Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 sierpnia 2000 r.
II UKN 665/99
Okres pracy przed dniem 1 stycznia 1983 r. w gospodarstwie rolnym po
ukończeniu 16 roku życia traktowany jest jako okres składkowy, wliczany do
stażu ubezpieczeniowego wymaganego do przyznania prawa do świadczeń
tylko dla uzupełnienia łącznego stażu ubezpieczenia, pod warunkiem, że łączny
wymiar okresów składkowych, uzupełnionych okresami nieskładkowymi, jest
krótszy od okresu wymaganego do przyznania świadczenia.
Przewodniczący SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Stefania Szymańska, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 3 sierpnia 2000 r. sprawy z wniosku
Marii B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o wcze-
śniejszą emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjne-
go w Rzeszowie z dnia 3 września 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Przy wniosku o przyznanie prawa do emerytury na podstawie rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej eme-
rytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U. Nr
28, poz. 149) Maria B. przedstawiła dokumenty zatrudnienia w okresie od dnia 30
czerwca 1977 r. do dnia 18 lutego 1978 r. oraz od dnia 1 czerwca 1978 r. do dnia 30
listopada 1998 r., w trakcie którego przebywała na urlopach wychowawczych od dnia
28 lipca 1988 r. do dnia 19 lipca 1991 r., od dnia 20 lipca 1991 r. do dnia 30 listopada
1993 r. oraz od dnia 16 sierpnia 1995 r. do dnia 4 sierpnia 1998 r. Ponadto podała,
że w okresie od dnia 17 sierpnia 1974 r. do dnia 20 czerwca 1977 r. oraz od dnia 19
lutego 1978 r. do dnia 31 maja 1978 r. pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców.
W rezultacie wykazała 11 lat 10 miesięcy oraz 29 dni okresów składkowych, 3 lata,
2
11 miesięcy i 19 dni okresów nieskładkowych oraz 3 lata 6 miesięcy i 29 dni okresów
pracy w gospodarstwie rolnym. W tej sytuacji organ rentowy - Oddział Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych w R. decyzją z dnia 17 grudnia 1998 r. odmówił jej prawa
do emerytury, albowiem ustalił, że jej staż wynosi 19 lat, 5 miesięcy i 17 dni, a prawo
do tego świadczenia przysługuje po udowodnieniu 20 lat ubezpieczenia.
Odwołując się od odmownej decyzji ubezpieczona twierdziła, że składkowe
okresy pracy w gospodarstwie rolnym uzupełniają pozostałe okresy składkowe do
wymiaru 15 lat, 5 miesięcy i 28 dni, a ten okres, uzupełniony okresami nieskładko-
wymi, w wymiarze nie większym niż 1/3 udowodnionych okresów składowych, czyli 5
lat, 1 miesiąca i 24 dni, uzupełnia staż do wymaganych 20 lat ubezpieczenia. Na tym
twierdzeniu opierała żądanie przyznania emerytury, jednak Sąd Okręgowy wyrokiem
z dnia 19 kwietnia 1999 r. oddalił jej odwołanie.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie, wyro-
kiem z dnia 3 września 1999 r. [...] oddalił apelację ubezpieczonej, w której podnosiła
dodatkową okoliczność przejęcia i prowadzenia gospodarstwa, w którym pracowała
w młodości, a także wnosiła o zastosowanie w jej przypadku, jako korzystniejszego,
przepisu art. 10 § 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.).
W kasacji opartej na podstawie naruszenia prawa materialnego “przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie” art. 2-5 ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent
przez przyjęcie, że okres jej zatrudnienia jest krótszy od 20 lat oraz § 1 ust.1 pkt 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do
wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej
opieki przez przyjęcie, że nie spełniła warunków przewidzianych tym przepisem do
emerytury, ubezpieczona wnosiła o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w całości i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie
jego zmianę i przyznanie emerytury.
Skarżąca podała, że nie może pogodzić się ze sposobem, w jaki organ rento-
wy i Sądy ustaliły okres jej ubezpieczenia, uważając sposób wyliczenia przedstawia-
ny przez nią siebie za prawidłowy i zgodny z zamysłem ustawodawcy, wyrażonym
zresztą explicite w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Stan faktyczny sprawy jest bezsporny. Skarżąca udowodniła 11 lat 10 miesię-
cy i 29 dni okresów składkowych; 3 lata, 11 miesięcy i 19 dni okresów nieskładko-
wych oraz 3 lata 6 miesięcy i 29 dni okresów pracy w gospodarstwie rolnym rodzi-
ców, przypadających w okresie od dnia 17 sierpnia 1974 r. do dnia 20 czerwca 1977
r. oraz od dnia 19 lutego 1978 r. do dnia 31 maja 1978 r.
W tym stanie rzeczy Sąd drugiej instancji przy obliczeniu łącznego stażu pracy
w pierwszej kolejności uwzględnił okresy składkowe, o których mowa w art. 2 ustawy
z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent oraz o zasadach usta-
lania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.)
- w odniesieniu do ubezpieczonej okresy zatrudnienia, z wyłączeniem urlopów wy-
chowawczych oraz zasiłków chorobowych - a następnie ten okres zsumował z okre-
sami nieskładkowymi, w wymiarze nie przekraczającym 1/3 udowodnionych okresów
składkowych (art. 4 ust. 2 ustawy o rewaloryzacji). Końcowo dopiero, dlatego, że
okresy te łącznie nie stanowiły okresu wymaganego do przyznania prawa do świad-
czeń, brakujący okres uzupełnił okresami pracy w gospodarstwie rolnym. Ten sposób
liczenia okresów ubezpieczenia, powoduje jednak, że ubezpieczona - co wynikało z
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - nie spełniła warunków do emerytury, tak
samo w świetle przepisu art. 5 pkt 3 ustawy o rewaloryzacji, jak i obowiązującego od
dnia 1 stycznia 1999 r. przepisu art. 10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, których brzmienie jest iden-
tyczne. Sąd Apelacyjny trafnie zwrócił jeszcze uwagę na bezprzedmiotowość roz-
ważania stosowania obowiązującej obecnie ustawy, albowiem nie przewiduje ona
prawa do emerytury odpowiedniego do ustanowionego w rozporządzenia Rady Mi-
nistrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury
pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki, które utraciło
moc z dniem jej wejścia w życie.
Brak w kasacji wywodu, na czym polega naruszenie przez Sąd Apelacyjny
przytoczonych w niej ogólnie przepisów art. 2 - 5 ustawy z dnia 17 października 1991
r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent, nie pozwala
na bardziej szczegółowe odniesienie się do jej zarzutów w tym zakresie. Wymaga
jednak dopowiedzenia, że tylko w poprzednim stanie prawnym, obowiązującym do
dnia 15 listopada 1991 r. okres prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w nim
przed 1 lipca 1977 r., lecz po ukończeniu 16 roku życia, zaliczalny był do okresu za-
trudnienia "wymaganego do emerytury lub renty w myśl przepisów o zaopatrzeniu
4
emerytalnym pracowników i ich rodzin ", czyli w rozmiarze odpowiadającym okresowi
kalandarzowemu i bez ograniczeń. Do zaliczania tych okresów znajdowały bowiem
zastosowanie przepisy art. 13 ust.3 pkt 5 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopa-
trzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz.267 ze zm.) oraz
przepis art. 17 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z
1989 r. Nr 24, poz.133 ze zm.). Także w brzmieniu nadanym od dnia 1 stycznia 1989
r., ustawą z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników i członków ich rodzin oraz zmianie ustawy o podatku rolnym (Dz.U. Nr 10
poz. 53), po zmianie treści art. 17 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. przez dodanie
ust. 2, okresy zaliczalne zgodnie z ust. 1 do okresu prowadzenia gospodarstwa rol-
nego, zaliczane były do okresu zatrudnienia wymaganego do emerytury lub renty w
myśl przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników.
Od dnia 15 listopada 1991 r. okresy ubezpieczenia społecznego rolników,
prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz pracy w takim gospodarstwie, zaliczane do
stażu ubezpieczeniowego oraz mające wpływ na wysokość świadczeń, są określone
w art. 5 ustawy o rewaloryzacji. Okresy te traktowane są wprawdzie jako okresy
składkowe, lecz do stażu ubezpieczeniowego wymaganego do ustalenia prawa do
świadczeń wliczane są tylko pod warunkiem, że łączny wymiar okresów składkowych
i nieskładkowych jest krótszy od okresu wymaganego do przyznania świadczenia.
Wlicza się je tylko w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu, wówczas
gdy nie pokrywają się z okresami składkowymi i nieskładkowymi. Chodzi tu o okresy
ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono określone w odrębnych
przepisach składki oraz, co do których obowiązek taki nie istniał, okresy prowadzenia
gospodarstwa rolnego przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. oraz przypadające
przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy po ukończeniu 16 roku życia w gospo-
darstwie rolnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 1994 r., II URN
41/94, OSNAPiUS 1995 Nr 4, poz.54).
Porównanie brzmienia zacytowanych przepisów wskazuje wyraźnie na wolę
ustawodawcy dokonania ograniczenia dopuszczalności zaliczania przedmiotowego
okresu do stażu pracy, co znalazło wyraz w ustawie obowiązującej obecnie. Okres
ubezpieczenia objęty przepisem art. 5 ust. 3 ustawy o rewaloryzacji, czyli przypada-
jący przed dniem 1 stycznia 1983 r. okres pracy w gospodarstwie rolnym po ukoń-
czeniu 16 roku życia, traktowany jest tylko jako okres składkowy (oczywiście skład-
5
kowym okresem nie jest, albowiem dotyczy okresu, w którym domownicy rolnika nie
podlegali ubezpieczeniu społecznemu) i tylko w jednym przypadku. Przypadek ten
dotyczy wliczenia tych okresów dla uzupełnienia brakującego okresu ubezpieczenia
wówczas, gdy okresy składkowe i nieskładkowe zsumowane na zasadach określo-
nych w art. 4 ust. 2 ustawy o rewaloryzacji są krótsze od okresu wymaganego do
przyznania świadczenia.
Interpretując i stosując przytoczony przepis zgodnie z jego brzmieniem, a mia-
nowicie, że okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia,
przed dniem 1 stycznia 1983 r., traktowane są jako okresy składkowe, wliczane do
stażu ubezpieczeniowego wymaganego do przyznania prawa do świadczeń tylko dla
uzupełniania łącznego stażu ubezpieczenia, jedynie pod warunkiem, że łączny wy-
miar okresów składkowych, uzupełnionych okresami nieskładkowymi, jest krótszy od
okresu wymaganego do przyznania świadczenia, Sąd Apelacyjny nie dopuścił się
zarzucanego w kasacji naruszenia prawa, jak też - wobec nieudowodnienia dwudzie-
stoletniego okresu ubezpieczenia - nie naruszył (przez odmowę zastosowania) prze-
pisu § 1 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w spra-
wie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi
wymagającymi specjalnej opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149).
Stwierdzenie braku uzasadnionych podstaw kasacji skutkuje jej oddaleniem
(art. 39312
KPC).
========================================