Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 czerwca 2000 r.
II UKN 605/99
Zakład Ubezpieczeń Społecznych do dnia 1 stycznia 1999 r. nie ponosił
odpowiedzialności za zobowiązania jednostek budżetowych Skarbu Państwa
(art. 40 § 1 KC). Przepis art. 28 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiąza-
niach podatkowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.) w
związku z § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lutego 1989 r. w sprawie
rozciągnięcia przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych na niektóre
rodzaje świadczeń pieniężnych oraz określenia właściwości organów podatko-
wych w zakresie umarzania zaległości podatkowych (Dz.U. Nr 6, poz. 40 ze zm.)
nie dawał podstaw do potrącenia ze składek na ubezpieczenie społeczne pra-
cowników należnych Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych wierzytelności, jakie
pracodawca miał wobec jednostek budżetowych, jakimi były zakłady opieki
zdrowotnej.
Przewodniczący SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Maria Tyszel (sprawoz-
dawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 27 czerwca 2000 r. sprawy z wniosku
Przedsiębiorstwa Zaopatrzenia Lecznictwa „C.” Spółki z ograniczoną odpowiedzial-
nością w Z.G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Z.G. o
składki na ubezpieczenie społeczne, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 24 czerwca 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację Przedsiębiorstwa Zaopatrze-
nia Lecznictwa „C.” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Z.G. od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze z dnia 28
grudnia 1998 r. [...].
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze wy-
2
rokiem z dnia 21 grudnia 1998 r. [...] oddalił odwołanie Przedsiębiorstwa Zaopatrze-
nia Lecznictwa „C.” Spółka z o.o. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działu w Z.G. z dnia 7 grudnia 1997 r. oraz z 17 marca 1998 r., którymi Zakład od-
mówił potrącenia wierzytelności Przedsiębiorstwa wobec Zakładów Opieki Zdrowot-
nej w S., Sz. i D. z należnych od wnioskodawcy składek na ubezpieczenie społeczne
pracowników.
W sprawie bezsporny był zarówno obowiązek uiszczenia przez „C.” składek
na ubezpieczenie społeczne pracowników za okresy i w wysokościach wskazanych
w zaskarżonych decyzjach, jak i fakt, że „C.” był wierzycielem państwowych jednos-
tek budżetowych, jakimi wówczas były wymienione Zespoły Opieki Zdrowotnej. Jako
podstawę prawną swego rozstrzygnięcia Sąd Wojewódzki powołał przepisy art. 28
ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (Dz.U. Nr 108, poz.
486 ze zm.) w związku z § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lutego 1989 r.
w sprawie rozciągnięcia przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych na niektó-
re rodzaje świadczeń pieniężnych oraz określenia właściwości organów podatkowych
w zakresie umarzania zaległości podatkowych (Dz.U. Nr 6, poz. 40 ze zm.), uznając
że: „żądanie wnioskodawcy nie może być uwzględnione, gdyż nie wskazał on, by
organ rentowy był jego dłużnikiem. Potrącenie należności jest możliwe, gdy dwie
osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, a więc gdy wie-
rzytelność podatnika wobec Skarbu Państwa jest wzajemna, bezsporna oraz wyma-
galna. Sąd nie podzielił poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia 8
stycznia 1997 r., II UKN 42/96 (OSNAPiUS 1997 nr 16, poz. 300), iż art. 28 ustawy o
zobowiązaniach podatkowych stanowi podstawę potrącenia należności osoby zo-
bowiązanej do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne z jej wierzytelności
wobec Państwa. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego nie ma podstaw do rozszerzenia
zadań Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie szukania źródeł pokrycia bez-
spornych należności wnioskodawcy wobec Skarbu Państwa, a każdy podmiot ma
obowiązek dochodzić swoich wierzytelności we własnym zakresie.
Po rozpoznaniu apelacji „C.”, Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Poznaniu wyrokiem z dnia 24 czerwca 1999 r. [...] zmienił zaskarżony
wyrok oraz poprzedzające go decyzje w ten sposób, że stwierdził istnienie podstaw
„do dokonania przez powoda potrącenia należności pozwanego organu rentowego z
tytułu składek na ubezpieczenie społeczne z wierzytelności powoda wobec Zakładów
Opieki Zdrowotnej w S., Sz. i D. w łącznej kwocie 37.600,20 zł”.
3
W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Apelacyjny stwierdził, że: „W niniejszej
sprawie spór dotyczy zatem tylko tego, czy opisane wierzytelności są wzajemne.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego są to wierzytelności wzajemne. Zakład Ubezpieczeń
Społecznych jest centralnym organem administracji państwowej wykonującym zada-
nia z zakresu ubezpieczeń społecznych, a te zadania są zadaniami Skarbu Państwa.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 lutego 1989 r. w sprawie rozciągnięcia
przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych ... stanowi, że ustawę z dnia 19
grudnia 1980 r. stosuje się także do należności ZUS z tytułu składek na ubezpiecze-
nie społeczne w zakresie określonym m.in. w art. 28 ustawy”.
W kasacji od tego wyroku organ rentowy zarzucając mu: „naruszenie prawa
materialnego, a w szczególności art. 28 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowią-
zaniach podatkowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.) przez
błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie poprzez przyjęcie, że wskazany
przepis stanowi podstawę do stosowania potrącenia należności wnioskodawcy z ty-
tułu składek na ubezpieczenie społeczne z jego wierzycielami wobec Zakładów
Opieki Zdrowotnej”, wniósł o jego zmianę i oddalenie odwołania.
Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Słusznie podniesiono w uzasadnieniu kasacji, że na podstawie art. 28 ustawy
z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (jednolity tekst: Dz.U. z
1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.), który na podstawie § 1 pkt 12 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 16 lutego 1989 r. w sprawie rozciągnięcia przepisów ustawy o zo-
bowiązaniach podatkowych na niektóre rodzaje świadczeń pieniężnych ... (Dz.U. Nr
6, poz. 40 ze zm.) ma zastosowanie do należności Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, potrącenie wzajemnej wierzytel-
ności pieniężnej wymaga spełnienia trzech warunków: wzajemności wierzytelności,
jej bezsporności i wymagalności. Spór w rozpatrywanej sprawie dotyczy zagadnienia,
czy bezsporne i wymagalne wierzytelności wnioskodawcy wobec trzech Zespołów
Opieki Zdrowotnej, które w okresie powstania tej wierzytelności były jednostkami bu-
dżetowymi, nadają się, jako wzajemne, do potrącenia z wierzytelności Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych wobec wnioskodawcy z tytułu należnych od niego składek
na ubezpieczenie społeczne pracowników. Skład orzekający w niniejszej sprawie nie
podziela poglądu Sądu Apelacyjnego (przytoczonego za uzasadnieniem wyroku
4
Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1997 r., II UKN 42/96 – OSNAPiUS 1997 nr 16,
poz.300), że zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych, realizowane przez cen-
tralny organ administracji państwowej jakim jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych,
są zadaniami Skarbu Państwa. Wprawdzie Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest
centralnym organem administracji państwowej, jednakże o specyficznej strukturze
finansowej. Zakład, stosownie do art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o
organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r.
Nr 25, poz. 137 ze zm.), jest dysponentem Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
przeznaczonego na pokrycie wydatków na świadczenia pieniężne z ubezpieczenia
społecznego oraz innych wydatków i kosztów wymienionych w art. 27 tej ustawy.
Brak jest podstaw prawnych do przyjęcia, że „zadania z zakresu ubezpieczeń spo-
łecznych są zadaniami realizowanymi przez Państwo, są zadaniami Skarbu Pańs-
twa”. Przede wszystkim należy zauważyć, że w ustawie z dnia 25 listopada 1986 r.
brak jest przepisu odpowiadającego treścią art. 76 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7,
poz. 25), zgodnie z którym wypłatę świadczeń z Funduszu Składkowego Ubezpie-
czenia Społecznego Rolników gwarantuje Państwo. Ponadto, trudno zgodzić się z
poglądem, jaki zdaje się wynikać z uzasadnienia powołanego wyżej wyroku Sądu
Najwyższego, że utworzenie Funduszu Ubezpieczeń Społecznych miało charakter
tylko „organizacyjnego wyodrębnienia” ze Skarbu Państwa. Przeczy temu zarówno
art. 32 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r., według którego to Zakład gospodaruje
nadwyżkami Funduszu (w sposób gwarantujący terminową wypłatę świadczeń) i jest
uprawniony do lokowania takich nadwyżek w bankach w formie oprocentowanych
lokat zwrotnych, a także - po uprzedniej zgodzie Naczelnej Rady Nadzorczej - w for-
mie udziałów w przedsięwzięciach podejmowanych przez innych przedsiębiorców,
jak i treść jej art. 26. Zgodnie z tym przepisem dochodami Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych są: składki na ubezpieczenia społeczne, zwroty należności pobranych
świadczeń (nie podlegające potrąceniu ze świadczeń wypłaconych), odsetki od lokat
Funduszu i inne przychody określone w odrębnych przepisach. Dochodami są
wprawdzie również dotacje z budżetu państwa, jednakże – w myśl pkt 2 tego przepi-
su – są to dotacje celowe na zrefundowanie, zleconych Zakładowi do wypłaty - wy-
płaconych na mocy odrębnych przepisów - świadczeń pieniężnych innych niż z
ubezpieczenia społecznego wraz z odsetkami. Z przepisu tego jednoznacznie wyni-
ka, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych na wypłatę świadczeń z ubezpieczenia
5
społecznego nie otrzymuje dotacji z budżetu Państwa, a stosownie do art. 27, nie
otrzymuje także dotacji na wydatki i koszty związane z jego działalnością. Ta struktu-
ra finansowa stanowi o odrębności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od innych
centralnych organów administracji państwowej, których wydatki są pokrywane przez
budżet państwa, a dochody - odprowadzane do tego budżetu. Skoro więc Skarb
Państwa nie pokrywa świadczeń pieniężnych wypłacanych z ubezpieczenia społecz-
nego, a dochody Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu pobranych składek na
to ubezpieczenie nie są odprowadzane do budżetu i nie stanowią dochodu Skarbu
Państwa, to brak jest podstaw prawnych do uznania długów jednostek budżetowych
Skarbu Państwa za długi tego Zakładu. Podkreślić należy też, że stosownie do art.
40 § 1 KC Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania przedsię-
biorstw państwowych i innych państwowych osób prawnych, chyba że przepis
szczególny tak stanowi. Przedsiębiorstwa państwowe i inne osoby prawne nie pono-
szą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa. Również ten przepis pro-
wadzi do wniosku, że centralny organ administracji państwowej, jakim jest Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, jako jednostka organizacyjna posiadająca osobowość
prawną i odrębną od budżetu państwa strukturę finansową, nie ponosi odpowiedzial-
ności za zobowiązania jednostek budżetowych.
Powyższe rozważania, zdaniem składu orzekającego, pozwalają na uznanie,
że w rozpatrywanej sprawie wierzytelności wnioskodawcy wobec Zakładów Opieki
Zdrowotnej nie podlegają potrąceniu z należnych Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych składek na ubezpieczenie społeczne jego pracowników, bowiem nie są wierzy-
telnościami wzajemnymi w rozumieniu art. 28 ustawy o zobowiązaniach podatko-
wych.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, uznając przytoczoną podstawę
kasacyjną za usprawiedliwioną, na podstawie art. 39315
KPC orzekł jak w sentencji
wyroku.
N o t k a
Należy zwrócić uwagę, że w postanowieniu składu siedmiu sędziów z dnia 22
grudnia 1999 r., III ZP 17/99 (OSNAPiUS 2000 r. nr 21, poz. 792) Sąd Najwyższy uznał, że
składki wpłacone do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w czasie, gdy jego dysponentem
był pozbawiony osobowości prawnej Zakład Ubezpieczeń Społecznych przypadały Skarbowi
Państwa.
6
========================================