Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 maja 2000 r.
II UKN 555/99
Nie jest usprawiedliwioną podstawą kasacji zarzut naruszenia prawa ma-
terialnego w sytuacji, gdy sąd drugiej instancji nie rozpoznał sprawy meryto-
rycznie, lecz uchylił zaskarżony wyrok i postępowanie w sprawie umorzył.
Przewodniczący SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Andrzej Kijowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2000 r. sprawy z wniosku Jó-
zefa D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o wzrost
emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, na skutek kasacji wnioskodaw-
cy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 7 lipca 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Rzeszowie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 12 maja 1998 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
R. odmówił przyznania wnioskodawcy Józefowi D. wzrostu emerytury z tytułu pracy
w szczególnych warunkach.
Odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 20 kwiet-
nia 1999 r. [...]. Sąd ustalił, że wnioskodawca od 3 lutego 1991 r. jest uprawniony do
wcześniejszej emerytury. Świadectwa pracy stwierdzające wykonywanie pracy w
szczególnych warunkach złożył w 1996 r. Zgodnie z art. 21 ust. 4 ustawy z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i
rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) do emerytury
nie przysługują wzrosty z tego tytułu, zatem nie ma podstaw do uwzględnienia żąda-
nia.
W apelacji od tego wyroku wnioskodawca zarzucił, że zmiana przepisów nie
2
może pozbawić go prawa nabytego.
Wyrokiem z dnia 7 lipca 1999 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Rzeszowie uchylił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję
organu rentowego i umorzył postępowanie w sprawie. Sąd Apelacyjny ustalił, że po
złożeniu przez wnioskodawcę w dniu 22 marca 1996 r. świadectw pracy stwierdzają-
cych wykonywanie pracy w szczególnych warunkach organ rentowy w kwietniu 1996
r. wydał decyzję odmawiającą przyznania wzrostu z tego tytułu. Kolejne dwa wnioski
wnioskodawca złożył 9 lutego 1998 r. i 20 kwietnia 1998 r. , po rozpoznaniu których
organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję z dnia 12 maja 1998 r. Postępowanie przed
organem rentowym było bezprzedmiotowe, ponieważ wnioskodawca nie przedłożył
nowych dowodów. Nie zaszły zatem okoliczności, o których mowa w art. 80 ust. 1
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Złożenie wniosku w tej samej sprawie obligo-
wało organ rentowy do wydania decyzji o umorzeniu postępowania stosownie do 105
§ 1 KPA w związku z art. 95 ustawy o z. e. p. Dokonanie przez Sąd pierwszej instan-
cji kontroli decyzji, która nie powinna być wydana, było nieprawidłowe. Sąd ten powi-
nien uchylić decyzję i umorzyć postępowanie. Przepisy KPC nie zawierają regulacji w
tym przedmiocie, należało zatem zastosować przepis art. 138 § 1 pkt 2 KPA.
Wyrok ten zaskarżył kasacją wnioskodawca i wskazując jako podstawy kasacji
naruszenie prawa materialnego - art. 76, 99 i 110 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin oraz naruszenie przepisów pos-
tępowania - art. 138 § 1 w związku z art. 105 KPA, wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i prze-
kazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Rzeszowie do ponownego rozpoznania. W
uzasadnieniu kasacji powód podniósł, że żądanie wzrostu emerytury powinno być
uwzględnione na podstawie przepisów obowiązujących przed wejściem w życie
ustawy powołanej w uzasadnieniu wyroku Sądu pierwszej instancji. Umorzenie pos-
tępowania było sprzeczne z powołanymi przepisami KPA , bowiem decyzja z kwiet-
nia 1996 r. nie uprawomocniła się, gdyż nie została wnioskodawcy doręczona, a po-
nadto decyzja ta nie dotyczyła przyznania wzrostu emerytury.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie jest usprawiedliwioną podstawą kasacji zarzut naruszenia prawa material-
3
nego w sytuacji, gdy sąd drugiej instancji nie rozpoznawał sprawy merytorycznie,
lecz uchylił zaskarżony wyrok i postępowanie w sprawie umorzył. Umorzenie postę-
powania następuje na podstawie art. 355 § 1 KPC, jeżeli wydanie wyroku stało się
zbędne lub niedopuszczalne. Skoro wyrok nie może być wydany, nie stosuje się
przepisów prawa materialnego. Nie można zatem mówić o naruszeniu tych przepi-
sów.
Można natomiast kwestionować zasadność umorzenia postępowania. W tym
zakresie podniesiony w kasacji zarzut jest uzasadniony. Wskazując jako podstawę
prawną umorzenia postępowania przepisy art. 105 § 1 i 138 § 1 pkt 2 KPA Sąd Ape-
lacyjny powołał się na przepis art. 95 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich. Przepis ten stanowi, że w sprawach o świadczenia
określone w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego,
chyba że niniejsza ustawa stanowi inaczej. Przepis ten daje pierwszeństwo przepi-
som ustawy przed przepisami KPA. Zgodnie z art. 89 ust. 1 ustawy o z. e . p., postę-
powanie wszczyna się na podstawie wniosku i w załatwieniu wniosku organ rentowy
wydaje decyzję na podstawie art. 90 ust. 1. Przepis art. 80 ust. 1 przewiduje ponow-
ne ustalenie prawa do świadczeń, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie
świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub zostaną ujawnione nowe okolicz-
ności. Daje on podstawę do składania wniosków o ponowne ustalenie prawa do
świadczeń. Rozpoznając taki wniosek organ rentowy bada czy odpowiada on warun-
kom określonym w tym przepisie. Jeżeli organ rentowy uzna, że we wniosku nie
wskazuje się nowych dowodów ani nowych okoliczności, odmawia ponownego usta-
lenia prawa do świadczeń, wydając decyzję takiej treści. Od takiej decyzji przysługuje
zainteresowanemu odwołanie na zasadach ogólnych.
Skoro ta kwestia została uregulowana przepisami ustawy o z. e. p., nie było
podstawy do stosowania przez organ rentowy art. 105 § 1 KPA. Zastosowanie tego
przepisu przez Sąd Apelacyjny było błędne. Błędne jest także stanowisko, że Sąd
pierwszej instancji powinien był uchylić decyzję i umorzyć postępowanie na podsta-
wie art. 138 § 1 pkt 2 KPA. Zgodnie z art. 459 KPC w postępowaniu w sprawach z
zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się przepisy KPC. Przepis art. 47714
KPC
nie daje podstaw do uchylenia przez sąd pierwszej instancji decyzji organu rentowe-
go, a sąd drugiej instancji może z mocy art. 47714a
KPC uchylić decyzję i sprawę
przekazać organowi rentowemu do ponownego rozpoznania. Przepis ten nie jest
podstawą prawną umorzenia postępowania. Umorzenie postępowania w sprawie z
4
zakresu ubezpieczeń społecznych może nastąpić tylko w okolicznościach określo-
nych w art. 47713
KPC i na zasadach ogólnych określonych w art. 355 § 1 KPC,
zgodnie z którym orzeczenie zapada w formie postanowienia a nie wyroku. Okolicz-
ności, o których mowa w tych przepisach, nie wystąpiły w niniejszej sprawie.
Kolejnym błędem było powołanie się na zakończenie sprawy prawomocną de-
cyzją bez sprawdzenia, czy decyzja ta się uprawomocniła. Jeżeli decyzja nie została
wnioskodawcy doręczona, określony w art. 4779
§ 1 KPC termin nie rozpoczął biegu i
odwołanie w niniejszej sprawie należało traktować jako odwołanie od pierwszej decy-
zji. Natomiast jeżeli pierwsza decyzja jest prawomocna, decyzję z dnia 12 maja 1998
r. należało traktować jako odmawiającą ponownego ustalenia wysokości świadczeń i
przy rozpoznaniu odwołania badać prawidłowość tej odmowy.
Uznając, że umorzenie postępowania nastąpiło z naruszeniem powołanych
przepisów, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313
§ 1 KPC uchylił zaskarżony wyrok
i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Rzeszowie do ponownego rozpoznania.
========================================