Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 czerwca 1999 r.
II UKN 18/99
Adwokat - emeryt wojskowy podlega ubezpieczeniu społecznemu z ty-
tułu wykonywania indywidualnie zawodu adwokata i w związku z tym obowią-
zany jest opłacać składki na ubezpieczenie społeczne.
Przewodniczący: SSN Roman Kuczyński, Sędziowie: SN Stefania Szymańska
(sprawozdawca), SA Krystyna Bednarczyk.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 czerwca 1999 r. sprawy z wniosku
Bogdana J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w P. o ustalenie
istnienia obowiązku ubezpieczenia, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 7 października 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem
z dnia 20 stycznia 1998 r. oddalił odwołanie wnioskodawcy Bogdana J. od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w P. z dnia 10 maja 1996 r., w której
stwierdzono, iż wnioskodawca podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu wyko-
nywania indywidualnie zawodu adwokata.
Wnioskodawca jest emerytem wojskowym, pobierającym emeryturę z Wojsko-
wego Biura Emerytalnego. Jednocześnie wykonuje zawód adwokata w oparciu o
zgodę Ministra Sprawiedliwości.
Organ rentowy, powołując się na przepisy ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o
organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r.
Nr 25, poz. 137 ze zm.), stwierdził, że Bogdan J. z tytułu prowadzonej kancelarii ad-
wokackiej podlega ubezpieczeniu społecznemu.
Sąd Wojewódzki, powołując się na art. 24 ust. 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r.
Prawo o adwokaturze (Dz.U. Nr 16, poz. 124 ze zm.), zajął stanowisko, że wszyscy
2
adwokaci wykonujący zawód w kancelariach adwokackich lub spółkach cywilnych
mają obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Obowiązek ubez-
pieczenia adwokatów wykonujących zawód indywidualnie Sąd wywiódł również z
przepisów ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpie-
czeń społecznych i § 43 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w
sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgła-
szania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubez-
pieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.).
Stwierdzając brak uregulowań prawnych umożliwiających wyłączenie spod ubezpie-
czenia społecznego adwokatów wykonujących zawód indywidualnie i będących
emerytami wojskowymi, Sąd Wojewódzki oddalił odwołanie.
Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem oddalił apelację wnioskodawcy. Sąd
podkreślił w motywach wyroku, iż poza sporem pozostaje, że adwokaci wykonujący
zawód indywidualnie podlegają ubezpieczeniu społecznemu bez względu na wiek lub
ustalone prawo do świadczenia emerytalno-rentowego. Obowiązku tego nie kwestio-
nuje wnioskodawca, a podnosi jedynie, że nie może to odnosić się do adwokata-
emeryta wojskowego. Zagadnienie prawne odnoszące się do istnienia obowiązku
podlegania ubezpieczeniu przez adwokata prowadzącego indywidualną kancelarię,
który nabył uprawnienia emerytalne, rozstrzygnął już Sąd Najwyższy w uchwale
składu siedmiu sędziów z dnia 23 stycznia 1992 r., II UZP 16/91 (OSNCP 1992 z. 5,
poz. 66). Nie ulega wątpliwości, że wnioskodawca, będąc adwokatem wykonującym
zawód indywidualnie, podlega przepisom ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o ad-
wokaturze, w związku z czym mają do niego zastosowanie również przepisy art. 4
ust. 3 oraz art. 24 w związku z art. 37 tej ustawy, regulujące obowiązek ubezpiecze-
nia społecznego. Stosownie do art. 4 ustawy z 25 stycznia 1986 r. o organizacji i fi-
nansowaniu ubezpieczeń społecznych, przez cały okres podlegania ubezpieczeniu
społecznemu istnieje obowiązek płacenia składek. Ustawodawca przewidział też, kto
bądź w jakich sytuacjach nie podlega ubezpieczeniu społecznemu. Poza sporem
pozostaje, że uregulowania z tego zakresu nie odnoszą się do wnioskodawcy. W
tych warunkach bezzasadny jest zarzut naruszenia prawa materialnego przez Sąd
Wojewódzki. Nie można odmówić słuszności twierdzeniu wnioskodawcy – stwierdził
dalej Sąd Apelacyjny – o występowaniu luki prawnej. Wykładnia norm prawnych ma-
jących w sprawie zastosowanie, a omówionych wyczerpująco przez Sąd Wojewódz-
ki, nie może jednak prowadzić do skutku zamierzonego przez wnioskodawcę, tym
3
bardziej że obowiązujące nadal, zwłaszcza w pracowniczych ubezpieczeniach spo-
łecznych zasady wymiaru składek są tylko luźno powiązane z zasadami wymiaru
świadczeń. W tych warunkach powoływanie się wnioskodawcy na ponoszenie, po-
przez opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne, jedynie nakładów bez uzyski-
wania korzyści, nie może prowadzić do ustalenia ustania obowiązku opłacania
składki.
W kasacji skarżący zarzuca naruszenie prawa materialnego przez błędną jego
wykładnię, a w szczególności uwzględnienie wyłącznie przepisu art. 4 ustawy z 25
stycznia 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych w związku z
art. 24 ust. 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze – „zapewniających
interes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych” , natomiast całkowite pominięcie przepi-
su art. 1, 2 i 3 ustawy z 25 stycznia 1986 r. oraz art. 24 ust. 1, 2 i 4 pkt 2 ustawy z 26
maja 1982 r. Prawo o adwokaturze, „zapewniających interes wnioskodawcy a nie
wykonywany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych”.
W związku z powyższym wnosi o uchylenie zaskarżonego wyroku i uznanie,
że nie podlega ubezpieczeniu społecznemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedmiotem sporu w rozpatrywanej sprawie jest kwestia, czy adwokat będą-
cy emerytem wojskowym, pobierający świadczenie emerytalne z Wojskowego Biura
Emerytalnego, podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu wykonywania indywi-
dualnie zawodu adwokata, w związku z czym jest obowiązany opłacać składki na
ubezpieczenie społeczne. Przede wszystkim należy podkreślić, iż zgodnie z utrwalo-
nym i jednolitym orzecznictwem Sądu Najwyższego, adwokat wykonujący zawód
indywidualnie i mający uprawnienia emerytalne, podlega obowiązkowi ubezpieczenia
społecznego, gdyż prowadzenie indywidualnej kancelarii adwokackiej nie jest
działalnością gospodarczą podlegającą ubezpieczeniu społecznemu na podstawie
przepisów ustawy z dnia 18 października 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób
prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989
r. Nr 46, poz. 250 ze zm.). Stanowisko takie, zaprezentowane w uchwale składu
siedmiu sędziów z dnia 23 stycznia 1992 r., II UZP 16/91, zostało potwierdzone w
szeregu późniejszych orzeczeń. Skład orzekający w niniejszej sprawie podziela to
stanowisko. Dlatego nie ma znaczenia podnoszony w kasacji argument, że inny or-
4
gan rentowy zwalnia niektórych adwokatów – emerytów z obowiązku płacenia skła-
dek na ubezpieczenie społeczne „w zamian za rezygnację naliczania kolejnego roku
pracy”.
Jako główny argument przeciwko stanowisku Sądów obu instancji skarżący
podnosi to, iż w zamian za płacenie składek na ubezpieczenie społeczne nie przys-
ługują mu, jako emerytowi wojskowemu, żadne świadczenia z ubezpieczenia
społecznego pracowników, a więc zostaje zachwiana zasada ekwiwalentności
między składką na ubezpieczenie, a wysokością świadczenia, co z kolei narusza
zasadę równości obywateli wobec prawa, w szczególności w porównaniu z
adwokatami pobierającymi świadczenia emerytalno-rentowe według zasad
określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników.
Ustosunkowując się więc do tego zarzutu należy podkreślić, iż przed 1 stycznia 1999
r. zasada ekwiwalentności między składką na ubezpieczenie społeczne a
wysokością świadczenia w wielu wypadkach nie była realizowana; dotyczyło to
przede wszystkim wszystkich pracowników uzyskujących dochody w wysokości
powyżej 250% wskaźnika wysokości podstawy wymiaru świadczeń, co nadal
występuje w odniesieniu do tych świadczeniobiorców. Jeżeli zaś chodzi o emerytów
wojskowych, to ustawodawca dopuścił możliwość doliczenia emerytowi okresu
zatrudnienia do wysługi emerytalnej, ale tylko na zasadach określonych w art. 14
ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych
oraz ich rodzin (Dz.U. z 1994 r. Nr 10, poz. 36). Jednym z warunków jest pobieranie
emerytury w wysokości niższej niż 75% podstawy jej wymiaru, tj. kwoty, której nie
może przekraczać kwota emerytury bez dodatków (art. 18). Kwestia doliczenia
emerytom wojskowym okresów zatrudnienia jest więc uregulowana odrębnymi
przepisami. Powyższe przemawia przeciwko stanowisku skarżącego, do czego
przychylił się Sąd Apelacyjny, o występowaniu luki prawnej. Adwokat, będący
emerytem wojskowym, może więc korzystać z tych świadczeń przewidzianych w
ustawie z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń spo-
łecznych, które nie są wyłączone na podstawie odrębnych przepisów, gwarantują-
cych z reguły korzystniejsze świadczenia.
Wbrew wywodom zawartym w kasacji, nie jest więc uprawniony pogląd, że
adwokaci – emeryci wojskowi nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu, a więc nie
są obowiązani do płacenia składek na ubezpieczenie. Zaakceptowanie poglądu
skarżącego doprowadziłoby do zróżnicowania sytuacji prawnej adwokatów – emery-
5
tów w zależności od tego, z jakiego systemu emerytalnego pobierają świadczenie, do
czego brak jest podstawy w przepisach prawa powołanych prawidłowo przez Sądy
obu instancji.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy stwierdza, że nie jest uprawniony
zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny przepisów powołanych w kasacji, w związku
z czym kasacja jako pozbawiona usprawiedliwionych podstaw podlega oddaleniu na
mocy art. 39312
KPC.
========================================