Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 grudnia 1999 r.
I PKN 408/99
Pracownik, który rozwiązał umowę o pracę w związku z przejściem na
rentę rodzinną nie nabywa prawa do odprawy rentowej na podstawie art. 921
KP.
Przewodniczący: SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 9 grudnia 1999 r. sprawy z powództwa
Krystyny M. przeciwko Regionalnej Izbie Obrachunkowej w K. o odprawę emerytal-
ną, nagrodę jubileuszową, roczną nagrodę za 1997 rok, na skutek kasacji powódki
od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowi-
cach
z dnia 25 lutego 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 22 października 1998 r. [...] oddalił apelację Krystyny M. od wyroku Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Katowicach z dnia 19 maja 1998 r. [...], oddalającego
powództwo apelującej o zasądzenie na jej rzecz od Regionalnej Izby Obrachunkowej
w K. odprawy rentowej, nagrody rocznej za 1997 r. oraz nagrody jubileuszowej z ty-
tułu trzydziestoletniej pracy. Sąd ustalił, że powódka, po uprzedzeniu pracodawcy
pismem z dnia 28 lipca 1997 r., w dniu 31 lipca 1997 r. wypowiedziała umowę o
pracę w związku z przejściem na rentę rodzinną, przyznaną jej decyzją Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 11 sierpnia 1997 r. Udokumentowany staż pracy
Krystyny M. wynosi 28 lat i 5 miesięcy. W okresie od 16 listopada 1967 r. do 31
grudnia 1967 r. i od 1 stycznia 1968 r. do 15 kwietnia 1968 r. była ona zatrudniona w
Inspektoracie Państwowym PZU w P. W dniu 9 stycznia 1969 r. urodziła syna. W
2
dniu 8 lutego 1972 r. podjęła pracę w Wojewódzkim Transporcie Maszyn w K. Zgod-
nie z art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów pańs-
twowych ( Dz.U. Nr 31, poz. 214 ze zm.) w związku z art. 26 ust. 2 ustawy z dnia 7
października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (Dz.U. Nr 85, poz. 428),
pracownikowi przysługuje w związku z przejściem na emeryturę lub rentę inwalidzką
jednorazowa odprawa. Krystyna M., co jest bezsporne, uzyskała rentę rodzinną po
zmarłym mężu. Nie spełniła zatem określonych w powołanych przepisach przesłanek
do przyznania żądanego świadczenia. Według art. 5 ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o
rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach
organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi (Dz.U. Nr 32,
poz.141 ze zm.), nagroda przysługuje po przepracowaniu roku, chyba że pracownik „
odszedł z zakładu w wyniku zdarzeń wymienionych taksatywnie w art. 6 ust. 2 cyt.
ustawy”. Nie ma wśród nich przejścia na rentę rodzinną. Roszczenie powódki o na-
grodę z zakładowego funduszu nagród za rok 1997 jest wobec tego bezzasadne.
Krystyna M. urodziła dziecko po blisko 9 miesiącach od rozwiązania stosunku pracy
z Inspektoratem Państwowym PZU w P. Rozwiązanie stosunku pracy nie było więc
spowodowane koniecznością sprawowania opieki nad synem. Dlatego okres od 9
stycznia 1969 r. do 7 lutego 1972 r. nie może być traktowany jako przerwa w zatrud-
nieniu, która, stosownie do § 4 ust. 3 pkt 3 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Soc-
jalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów
uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania
(M.P. Nr 44, poz. 358), podlega zaliczeniu do stażu zatrudnienia warunkującego na-
bycie prawa do gratyfikacji z tytułu wieloletniej pracy.
Krystyna M. zaskarżyła ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawę naru-
szenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 921
KP oraz przepisów za-
rządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 grudnia 1989 r. w sprawie
ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej
oraz zasad jej obliczania i wypłacania, wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez
zasądzenie odprawy rentowej, nagrody jubileuszowej i „rocznej nagrody (zwanej 13-
tki) z 1997 r.” oraz „kosztów procesu według norm przepisanych, w tym również
kosztów postępowania apelacyjnego”. „Powódka domaga się zaliczenia jej do nagro-
dy jubileuszowej przerwy w zatrudnieniu w okresie od 09 stycznia 1969 r. –
07.021972 r. czyli 3 lata i 1 miesiąc”. Jej zdaniem „ każda kobieta w ciąży aby móc
opiekować się swoim nowonarodzonym dzieckiem musiała przerwać pracę”, bo urlo-
3
pów wychowawczych wówczas nie było. „W myśl przepisu art. 921
Kodeksu Pracy
odprawa jej się należy, jest to jednorazowe świadczenie związane z przejściem na
rentę lub emeryturę”. Wniosek o rentę rodzinną, który wypełnia zakład pracy jest taki
sam „ jak na rentę inwalidzką lub emeryturę”. To wystarcza, zdaniem pełnomocnika
skarżącej, do potraktowania obu tych świadczeń na gruncie art. 6 ustawy z dnia 10
lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród (...) jako tożsa-
mych rodzajowo.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stan faktyczny w rozpoznawanej sprawie jest niewątpliwy. Kontrowersje doty-
czą wyłącznie jego oceny prawnej. Zarówno art. 921
KP, jak i art. 28 ust. 1 ustawy z
dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, stosowany do pra-
cowników regionalnych izb obrachunkowych na mocy odesłania z art. 26 ust. 2
ustawy z dnia 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych, łączą
prawo do jednorazowej odprawy pieniężnej z przejściem pracownika na emeryturę
lub rentę inwalidzką. Renta inwalidzka, czyli renta z tytułu niezdolności do pracy we-
dle terminologii obowiązującej od 1 września 1997 r., tj. od dnia wejścia w życie
ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu eme-
rytalnym i ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 100, poz. 461), jest świadczeniem z
ubezpieczenia społecznego przysługującym po spełnieniu warunków określonych w
art. 32 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin ( Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Przysługuje ubezpieczonemu (pracowni-
kowi) w przypadku wystąpienia ryzyka utraty zdolności do zarobkowania własną
pracą. Innym rodzajowo świadczeniem jest renta rodzinna, do której prawo powstaje
po spełnieniu warunków określonych w art. 37 - 45 ustawy o z.e.p. Tytułem nabycia
do niej prawa jest utrata żywiciela. O odmienności rent z tytułu niezdolności do pracy
( inwalidzkiej) i rodzinnej świadczy już tylko treść art. 7 ustawy o z.e.p., który wymie-
nia je jako odrębne świadczenia w punktach 2 i 3, obok emerytury ( pkt 1), dodatków
do emerytur i rent ( pkt 4) oraz zasiłku pogrzebowego ( pkt 5). Utożsamianie renty
inwalidzkiej i rodzinnej jest oczywiście błędne. To błąd tak samo podstawowy jak toż-
same traktowanie zasiłku chorobowego i np. zasiłku opiekuńczego. Skoro skarżąca
rozwiązała stosunek pracy w związku z przejściem na rentę rodzinną, co jest bez-
sporne, nie mogła nabyć prawa do odprawy związanej z przejściem na rentę z tytułu
4
niezdolności do pracy ( inwalidzką). Według art. 5 ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o
rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach
organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi, „nagroda przysłu-
guje pracownikowi po przepracowaniu w jednym zakładzie pracy całego roku”.
Zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 7 tejże ustawy „nagroda przysługuje pracownikowi mimo
nieprzepracowania w jednym zakładzie pracy całego roku, jeżeli odszedł z zakładu
pracy w wyniku przejścia na emeryturę, rentę inwalidzką lub świadczenie rehabilita-
cyjne”. Powódka wypowiedziała umowę o pracę w dniu 31 lipca 1997 r. w związku z
przejściem na rentę rodzinną, a zatem nie spełniła warunków, o których stanowią
powołane przepisy. Ograniczenie prawa do świadczeń związanych z zatrudnieniem
do osób przechodzących na emeryturę i rentę inwalidzką jest uzasadnione funkcjo-
nalnie. Zwłaszcza odprawy emerytalna i rentowa stanowią swoistą gratyfikację pie-
niężną z tytułu wysługi lat pracy. Takiej funkcji nie można odmówić również premii z
zakładowego funduszu nagród, należnej wszak za indywidualny wkład pracy wyko-
nywanej na rzecz jednego pracodawcy - wprawdzie tylko przez jeden - ale cały rok
kalendarzowy. Renta rodzinna jest świadczeniem pochodnym, przysługującym nie z
tytułu własnej pracy, lecz zatrudnienia zmarłego żywiciela. Wiązanie z nią ściśle
pracowniczych uprawnień rencisty nie ma przeto ani celowościowego, ani funkcjo-
nalnego, ani aksjologicznego uzasadnienia. Zgodnie z § 4 ust. 3 pkt 3 zarządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okre-
sów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej
obliczania i wypłacania, do okresu pracy uprawniającego do nagrody jubileuszowej
wlicza się okres przerwy w zatrudnieniu spowodowanej „opieką nad dzieckiem w
wieku do lat 4”. Urlop wychowawczy, a wcześniej urlopy bezpłatne na opiekę nad
małym dzieckiem - obligatoryjny od 1968 r. (uchwała nr 158 RM z dnia 24 maja 1968
r. w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących, opiekujących się małymi
dziećmi, M.P. Nr 24, poz. 154) i fakultatywny uprzednio - nie stanowiły, ze względu
na ich prawną konstrukcję, przerwy w zatrudnieniu. Ich wobec tego powołany przepis
§ 4 ust. 3 pkt 3 zarządzenia MPiPS nie dotyczy. Dotyczy on sytuacji, gdy pracownik
zamiast skorzystania z urlopu bezpłatnego, zdecydował o rozwiązaniu stosunku
pracy w celu sprawowania opieki nad małym dzieckiem. Interpretując § 4 ust. 3 pkt 3
zarządzenia MPiPS z dnia 23 grudnia 1989 r. należy uwzględnić regulację sytuacji
pracowników korzystających z urlopów bezpłatnych. Uzasadnienie funkcjonalne i
aksjologiczne zaliczalności przerwy w zatrudnieniu spowodowanej opieką nad małym
5
dzieckiem do stażu pracy jest bowiem identyczne jak zaliczalności jako okresów
pracy udzielanych w tym celu urlopów bezpłatnych. Nie można przeto analizowanego
przepisu wykładać w sposób korzystniejszy dla kobiet nie pracujących w chwili uro-
dzenia dziecka. Należy zatem przyjąć, że § 4 ust. 3 pkt 3 zarządzenia traktuje o sy-
tuacji, gdy przyczyną rozwiązania stosunku pracy - jedyną lub główną – była potrze-
ba ( obiektywna lub subiektywna) osobistej opieki nad dzieckiem. Problem opieki nad
małym dzieckiem stawał się aktualny dopiero z chwilą urodzenia dziecka. Dlatego
rozwiązanie stosunku pracy powinno nastąpić po urodzeniu dziecka lub z chwilą jego
urodzenia. Użycie terminu „przerwa w zatrudnieniu” świadczy o tym, że przepis
odnosi się tylko do osób zatrudnionych przed i po urodzeniu dziecka. Jest oczywiście
możliwe rozwiązanie umowy o pracę w pierwszych miesiącach, czy nawet, jak w
przypadku powódki, w pierwszych dniach ciąży. Celem rozwiązania stosunku pracy
nie będzie jednak wówczas sprawowanie opieki nad dzieckiem, lecz co najwyżej
troska o prawidłowy rozwój płodu. Zachowanie takie, dobrowolna rezygnacja ze
szczególnej ochrony pracy kobiet w ciąży i prawa do urlopu oraz zasiłku macierzyńs-
kiego, jest obiektywnie rzecz traktując, mało racjonalne. Przy interpretacji prawa na-
leży jednak zakładać racjonalność ustawodawcy. O tym czy rozwiązanie stosunku
pracy spowodowane zostało opieką nad małym dzieckiem nie mogą decydować in-
dywidualne motywacje i subiektywne przekonania, ale kryteria obiektywne. Przerwa
w zatrudnieniu Krystyny M. po rozwiązaniu przez nią stosunku pracy w Inspektoracie
Państwowym PZU w P. w dniu 15 kwietnia 1968 r. i przed podjęciem zatrudnienia w
Wojewódzkim Transporcie Maszyn w K. w dniu 8 lutego 1972 r., nie jest „przerwą w
zatrudnieniu spowodowaną opieką nad dzieckiem w wieku do lat 4” na gruncie anali-
zowanego przepisu. Trafnie przy tym podniósł Sąd drugiej instancji, że art. 921
KP,
art. 23 i art. 28 ust. 1 ustawy z 16 września 1982 r., przepisy ustawy z dnia 10 lipca
1985 r. oraz zarządzenia MPiPS z dnia 23 grudnia 1989 r. są przepisami płacowymi,
co obliguje do ścisłej ich wykładni.
Uwzględniwszy powyższe Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================