
łagodniejszego rodzaju.
Wobec powyższego pogląd wyrażony przez Wojskowy Sąd Okręgowy
w P. w wyroku zaskarżonym kasacją, że niemożliwe było orzeczenie wydalenia
z zawodowej służby wojskowej tylko ( podkr. SN ) dlatego, że obowiązujący
w czasie popełnienia przestępstwa kodeks karny nie przewidywał tego środka
karnego, jako zbyt kategoryczny, nie jest trafny.
W przekonaniu Sądu Najwyższego dopuszczalne jest zatem orzeczenie
środka karnego wydalenia z zawodowej służby wojskowej również do
przestępstw popełnionych przed wejściem w życie kodeksu karnego z dnia
6 czerwca 1997 r., jeżeli in concreto okaże się, że zastosowanie poprzedniej
ustawy wcale nie byłoby względniejsze dla sprawcy w rozumieniu art. 4 § 1 k.k.
( por. również w podobnej kwestii uchwałę SN z dnia 12 marca 1996 r. I KZP
2/96 OSNKW z. 3 – 4, poz. 16 ).
Wobec powyższego kasację należało uznać za uzasadnioną. Fakt, że
została ona uwzględniona nie oznacza automatycznie, że rozstrzygnięcie sądu
drugiej instancji jest oczywiście wadliwe; na pewno można tak stwierdzić w
odniesieniu do uzasadnienia. Wojskowy Sąd Okręgowy w P. zmieniając wyrok
sądu pierwszej instancji swoje stanowisko uzasadnił bardzo lakonicznie,
bowiem powołał tylko jeden argument formalny, a i to – w ocenie Sądu
Najwyższego – nietrafny. Uzasadnienie sądu odwoławczego nie spełniało
wymogów, o których mowa w art. 457 § 1 i 2 k.p.k. również dlatego, że sąd nie
ustosunkował się w ogóle do obszernych argumentów zawartych w wyroku sądu
pierwszej instancji, które wskazywały dlaczego uznano za niezbędne orzec obok
kary zasadniczej, również środek karny.
7
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Wojskowy Sąd Okręgowy w P.,
mając na uwadze podniesione wcześniej okoliczności, powinien rozważyć
argumenty sądu pierwszej instancji i ocenić, czy orzeczenie środka karnego
w postaci wydalenia z zawodowej służby wojskowej Sławomira G. było
merytorycznie zasadne.