Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 września 1999 r.
I PKN 279/99
Wypowiedzenie umowy o pracę dokonane po upływie znacznego czasu
od likwidacji komórki organizacyjnej, w której pracownik był zatrudniony, jeżeli
pracodawca wyznaczył mu inne miejsce pracy, może być uznane za nieuzasad-
nione ze względu na brak związku między likwidacją miejsca pracy, a rozwiąza-
niem umowy.
Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Walerian
Sanetra, Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 22 września 1999 r. sprawy z po-
wództwa Mieczysława K. przeciwko Zespołowi Opieki Zdrowotnej Chorób Płuc w S. o
przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 7 stycznia 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy w Wałbrzychu wyrokiem z dnia 25 stycznia 1998 r. zasądził od
Zespołu Opieki Zdrowotnej Chorób Płuc w S. na rzecz Mieczysława K. kwotę
5.773,20 zł z odsetkami od dnia 1 września 1997 r. tytułem odszkodowania za nie-
uzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę – zamiast przywrócenia do pracy, któ-
rego powód żądał, oraz oddalił powództwo o wynagrodzenie za czas od listopada
1997 r. do sierpnia 1998 r.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód był zatrudniony u strony pozwanej od
1 listopada 1986 r. do 31 sierpnia 1993 r. w pełnym wymiarze czasu pracy jako le-
karz pełniący obowiązki ordynatora oddziału sanatoryjnego „B.O.” i od 1 września
1993 r. do 31 sierpnia 1997 r. na tym samym stanowisku w niepełnym wymiarze
2
czasu pracy. Z dniem 28 kwietnia 1997 r. uległ likwidacji pawilon „B.O.”, gdyż strona
pozwana użyczyła jego pomieszczeń medycznych Wojewódzkiemu Szpitalowi Zes-
polonemu w W. na czas remontu tego szpitala. Od 29 kwietnia do 9 czerwca 1997 r.
powód przebywał na urlopie wypoczynkowym, a po jego zakończeniu został skiero-
wany do pracy w pawilonie „R.”. Również inni pracownicy pawilonu „B.O.” zostali
przesunięci do pracy na inne oddziały lub przeszli na emeryturę. Zarządzeniem wew-
nętrznym nr 29/97 z dnia 7 lipca 1997 r. zlikwidowane zostały stanowiska ordynato-
rów i p.o. ordynatorów w pawilonie „B.O.”.
W dniu 18 lipca 1997 r. powód otrzymał pismo zawierające oświadczenie pra-
codawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę z dniem 31 sierpnia 1997 r., z jednoczes-
nym skróceniem okresu wypowiedzenia do jednego miesiąca. Za pozostałe dwa
miesiące powód otrzymał wynagrodzenie.
W świetle tych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że wypowiedzenie powodowi
umowy o pracę nie było konieczne. Okazało się bowiem, że pracodawca miał realną
możliwość zatrudniania powoda w pawilonie „R.”, do którego został przeniesiony i
który nadal funkcjonuje. Poza tym istniała możliwość utrzymania oddziału, którym
kierował powód, przy zmniejszonej liczbie łóżek. Wskazywały na to zeznania dyrek-
tora strony pozwanej Bolesława Z., który zabiegał o wydzielenie pewnej liczby łóżek i
dalsze prowadzenie oddziału I, jak również zeznania Lecha L. - dyrektora Wojewódz-
kiego Szpitala Zespolonego w W., który rozmawiał wielokrotnie z dyrektorem strony
pozwanej Bolesławem Z. na temat udostępnienia pawilonu „B.O.” dla potrzeb
szpitala i który zdecydowanie wypowiadał się co do tego, że pozostawienie kilkuna-
stu łóżek (14) dla potrzeb pacjentów podlegających opiece ZOPZ Chorób Płuc w S.
nie będzie utrudnieniem dla funkcjonowania szpitala. Możliwe było także dalsze za-
trudnianie powoda w pawilonie „R.”, gdyż ordynator oddziału pulmonologicznego w
tym pawilonie Krzysztof P. był zainteresowany zatrudnieniem powoda na stałe, a nie
tylko doraźnie i na takich zasadach powód zaczął tam pracować. Powyższe okolicz-
ności przemawiają więc – zdaniem Sądu Rejonowego – za wnioskiem, że przyczyna
wypowiedzenia była pozorna. Mimo to Sąd Rejonowy uznał za niecelowe przywró-
cenie powoda do pracy, gdyż okazało się, że posiada już uprawnienia emerytalne i
może korzystać ze świadczenia z ubezpieczenia społecznego, a ponadto ma dodat-
kowe zatrudnienie, natomiast strona pozwana dążyła do zatrudniania absolwentów
szkół medycznych, którzy pozostają bez pracy i dochodów. Dlatego też Sąd pierw-
szej instancji orzekł o odszkodowaniu, zaznaczając, że powyższe rozstrzygnięcie nie
3
pozwala zasądzić na rzecz powoda wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy.
Od powyższego wyroku wniosły apelację obie strony. Zdaniem powoda, zas-
karżony wyrok nie uwzględnił przede wszystkim tego, że jego przeniesienie do pawi-
lonu „R.” miało mieć charakter stały, gdyż ordynator Krzysztof P. wyraził zgodę na
podział prowadzonego przez siebie oddziału na dwie części, z których jedną miał
prowadzić powód. Sąd Rejonowy pominął także okoliczność, że okres właściwie
określonego wypowiedzenia umowy zakończyłby się 31 października 1997 r., a już
dnia 1 listopada 1997 r. na miejsce powoda został zatrudniony inny lekarz. Gdy zaś
chodzi o dodatkową pracę, to strona pozwana wyraziła zgodę na nią przyjmując po-
woda do pracy w 1986 r. Strona pozwana natomiast podniosła, że przeniesienie po-
woda na inny oddział było tymczasowe i świadczyło tylko o dobrej woli pracodawcy,
który ze względu na likwidację miejsca pracy powoda mógł go zwolnić wcześniej.
Zatrudnienie powoda na stałe w pawilonie „R.” nie było możliwe z uwagi na schemat
organizacyjny i brak wolnych miejsc.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 7 stycznia 1999 r. oddalił apelację powoda, a na skutek apelacji strony
pozwanej zmienił zaskarżony wyrok w części zasądzającej na rzecz powoda odszko-
dowanie w ten sposób, że oddalił powództwo.
Sąd Wojewódzki stwierdził, że zasądzenie przez Sąd Rejonowy odszkodowa-
nia na podstawie art. 45 § 1 KP było bezzasadne. Postępowanie dowodowe wyka-
zało bowiem, że z dniem 28 kwietnia 1997 r. oddział sanatoryjny I w pawilonie „B.O.”
uległ likwidacji. Uległo też likwidacji stanowisko p.o. ordynatora, które zajmował po-
wód. Skoro więc przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę, podaną także w piśmie
wypowiadającym tę umowę, były zmiany organizacyjne, co do których nie ma wątpli-
wości, że zaistniały, to czynność pracodawcy nie narusza ani art. 30 § 4, ani art. 45 §
1 KP. Dlatego też Sąd Wojewódzki oddalił apelację powoda, który żądał zamiast
odszkodowania – przywrócenia do pracy, oraz uwzględnił apelację strony pozwanej,
gdyż w ustalonym stanie faktycznym żadne z roszczeń przewidzianych w art. 45 § 1
KP nie mogło być powodowi przyznane.
W kasacji powód zarzucił naruszenie prawa materialnego:
- art. 30 § 4 KP wskutek przyjęcia przez Sąd Wojewódzki, że podana w wypowiedze-
niu przyczyna była prawdziwa i konkretna;
- art. 36 § 1 KP przez zastosowanie wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę z
powodu zmniejszenia stanu zatrudnienia mimo braku okoliczności uzasadniających
4
taki sposób rozwiązania umowy;
- art. 42 § 4 KP mimo nieustalenia, czy były warunki do zastosowania tego przepisu i
mimo niewydania powodowi przez pracodawcę polecenia służbowego przeniesienia
do innej pracy;
- art. 45 § 1 i § 2 KP wskutek przyjęcia, że nie ma okoliczności uzasadniających za-
sądzenie na rzecz powoda odszkodowania, chociaż w postępowaniu pierwszoinstan-
cyjnym strona pozwana złożyła wniosek o przyznanie powodowi odszkodowania,
- oraz art. 12 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązy-
wania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz
o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) wskutek niewyda-
nia orzeczenia o ponownym zatrudnieniu powoda u strony pozwanej mimo zgłosze-
nia w postępowaniu sądowym zamiaru powrotu do pracy wobec pojawienia się takiej
możliwości i zatrudniania innych lekarzy.
Skarżący podkreślił, że wskazana przez pracodawcę przyczyna wypowiedze-
nia umowy nie mogła być uznana za prawdziwą, gdyż po likwidacji pawilonu „B.O.” i
przejęciu go przez Wojewódzki Szpital Zespolony w W. powód podjął pracę – za
zgodą pracodawcy i w porozumieniu z ordynatorem pawilonu „R.” Krzysztofem P. - w
tymże pawilonie, a oddział prowadzony przez dr P. został faktycznie podzielony mię-
dzy niego i powoda. Czas pracy powoda w pawilonie „R.” wynosił 82 dni i nie towa-
rzyszyło mu wydanie przez pracodawcę polecenia opartego na podstawie art. 42 § 4
KP. Przeciwnie, rozmowy, które toczyły się wokół sprawy powoda i ich wynik, utrzy-
mywały go w przekonaniu, że praca w pawilonie „R.” jest pracą stałą. Skarżący pod-
niósł również, że Sąd Wojewódzki pominął tę część ustaleń Sądu Rejonowego, z
których wynikało, że były możliwości wydzielenia części pawilonu „B.O.” - mimo jego
przekazania Szpitalowi Wojewódzkiemu w W. na czas remontu - dla potrzeb leczenia
sanatoryjnego. Wreszcie - zdaniem powoda - o nieprawdziwości podanej przyczyny
zwolnienia świadczy fakt przyjęcia do pracy innych lekarzy, zwłaszcza lekarza J.,
która „zastąpiła powoda na „R.””. Według powoda ciężar udowodnienia prawdziwości
i zasadności przyczyny spoczywa na pracodawcy, a skoro strona pozwana tego nie
wykazała, powodowi przysługiwało - stosownie do jego wyboru - jedno z roszczeń
przewidzianych w art. 45 § 1 KP.
Przytaczając powyższe zarzuty i argumenty skarżący wniósł o uchylenie zas-
karżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu we Wrocławiu do po-
nownego rozpoznania albo o uchylenie także wyroku Sądu Rejonowego i przekaza-
5
nie sprawy temu Sądowi do rozpoznania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyro-
ku i przywrócenie powoda do pracy lub zasądzenie na jego rzecz odszkodowania.
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest zasadna.
Sąd Okręgowy, dokonując zmiany wyroku Sądu pierwszej instancji przez od-
dalenie roszczenia powoda o przywrócenie do pracy, nie zmienił ustaleń tego Sądu,
lecz przyjął je za własne. Uznał bowiem, że były prawidłowe. Według Sądu Okręgo-
wego błędne były jedynie wnioski, jakie wyprowadził Sąd Rejonowy z tych ustaleń.
Zatem ocena stanowiska Sądu Rejonowego przez Sąd drugiej instancji, prowadząca
do zmiany orzeczenia, nie była następstwem odmiennych ustaleń, lecz wynikiem in-
nej ich oceny prawnej. Jeżeli następnie, także zdaniem skarżącego przyjęte w spra-
wie ustalenia były trafne, to tym samym wystarczające było oparcie kasacji na zarzu-
cie naruszenie prawa materialnego.
Przede wszystkim słuszne jest twierdzenie powoda, że w ustalonym stanie
faktycznym Sąd Okręgowy niewłaściwie zinterpretował art. 45 § 1 KP. Z poczynio-
nych ustaleń wynikało bowiem, że fizyczna likwidacja pawilonu „B.O. I” nastąpiła dnia
28 kwietnia 1997 r. w związku z użyczeniem pomieszczeń Wojewódzkiemu Szpitalo-
wi Zespolonemu w W. na czas jego remontu. Wcześniej jednak prowadzone były
rozmowy na ten temat i przygotowania. Mimo likwidacji wymienionej placówki powód
nie otrzymał wypowiedzenia umowy o pracę, lecz od dnia 29 kwietnia rozpoczął urlop
wypoczynkowy, z którego korzystał do dnia 9 czerwca 1997 r. W dniu 10 czerwca
1997 r., gdy zgłosił się do pracy, w wyniku rozmowy z dyrektorem strony pozwanej
Bronisławem Z. i ordynatorem pawilonu „R.” Krzysztofem P. dowiedział się, że ma
podjąć pracę w pawilonie „R.” i tam został skierowany, bez jakichkolwiek zastrzeżeń,
że będzie to praca tymczasowa. Przeciwnie, treść rozmowy z wymienionymi wyżej
osobami utwierdziła go w przekonaniu, że przeniesienie miało charakter stały. Tym-
czasem strona pozwana, dokonując dnia 18 lipca 1997 r. wypowiedzenia powodowi
umowy o pracę, podała jako przyczynę: „likwidacja pawilonu „B.O. I” – likwidacja
etatu p.o. ordynatora”. Powód zaś, odwołując się od wypowiedzenia, nie żądał przy-
wrócenia do pracy w pawilonie „B.O. I”, lecz w pawilonie „R.”, co zupełnie uszło
uwagi Sądu Okręgowego. W związku z tym Sąd ten rozstrzygnął o roszczeniu powo-
6
da na podstawie tej części ustaleń, z której wynikał fakt likwidacji pawilonu „B.O. I”
(jako placówki sanatoryjnej) ze względu na oddanie jej do czasowego korzystania
Wojewódzkiemu Szpitalowi Zespolonemu w W. Ustalenia te dotyczyły zarazem
wcześniejszych w czasie wydarzeń. Sąd Okręgowy pominął natomiast w ogóle treść
żądania powoda i tę część ustaleń, według której od dnia 10 czerwca 1997 r. skarżą-
cy został skierowany do pracy w pawilonie „R.”, bez powierzenia mu tam pracy na
podstawie art. 42 § 4 KP i bez jakichkolwiek zastrzeżeń, że przeniesienie będzie
czasowe. Przeciwnie, z powyższej części ustaleń wynikało, że opisane rozwiązanie
sprawy zatrudnienia powoda miało charakter stały i satysfakcjonowało obie strony
oraz ordynatora pawilonu „R.”, gdyż odtąd powierzony mu oddział miał być prowa-
dzony przez niego i przez powoda. Dlatego właśnie Sąd Rejonowy między innymi
uznał, że wypowiedzenie skarżącemu umowy o pracę „nie było konieczne”, a jego
przyczyna „nie była rzeczywista i prawdziwa”.
W tym stanie rzeczy uprawniony jest wniosek, że oddalenie roszczenia powo-
da o przywrócenie do pracy nastąpiło w oderwaniu od jego żądania i od odpowiada-
jących temu żądaniu ustaleń, a w konsekwencji, że w przyjętym przez Sąd Okręgowy
stanie faktycznym, przepis art. 45 § 1 KP został niewłaściwie zastosowany.
Według art. 382 KPC sąd drugiej instancji może skorzystać z ustaleń sądu
pierwszej instancji traktując je jako własne, ale może także na podstawie materiału
zebranego przez ten sąd dokonać odmiennych ustaleń. W każdej jednak sytuacji
powinien ocenić istotne dla sprawy okoliczności. W rozpoznawanej sprawie Sąd
Okręgowy nie zmienił ustaleń Sądu Rejonowego, lecz nie ocenił istotnego dla jej
rozstrzygnięcia faktu, że od dnia 10 czerwca 1997 r. powód pracował w pawilonie
„R.” oraz że wypowiedzenie mu umowy o pracę nastąpiło dnia 18 lipca 1997 r., a
faktyczna likwidacja dotychczasowego miejsca pracy, tj. pawilonu „B.O. I”, miała
miejsce dnia 28 kwietnia 1997 r. Trafny zatem okazał się zarzut skarżącego dotyczą-
cy naruszenia art. 45 § 1 KP.
Taką samą ocenę należało wyrazić co do zarzutu naruszenia art. 30 § 4 KP.
Zgodnie z tym przepisem obowiązek podania przez pracodawcę na piśmie przyczyny
wypowiedzenia umowy o pracę obejmuje wskazanie tych faktów, które spowodowały
decyzję o zwolnieniu pracownika. Oznacza to, że przyczyna wypowiedzenia powinna
być rzeczywista i sformułowania w sposób konkretny. Naruszenie obowiązku poda-
nia przyczyny jest naruszeniem przepisów o wypowiadaniu umów o pracę i stwarza
po stronie pracownika roszczenia określone w art. 45 § 1 KP. Skoro zatem w świetle
7
ustaleń przyjętych przez Sąd Okręgowy powód – po likwidacji pawilonu „B.O. I” - zos-
tał przeniesiony do pracy w pawilonie „R.” i to bez zastrzeżeń co do czasu trwania
tego przeniesienia, to przyczyna w postaci likwidacji pawilonu „B.O. I” nie mogła być
uznana za rzeczywistą przyczynę wypowiedzenia, zgodnie z tym, jak ocenił ją Sąd
Rejonowy. Jeżeli natomiast pracodawca powołał wymienioną przyczynę jako fak-
tyczną przyczynę swojej decyzji, to trzeba zauważyć, że była ona nieadekwatna do
ustaleń dotyczących faktów, które nastąpiły po likwidacji miejsca pracy powoda.
Podsumowując dotychczasowe rozważania należy stwierdzić, że zarzut naru-
szenia przepisów art. 30 § 4 i art. 45 § 1 KP okazał się usprawiedliwioną i wystar-
czającą podstawą kasacji. Natomiast pozostałe przepisy powołane w kasacji nie
miały istotnego wpływu na jej rozstrzygnięcie, zaś zarzut naruszenia art. 12 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, uzasadniony przez skarżą-
cego „niezatrudnieniem ponownym... mimo zgłoszenia zamiaru powrotu do pracy w
trakcie prowadzonego postępowania sądowego”, wymagał wskazania - jako podsta-
wy kasacji - także naruszenia przepisów postępowania.
Z przytoczonych względów i stosownie do art. 39313
§ 1 KPC Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================