Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 maja 2000 r.
III RN 170/99
Interesem prawnym w rozumieniu art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 11 maja
1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.)
jest także interes prawny oparty na przepisie prawa formalnego, uprawniający
samorząd studencki do udziału w procedurze stanowienia aktów prawnych rek-
tora, dotyczących praw i obowiązków społeczności studenckiej uczelni.
Przewodniczący: SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kuźniar, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 maja 2000 r. sprawy ze skargi Za-
rządu Konwentu Uczelnianego Samorządu Studenckiego Politechniki W. na decyzję
Ministra Edukacji Narodowej w Warszawie z dnia 26 listopada 1998 r. [...] w przed-
miocie pomocy materialnej dla studentów, na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzeczni-
ka Praw Obywatelskich [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w War-
szawie z dnia 17 sierpnia 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Naczelnemu Sądowi Admi-
nistracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Rektor Politechniki W. zarządzeniem z dnia 19 lutego 1998 r. wprowadził re-
gulamin przyznawania i ustalania wysokości świadczeń pomocy materialnej dla stu-
dentów studiów dziennych w Politechnice W.
Zarząd Konwentu Uczelnianego Samorządu Studenckiego Politechniki W. wy-
stąpił do Ministra Edukacji Narodowej z wnioskiem o uchylenie w trybie nadzoru po-
wyższego zarządzenia jako wydanego z rażącym naruszeniem przepisu § 9 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 1991 r. w sprawie warunków, form,
trybu przyznawania i wypłacania oraz wysokości świadczeń pomocy materialnej dla
studentów studiów dziennych (Dz.U. Nr 3, poz. 32 ze zm.). Minister Edukacji Naro-
2
dowej decyzją z dnia 27 sierpnia 1998 r. odmówił uchylenia powyższego zarządzenia
Rektora Politechniki W., powołując jako podstawę prawną decyzji przepis art. 31 ust.
2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385
ze zm.). Minister Edukacji Narodowej, po rozpatrzeniu wniosku Zarządu Konwentu o
ponowne rozpatrzenie sprawy, decyzją z dnia 26 listopada 1998 r. utrzymał w mocy
swoją decyzję z dnia 27 sierpnia 1998 r.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 17 sierpnia 1999
r. [...] oddalił skargę Zarządu Konwentu Uczelnianego Samorządu Studenckiego Po-
litechniki W. na decyzję Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 listopada 1998 r. W
ocenie Sądu samorząd studencki nie jest podmiotem uprawnionym do zaskarżania
rozstrzygnięć nadzorczych właściwego ministra wydawanych na podstawie art. 31
ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym, gdyż zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z
dnia 12 lutego 1998 r. III ZP 46/97 (OSNAPiUS 1998 nr 13, poz. 384) „rozstrzygnię-
cie nadzorcze właściwego ministra dotyczy interesu prawnego określonej uczelni i
kompetencji jej organów (senatu lub rektora) do podejmowania aktów prawnych o
charakterze ogólnym (...) dlatego innym podmiotom skarga (...) nie przysługuje.”
Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył powyższy wyrok rewizją nadzwyczaj-
ną, w której zarzucił „istotne” naruszenie prawa przez błędną wykładnię art. 31 ust. 2
ustawy o szkolnictwie wyższym oraz art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.). W ocenie
Rzecznika Praw Obywatelskich jest poza sporem, że Naczelny Sąd Administracyjny
sprawuje kontrolę rozstrzygnięć nadzorczych Ministra Edukacji Narodowej wydawa-
nych na podstawie art. 31 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym; stanowisko takie
zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 12 lutego 1998 r. III ZP 46/97. Z przepisu § 9
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 1991 r. w sprawie warunków,
form, trybu przyznawania i wypłacania oraz wysokości świadczeń pomocy material-
nej dla studentów studiów dziennych wynika, że kompetencja do wydania szczegó-
łowego regulaminu przyznawania i ustalania wysokości świadczeń, o których mowa
w § 1 ust. 1 pkt 1, 1a, 2, 4-6 i w ust. 2 oraz podziału środków przysługuje nie rekto-
rowi działającemu samodzielnie, ale rektorowi i organowi samorządu studenckiego -
współuczestniczącemu w wydaniu tych aktów. W konsekwencji rozstrzygnięcie nad-
zorcze Ministra Edukacji Narodowej w przedmiocie wyżej wymienionych aktów doty-
czy, zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich interesu prawnego określonej uczelni i
kompetencji jej organów (rektora oraz samorządu studenckiego) do podejmowania
3
aktów o charakterze ogólnym. Organ samorządu studenckiego występuje w tej spra-
wie jako w sprawie własnej. Rozstrzygnięcie nadzorcze Ministra odnosi się bezpoś-
rednio również i do zakresu kompetencji organu samorządu studenckiego, dlatego
też skarga do sądu administracyjnego powinna przysługiwać zarówno rektorowi jak i
samorządowi studenckiemu. Przyznawanie w tej sytuacji prawa do skargi jedynie
rektorowi i odmowa uznania legitymacji organu samorządu studenckiego do wniesie-
nia skargi do NSA oznacza pozbawienie organów samorządu studenckiego prawa do
sądowej kontroli rozstrzygnięć Ministra, gwarantowanej przez art. 45 ust. 1 Kons-
tytucji RP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnienie dopuszczalności skargi na decyzje Ministra Edukacji Narodowej
podejmowane na podstawie art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkol-
nictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) zostało rozstrzygnięte uchwałą
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1998 r. III ZP 46/97
(OSNAPiUS 1998 nr 13, poz. 384), w której stwierdzono, że: „Na decyzję Ministra
Edukacji Narodowej lub innego właściwego ministra, podjętą na podstawie art. 31
ust. 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz.
385 ze zm.), o uchyleniu uchwały senatu lub decyzji rektora uczelni przysługuje
skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego.”
W rozpoznawanej sprawie jest sporne, czy skarga do sądu administracyjnego
na ostateczną decyzję Ministra Edukacji Narodowej, utrzymującą w mocy swoją de-
cyzję o odmowie uchylenia zarządzenia Rektora Politechniki W. w sprawie regulami-
nu przyznawania i ustalania wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów
studiów dziennych w Politechnice W., służy organom samorządu studenckiego tej
uczelni. W uzasadnieniu powyższej uchwały Sąd Najwyższy rozważając dopusz-
czalność skargi na bezczynność Ministra Edukacji Narodowej, mimo zaistnienia
przesłanek do podjęcia decyzji na podstawie art. 31 ust. 2 ustawy, wyraził pogląd,
który podzielił Naczelny Sad Administracyjny w uzasadnieniu zaskarżonego niniejszą
rewizją nadzwyczajną wyroku, że „legitymacja prawna do wniesienia skargi na bez-
czynność ministra przysługuje wyłącznie właściwym organom danej szkoły wyższej
(rektorowi lub senatowi uczelni) lub prokuratorowi. W tym wypadku chodzi bowiem o
indywidualną sprawę z zakresu administracji publicznej, w której rozstrzygnięcie nad-
4
zorcze właściwego ministra dotyczy interesu prawnego określonej uczelni i kompe-
tencji jej organów (senatu lub rektora) do podejmowania aktów prawnych o charakte-
rze ogólnym, a nie rozstrzygnięcia w indywidualnej sprawie innego podmiotu praw-
nego. Dlatego innym podmiotom skarga taka w tym wypadku nie przysługuje.” Sąd
Najwyższy uznał za trafne rozstrzygnięcie prawne wynikające z postanowienia Na-
czelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 6 czerwca 1997 r., I SAB
2/97, odrzucające skargę Konwentu Uczelnianego Samorządu Studenckiego Poli-
techniki W. na bezczynność Ministra Edukacji Narodowej w przedmiocie uchylenia
uchwały Senatu Politechniki W. z dnia 21 kwietnia 1994 r. oraz uchylenia pism okól-
nych Rektora tejże Politechniki z dnia 10 maja 1994 r. [...] i z dnia 31 maja 1995 r.
[...] w części dotyczącej ustalenia opłat za reaktywację studiów. W ocenie Sądu Naj-
wyższego „diametralnie odmienna jest sytuacja prawna wówczas, gdy na podstawie
kwestionowanego ogólnego aktu prawnego uczelni (uchwały senatu lub decyzji rek-
tora) podjęte zostanie rozstrzygnięcie w indywidualnej sprawie studenckiej. Do tego
typu decyzji podjętych przez organy uczelni stosuje się odpowiednio przepisy Kodek-
su postępowania administracyjnego (art. 161 ustawy o szkolnictwie wyższym) i w
konsekwencji także samorządowe organizacje studenckie mają zarówno legitymację
prawną do wystąpienia z żądaniem wszczęcia postępowania w tego typu sytuacji
oraz do dopuszczenia do toczącego się już postępowania w sprawie (art. 31 § 1
KPA), jak i legitymację prawną do wniesienia w tej sprawie skargi do Naczelnego
Sądu Administracyjnego (art. 33 ustawy o NSA), w tym także skargi na bezczynność
organu (art. 17 ustawy o NSA). Nota bene, także w toku toczącego się postępowania
administracyjnego, w tego typu indywidualnej sprawie studenckiej może zostać pod-
niesiony zarzut niezgodności z ustawą lub statutem uczelni konkretnej uchwały se-
natu lub decyzji rektora, która stanowiła podstawę prawną wydanej decyzji (art. 97 §
1 pkt 4 KPA w związku z art. 193 Konstytucji RP), a w wypadku, gdy w grę wchodzi
zarzut naruszenia konstytucyjnie gwarantowanej wolności lub prawa istnieje także
możliwość wniesienia skargi konstytucyjnej (79 Konstytucji RP).”
Zgodnie z przepisem art. 33 ust. 2 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyj-
nym uprawniony do wniesienia skargi jest każdy, kto ma w tym interes prawny, pro-
kurator, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organizacja społeczna w zakresie jej
statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów innych osób. Powstaje w
związku z tym zagadnienie, czy samorząd studencki ma interes prawny do wniesie-
nia skargi na ostateczną decyzję nadzorczą Ministra Edukacji Narodowej utrzymują-
5
cą w mocy swoją decyzję o odmowie uchylenia zarządzenia rektora w sprawie regu-
laminu przyznawania i ustalania wysokości świadczeń pomocy materialnej dla stu-
dentów.
Trafny jest pogląd Rzecznika Praw Obywatelskich, że o posiadaniu interesu
prawnego przesądza przepis § 9 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22
stycznia 1991 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wypłacania oraz
wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów dziennych (Dz.U.
Nr 3, poz. 32 ze zm.), zgodnie z którym szczegółowy regulamin przyznawania i
ustalania wysokości świadczeń, o których mowa w § 1 ust. 1 pkt 1, 1a, 2, 4-6 i w ust.
2, oraz podział środków określa rektor w porozumieniu z uczelnianym organem sa-
morządu studenckiego. Powyższy przepis konkretyzuje zasadę uczestniczenia spo-
łeczności akademickiej (nauczyciele akademiccy, studenci i pracownicy uczelni nie
będący nauczycielami akademickimi) w zarządzaniu uczelnią (art. 6 ust. 2 ustawy), a
zwłaszcza wyrażoną w art. 6 ust. 3 ustawy regułę, zgodnie z którą istotne decyzje
organów uczelni dotyczące poszczególnych grup społeczności akademickiej są po-
dejmowane po zasięgnięciu opinii tych grup lub ich przedstawicieli wybranych na za-
sadach określonych w statucie.
Z powyższych przepisów wynika jednoznacznie, że samorząd studencki,
działający poprzez swój uczelniany organ, ma prawnie zagwarantowany udział w
procedurze ustanawiania przez rektora uczelni „regulaminu przyznawania i ustalania
wysokości świadczeń” oraz określania przez rektora „podziału środków.” Należy za-
tem przyjąć, że prawo samorządu studenckiego do udziału w procedurze wydawania
tych aktów prawnych rektora jest równoznaczne z istnieniem interesu prawnego w
rozumieniu art. 33 ust. 2 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Interes
prawny uprawniający do wniesienia skargi na decyzję nadzorczą Ministra Edukacji
Narodowej nie może być bowiem utożsamiany wyłącznie z interes prawnym opartym
na wyraźnym przepisie prawa materialnego, który jest autorytatywnie konkretyzowa-
ny w drodze decyzji administracyjnej kształtującej status materialnoprawny jednostki
w danej dziedzinie. Uwzględniając szerokie ujęcie prawa do sądu zawarte w art. 45
ust. 1 Konstytucji należy stwierdzić, że interesem prawnym w rozumieniu art. 33 ust.
2 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym jest także interes prawny oparty na
przepisie prawa formalnego (proceduralnego), ustanawiającym prawo samorządu
studenckiego do skonkretyzowanego udziału w procedurze stanowienia aktów praw-
nych rektora dotyczących praw i obowiązków społeczności studenckiej danej uczelni.
6
Oznacza to, że uczelniane organy samorządu studenckiego są uprawnione nie tylko
do żądania podjęcia decyzji nadzorczej przez Ministra Edukacji Narodowej w stosun-
ku do wymienionych wyżej aktów prawnych rektora i mają status strony w postępo-
waniu nadzorczym, lecz są także uprawnione do złożenia skargi na decyzję nadzor-
czą Ministra odnoszącą się do tych aktów. Wyżej wymienione akty prawne rektora
nie są decyzjami administracyjnymi w rozumieniu Kodeksu postępowania administra-
cyjnego, a zatem do współdziałania samorządu studenckiego przy ich wydawaniu nie
stosuje się przepisu art. 106 tego Kodeksu.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================