Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 maja 1999 r.
I PKN 51/99
Nie można przyjąć, że pracownik poniósł szkodę w postaci utraty korzy-
ści (art. 361 § 1 KC), jeżeli między ustaniem zatrudnienia w warunkach powo-
dujących chorobę zawodową i niezdolność do pracy, a dniem, w którym mog-
łoby powstać jego prawo do nagrody jubileuszowej, minęło kilkanaście lat,
wskutek czego nie można z odpowiednim prawdopodobieństwem stwierdzić,
że spełniłby wymagania § 7 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów
uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypła-
cania (M.P. Nr 44, poz. 358).
Przewodniczący: Prezes SN Jan Wasilewski, Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 maja 1999 r. sprawy z powództwa
Jana M. przeciwko „P.P. S.A.” w P. o odszkodowanie, na skutek kasacji powoda od
wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie
z dnia 17 czerwca 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Płocku wyrokiem z dnia 23 marca 1998 r. zasą-
dził na rzecz Jana M. od „P.P. S.A.” w P. 5.026,65 zł wraz z ustawowymi odsetkami
od dnia 3 lipca 1997 r. do dnia zapłaty oraz 1000 zł tytułem kosztów zastępstwa pro-
cesowego i oddalił powództwo w pozostałej części. Ustalił, że powód był zatrudniony
u strony pozwanej od 15 stycznia 1965 r. do 11 czerwca 1966 r. oraz od 1 września
1970 r. do 28 grudnia 1978 r. Przed wymienionymi okresami pracował w innych zak-
ładach pracy. Ostatnia umowa o pracę łącząca strony została rozwiązana na mocy
ich porozumienia w związku z przejściem powoda na rentę inwalidzką. W 1980 r.
2
Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w P. stwierdził u powoda chorobę za-
wodową nabytą podczas wykonywania pracy u strony pozwanej. Wyrokiem z dnia 27
grudnia 1991 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w War-
szawie zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda rentę wyrównawczą oraz wy-
równanie nagród z zysku za lata 1989 i 1990 r., a ponadto zobowiązał ją do wypła-
cania renty wyrównawczej w przyszłości. Sąd Rejonowy uznał, że przyznanie po-
wodowi renty na podstawie art. 444 § 2 KC rodzi także dla niego prawo do nagrody
jubileuszowej za 30 lat pracy, gdyż obowiązek wyrównania przez stronę pozwaną
uszczerbku między rentą inwalidzką a wynagrodzeniem, które powód otrzymywałby,
gdyby pracował, obejmuje wszystkie składniki wynagrodzenia.
Zdaniem Sądu Rejonowego pobieranie przez powoda renty inwalidzkiej nie
jest przeszkodą w nabyciu prawa do nagrody jubileuszowej, gdyż okresy pobierania
tej renty są okresami przerwy w zatrudnieniu i podlegają wliczeniu – w myśl zarzą-
dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustala-
nia okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz
zasad jej obliczania i wypłacania – do okresów, od których zależy nabycie prawa do
omawianej nagrody. Uwzględnienie ich oraz okresów zatrudnienia daje powodowi 30
lat potrzebnych do nabycia pierwszej nagrody. Minęły one 21 listopada 1991 r. Na-
groda z tego tytułu wynosiłaby 702,23 zł. Natomiast 35 lat uprawniających do drugiej
nagrody upłynęło 21 listopada 1996 r. Wysokość tej nagrody wynosi 5.025,69 zł. Po-
nieważ powód wystąpił z powództwem o wypłatę obydwu nagród w 1997 r., Sąd Re-
jonowy uznał, że roszczenie o pierwszą nagrodę uległo przedawnieniu i w tym zakre-
sie powództwo oddalił. Zasądził natomiast nagrodę jubileuszową za 35 lat pracy z
odsetkami od dnia wniesienia pozwu, tj. od 3 lipca 1997 r. Przyjął bowiem, że dopiero
wtedy strona pozwana dowiedziała się o żądaniu powoda.
Na skutek apelacji strony pozwanej, Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Warszawie wyrokiem z dnia 17 czerwca 1998 r. zmienił wyrok
Sądu Rejonowego w części uwzględniającej powództwo (o nagrodę jubileuszową za
35 lat pracy) w ten sposób, że oddalił powództwo i oddalił apelację powoda dotyczą-
cą wyroku w części oddalającej powództwo (o nagrodę jubileuszową za 30 lat pracy).
Sąd Wojewódzki uznał, że przyznanie powodowi prawa do renty wyrównaw-
czej wyrokiem Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w War-
szawie z dnia 27 grudnia 1991 r. [...] nie wystarczy do zasądzenia nagrody jubileu-
szowej i potraktowania jej jako odszkodowania należnego powodowi za utratę zdol-
3
ności do wykonywania pracy. Wprawdzie omawiana nagroda jest jednym z elemen-
tów wynagrodzenia za pracę, które powód otrzymywałby, gdyby był pracownikiem
strony pozwanej, a zatem mogłaby być brana w rachubę przy ustalaniu różnicy mię-
dzy pobieraną rentą inwalidzką a zarobkami, które powód otrzymywałby, gdyby nie
zachorował na chorobę zawodową, jednak żądanie jej zasądzenia „nie mieści się w
granicach normalnego związku przyczynowego zgodnie z art. 361 § 1 KC.” Tymcza-
sem odszkodowanie wynikające z przepisów prawa cywilnego przysługuje wyłącznie
za szkody mieszczące się w granicach normalnego związku przyczynowego. Objęcie
odszkodowaniem utraconych korzyści musi mieć oparcie w zasadach doświadczenia
życiowego, wskazujących na prawdopodobieństwo uzyskania tych korzyści, gdyby
nie zdarzenie wywołujące szkodę. Z reguły nie można oceniać w ten sposób sytuacji
mogących powstać w przyszłości, w bardzo odległym czasie i uzależnionych od wielu
szczególnych warunków. Gdy chodzi o nagrodę jubileuszową, to jej uzyskanie jest
uzależnione od spełnienia ściśle określonych warunków, a zwłaszcza od wykonywa-
nia pracy w określonym czasie. Nie można zaś w świetle reguł dotyczących prawdo-
podobieństwa przyjąć, że powód spełniałby te warunki. Ponadto, zarządzenie Minis-
tra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. nie przewiduje zaliczenia do
okresu pracy, od którego zależy nabycie prawa do nagrody jubileuszowej, okresów
pobierania renty inwalidzkiej, zaś możliwość nabycia prawa do nagrody jubileuszowej
przez pracownika, któremu brakuje do pełnego okresu mniej niż 12 miesięcy, ograni-
cza się do przypadku, gdy brak dotyczy wskazanego okresu liczonego od dnia roz-
wiązania stosunku pracy.
Gdy chodzi o apelację powoda, Sąd Wojewódzki uznał ją za niezasadną, gdyż
powód nie nabył w ogóle prawa do nagrody jubileuszowej za 30 lat pracy, podobnie
jak nie nabył go w odniesieniu do nagrody jubileuszowej za 35 lat pracy.
Od powyższego wyroku powód złożył kasację opartą na zarzucie naruszenia
przepisów art. 233 § 1, 229, 230 w związku z art. 386 § 4, 391, 328 i 379 pkt. 5 KPC,
polegającego na pominięciu przez Sąd Wojewódzki niespornej okoliczności, iż po-
wód otrzymuje od strony pozwanej rentę, która tylko częściowo wyrównuje jego
szkodę, oraz na nierozważeniu uchybienia popełnionego przez Sąd Rejonowy, pole-
gającego na oddaleniu żądania o nagrodę jubileuszową za 30 lat pracy, ze względu
na jakoby przedawnienie tego roszczenia, bez jakiegokolwiek uzasadnienia. To
ostatnie uchybienie uniemożliwia skarżącemu postawienie zarzutów kasacyjnych, a
Sądowi Najwyższemu kontrolę kasacyjną. Ponadto powód zarzucił naruszenie art.
4
363 § 2 KC wskutek bezpodstawnego przyjęcia, że między nieotrzymaniem przez
niego nagrody jubileuszowej za 30 i 35 lat a zachorowaniem na chorobę zawodową,
powodującą całkowitą niezdolność do pracy, nie ma związku przyczynowego, naru-
szenie art. 444 § 1 i § 2 w związku z art. 361 § 2 KC przez odmowę zasądzenia nag-
ród jubileuszowych i tym samym naruszenie zasady pełnego wyrównania szkody,
naruszenie art. 291 § 5 KP w związku z art. 300 KP, art. 8 KP w związku z art. 328 §
2 KPC wskutek przyjęcia, że żądanie nagrody jubileuszowej za 30 lat uległo
przedawnieniu, podczas gdy strona pozwana nie postawiła zarzutu przedawnienia,
oraz naruszenie art. 354, 355, 359, 476, 481 KC w związku z art. 300 KP, polegające
na niezasądzeniu odsetek od dnia wymagalności roszczenia.
Przytaczając powyższe zarzuty powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
przez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie kosztów zastępstwa proce-
sowego za wszystkie instancje, albo o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie.
Przedmiotem żądania powoda jest naprawienie szkody majątkowej przez wy-
płacenie mu dwóch nagród jubileuszowych, których nie otrzymał wskutek zaprzesta-
nia pracy w wyniku niezdolności do pracy wywołanej chorobą zawodową, której na-
bawił się w czasie zatrudnienia u strony pozwanej. Według art. 361 § 1 KC szkoda
polega albo na stracie, którą poniósł poszkodowany, albo na pozbawieniu go korzy-
ści, które mógłby uzyskać, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Tak więc szkodą jest
powstała wbrew woli poszkodowanego różnica między obecnym jego stanem mająt-
kowym, a tym stanem, który zaistniałby, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące
szkodę. O ile jednak szkoda w postaci straty jest rzeczywistym uszczupleniem skład-
ników majątkowych albo faktycznym obniżeniem ich wartości, bądź też powstaniem
nowych zobowiązań lub zwiększeniem istniejących, o tyle szkoda w postaci utraco-
nych korzyści ma zawsze charakter hipotetyczny. Łączy się bowiem z przewidywa-
niem, że gdyby nie nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę, poszkodowany mógłby
osiągnąć określoną korzyść, na przykład większe zarobki, gdyby nie uszkodzenie
ciała ograniczające lub znoszące jego zdolność do pracy. Jeżeli zatem – z natury
rzeczy - nie ma pewności, że poszkodowany osiągnąłby korzyść, gdyby mu szkody
5
nie wyrządzono, to dla ustalenia tej korzyści musi wykazać z dużym prawdopodo-
bieństwem, mającym oparcie w zasadach doświadczenia życiowego i w okolicznoś-
ciach związanych z jego sytuacją, że utrata korzyści majątkowych rzeczywiście by
nastąpiła. Zagadnienie to wiąże się z kwestią granic odpowiedzialności za następs-
twa działania lub zaniechania powodującego szkodę, czyli ze związkiem przyczyno-
wym między tym działaniem lub zaniechaniem a ich skutkiem w postaci szkody.
Granice odpowiedzialności osoby zobowiązanej do odszkodowania określa
art. 361 § 1 KC, który stanowi, że zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowie-
dzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła
szkoda. Normalny (adekwatny) związek przyczynowy zachodzi wtedy, gdy w zbiorze
(zestawie) wszystkich przyczyn i skutków występują takie przyczyny, które normalnie
powodują określone skutki, a mówiąc inaczej – gdy w zwykłej kolejności rzeczy dany
fakt (przyczyna) okazał się koniecznym warunkiem wystąpienia innego faktu
(skutku).
Powyższe wymagania odnoszą się zarówno do związku przyczynowego mię-
dzy działaniem lub zaniechaniem a wynikłą z nich szkodą w postaci straty, jak i
szkodą w postaci utraconych korzyści. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w orzeczeniu z
dnia 3 października 1979 r., II CR 304/79 (OSNP 1980 z. 9, poz. 164), w tej drugiej
sytuacji warunkiem odpowiedzialności odszkodowawczej jest wykazanie przez posz-
kodowanego z tak dużym prawdopodobieństwem możliwości wystąpienia szkody, iż
w świetle doświadczenia życiowego uzasadnione jest przyjęcie, że szkoda ta, w pos-
taci utraty spodziewanych korzyści, rzeczywiście wystąpiła.
Odnosząc te uwagi do rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić, iż nie ma
wystarczających podstaw do wniosku, że koniecznym następstwem choroby zawo-
dowej powoda, którą stwierdził Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w P. w
1980 r., było nieświadczenie przez niego pracy na rzecz strony pozwanej od 1978 r.
aż do 1991 r. i dalej do 1996 r., kiedy to minęłoby 30 i 35 lat pracy, gdyby powód
kontynuował zatrudnienie. Nie zawsze bowiem choroba i towarzysząca jej częściowa
lub całkowita niezdolność do pracy są przyczyną niewykonywania pracy zarobkowej.
Nierzadko przyczyną tą jest zmiana działalności zarobkowej, radykalna poprawa sy-
tuacji materialnej, wyjazd za granicę itp. Tym samym nieusprawiedliwiony byłby
wniosek, że gdyby nie choroba zawodowa, to powód – z dużym prawdopodobieńs-
twem – byłby zatrudniony cały czas, a co więcej – u strony pozwanej. Tego rodzaju
wniosek należy w świetle zasad doświadczenia życiowego uznać za nieuzasadniony
6
i zbyt daleko idący. Przewidywania muszą być realne i pozostawać w zgodzie z ade-
kwatnym związkiem przyczynowym, to znaczy z takim związkiem, na podstawie któ-
rego można stwierdzić, że określona przyczyna z dużym prawdopodobieństwem wy-
woła określony skutek, gdyż tego rodzaju przyczyny wywołują normalnie, w zwykłej
kolejności rzeczy, właśnie tego rodzaju skutki.
W świetle przedstawionych rozważań trafny jest pogląd Sądu Wojewódzkiego,
że nie ma normalnego związku przyczynowego w rozumieniu art. 361 § 1 KC między
warunkami zatrudnienia i chorobą zawodową, jako zdarzeniem wyrządzającym
szkodę na osobie, a utratą przez powoda nagród jubileuszowych za 30 i 35 lat pracy.
Sąd Wojewódzki słusznie także zauważył, że w odniesieniu do utraconych korzyści
zasady prawdopodobieństwa i doświadczenia życiowego nakazują wyłączyć takie
skutki zdarzenia powodującego szkody, które mogłyby powstać w odległym czasie i
które są uzależnione od spełnienia wielu szczególnych warunków. Tak również uznał
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 listopada 1977 r., IV CR 428/77 (OSNCP 1978 z.
9, poz. 161), wyrażając pogląd, że żądanie zasądzenia tzw. premii jubileuszowych po
wydaniu wyroku uwzględniającego powództwo o odszkodowanie za szkodę wyrzą-
dzoną czynem niedozwolonym nie mieści się w granicach normalnego związku przy-
czynowego. Z istoty tych świadczeń bowiem wynika, że ich uzyskanie jest uzależnio-
ne od spełnienia ściśle określonych warunków, a zwłaszcza od wykonywania pracy w
określonym czasie. Niepodobna zaś przyjąć, w świetle reguł dotyczących prawdopo-
dobieństwa, że poszkodowany spełniałby te warunki.
W podsumowaniu powyższych uwag należało zatem przyjąć, że między usta-
niem zatrudnienia w warunkach powodujących chorobę zawodową i niezdolność
skarżącego do pracy a dniem, w którym mogłoby powstać jego prawo do nagrody
jubileuszowej, minęło kilkanaście lat i skoro warunkiem nabycia prawa do nagrody
jubileuszowej jest – zgodnie z § 7 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów upraw-
niających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej wypłacania i obliczania (M.P. Nr
44, poz. 358 ze zm.) – upływ okresu pracy lub innych okresów wymienionych w
tymże zarządzeniu, to niepodobna z prawdopodobieństwem przyjąć, że powód speł-
niłby te wymagania. Tak więc nie można uznać za trafny zarzutu naruszenia art. 361
§ 1 i § 2 KC w związku z art. 300 KP. Z kolei brak normalnego związku przyczyno-
wego między zdarzeniem wywołującym szkodę a powstaniem prawa do nabycia
spornych nagród jubileuszowych sprawia, że dalsze zarzuty kasacyjne, dotyczące
7
naruszenia prawa materialnego, były też bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Jeżeli bowiem nie było podstaw do zasądzenia na rzecz powoda odszkodowania, to
tym samym bezprzedmiotowe stało się rozważanie kwestii przedawnienia roszczeń,
(art. 291 KP, art. 117 – 118 KC), zasady pełnego odszkodowania (art. 361 § 2 w
związku z art. 363 KC), zagadnienia odsetek. Co się zaś tyczy zarzucanych zaskar-
żonemu orzeczeniu uchybień procesowych (art. 229, art. 230 i art. 233 § 1 KPC), w
tym także rzekomej nieważności postępowania (art. 379 pkt 5 KPC), to wbrew sta-
nowisku skarżącego Sąd Wojewódzki nie naruszył przepisów wskazanych w kasacji.
Uwzględnił bowiem okoliczność, że Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Warszawie wyrokiem z dnia 27 grudnia 1991 r. [...] zasądził od strony
pozwanej na rzecz powoda rentę wyrównawczą, lecz prawidłowo ocenił, że wyrok
ten nie stwarza sam przez się podstawy do zasądzenia odszkodowania w postaci
utraconych nagród jubileuszowych za 30 i 35 lat pracy. Przyznanie zaś pewnych
faktów przez stronę przeciwną lub niewypowiedzenie się jej co do twierdzenia o
pewnych faktach tylko wtedy wywołuje skutki prawne, gdy dotyczy faktów mających
wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, a nie tych, którym strona przypisała takie znacze-
nie. Gdy natomiast chodzi o nieważność postępowania ze względu na pozbawienie
powoda możliwości obrony swoich praw, to zarzutu tego skarżący nie uzasadnił.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację z braku uspra-
wiedliwionych jej podstaw (art. 39312
KPC).
========================================