Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 września 2000 r.
II UKN 726/99
Niewskazanie przez świadczeniobiorcę przebywającego za granicą peł-
nomocnika w kraju do odbioru świadczenia lub numeru konta bankowego, na
które organ rentowy powinien przekazywać świadczenie, uzasadnia wstrzyma-
nie jego wypłaty (art. 102 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 84 ust. 3 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, Dz.U. Nr
40, poz. 267 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski,
Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 27 września 2000 r. sprawy z wniosku
Blandyny K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o wy-
płatę emerytury, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Gdańsku z dnia 9 lipca 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 9 lipca 1999 r. [...] oddalił apela-
cję Blandyny K. od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Toruniu z dnia 29 grudnia 1998 r. [...], oddalającego odwołanie apelującej
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w G. z dnia 9 października
1998 r., wznawiającej wypłatę emerytury od miesiąca, w którym ubezpieczona zgło-
siła w tym przedmiocie wniosek.
Sąd ustalił, że wnioskodawczyni w czerwcu 1996 r. złożyła wniosek o wypłatę
polskiego świadczenia emerytalno - rentowego w Niemczech. Zakład Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w O. pismem z dnia 19 września 1996 r. powiadomił ją, że nie
spełnia wszystkich warunków do transferu świadczenia. Samo bowiem wymeldowa-
nie z miejsca stałego zamieszkania w Polsce po dniu 1 stycznia 1991 r., bez uzyska-
2
nia nieograniczonego w czasie pobytu na terenie Niemiec, na podstawie obowiązują-
cych tam przepisów, nie wystarcza do dokonania transferu świadczenia. We wrześ-
niu 1996 r. ubezpieczona zamieszkała w H. przy ul. G. Pismem z dnia 18 grudnia
1996 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w O. poinformował Blandynę K., że wobec
braku potwierdzenia nieograniczonego w czasie pobytu w Niemczech, do transferu
świadczenia konieczne jest ustalenie warunków jej pobytu z niemiecką instytucją
ubezpieczeniową BFA w Berlinie.
Pismem z dnia 24 czerwca 1996 r. Blandyna K. zawiadomiła Zakład Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddział w G., który wypłacał jej emeryturę, o wyjeździe za granicę
i wniosła o zawieszenie wypłaty świadczenia od 1 lipca 1996 r. Organ rentowy orzekł
wstrzymanie wypłaty emerytury z dniem 1 sierpnia 1996 r. Pismem, które wpłynęło
do Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w G. w dniu 26 lutego 1997 r., ubez-
pieczona wniosła o wypłatę świadczenia do rąk jej syna Krzysztofa K., ale ten odmó-
wił jego przyjęcia. Organ rentowy ponownie wstrzymał więc wypłatę świadczenia od
1 lutego 1998 r., uprzednio wznowionego decyzją z dnia 18 grudnia 1997 r. w
związku ze wskazaniem osoby upoważnionej do jego odbioru. Pismem z dnia 22
września 1998 r. wnioskodawczyni poinformowała Zakład Ubezpieczeń Społecznych,
że do końca października będzie przebywała u syna w T. i podała adres pobytu. Od
1 września 1998 r. organ rentowy (zaskarżoną decyzją) wznowił wypłatę emerytury.
Zdaniem Sądu, Zakład Ubezpieczeń Społecznych miał podstawę do wstrzy-
mania wypłaty świadczenia, albowiem ubezpieczona, przebywając za granicą nie
wskazała osoby upoważnionej w kraju do odbioru emerytury ani rachunku bankowe-
go w powszechnej kasie oszczędności (art. 84 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982
r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze
zm.), wobec czego organ rentowy, z przyczyn od siebie niezależnych, nie mógł jej
doręczyć świadczenia (art. 100 ust. 2 ustawy o ZEP). Wstrzymanie wypłaty świad-
czenia znajdowało podstawę w art. 102 ust. 1 pkt 5 ustawy o ZEP. W ocenie Sądu,
„brak możliwości doręczenia emerytury po dacie złożenia wniosku o jej zawieszenie
spowodowany był nienależytą starannością ubezpieczonej, brakiem dbałości o wła-
sne sprawy, niewłaściwym załatwieniem upoważnienia dla syna”. Organ rentowy
prawidłowo ustalił datę wznowienia wypłaty wnioskodawczyni emerytury, stosując
art. 103 ust. 1 ustawy o ZEP.
Blandyna K. zaskarżyła ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawy naru-
szenie prawa materialnego, a to: art. 81, 84, 88, 90, 102, 103 ust. 2 ustawy o ZEP,
3
oraz naruszenie przepisów postępowania - „ w szczególności” art. 233 § 1 KPC, art.
227 KPC i art. 7 KPA, wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie na rzecz wniosko-
dawczyni od organu rentowego kosztów postępowania kasacyjnego według norm
przepisanych. Pełnomocnik skarżącej wywodziła, że organ rentowy, sprzecznie z art.
88 ustawy o ZEP, nie wydał decyzji, czym „pozbawił wnioskodawczynię możliwości
dochodzenia należnych jej praw”. Zgodnie bowiem z tym przepisem, organ rentowy
w sprawach rentowych wydaje decyzje. Kodeks postępowania administracyjnego
stanowi, że „pismo organu może zostać potraktowane jako decyzja tylko w sytuacji
kiedy w swej treści zawiera 5 elementów koniecznych”. Jednym z tych elementów
jest pouczenie o możliwości i sposobie odwołania się strony. Pismo organu rentowe-
go z dnia 22 sierpnia 1996 r. elementu takiego nie zawierało.
Nadto, art. 84 ust. 1 ustawy o ZEP enumeratywnie wskazuje sytuacje, w któ-
rych organ rentowy może podjąć decyzję o zawieszeniu prawa do świadczeń. Wa-
runkami transferu świadczenia za granicę są: wymeldowanie z pobytu stałego, zło-
żenie wniosku o wstrzymanie wypłaty świadczenia oraz uzyskanie zgody na pobyt
stały zagranicą. Niespełnienie warunku „trzeciego” uniemożliwiło transfer świadcze-
nia wnioskodawczyni do Niemiec, ale nie dawało podstawy do zawieszenia wypłaty
emerytury. Wniosek o zawieszenie wypłaty świadczenia został zakwalifikowany „w
oderwaniu od rzeczywistości i od rzeczywistej woli wnioskodawczyni”. Dokonane
przez Sąd ustalenia w tym zakresie są sprzeczne z treścią znajdujących się w aktach
sprawy dokumentów zawierających oświadczenia woli ubezpieczonej. Poza tym Sąd
nie dokonał ustaleń w przedmiocie miejsca zamieszkania Blandyny K., uchybiając
tym art. 227 KPC. Skoro na skutek błędu organu rentowego naruszone zostały art.
101 i 103 ustawy o ZEP, emerytura powinna być wypłacona skarżącej za okres
trzech lat od zgłoszenia wniosku o wznowienie wypłaty. W uzasadnieniu kasacji peł-
nomocnik skarżącej podniosła także „sprzeczność orzeczenia Sądu z poglądem Try-
bunału Konstytucyjnego, zacytowanym na s. 4 apelacji.”
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pełnomocnik skarżącej powołała jako podstawę kasacyjną naruszenie art. 233
§ 1 KPC, nie uzasadniając jej jednak. Nie można bowiem jako uzasadnienia podsta-
wy kasacyjnej, czyniącego zadość wymaganiom art. 3933
KPC, potraktować ogólni-
4
kowego stwierdzenia, że ustalenia Sądu są sprzeczne z treścią dokumentów zawie-
rających oświadczenia woli wnioskodawczyni. Skarżąca nie wskazała dokumentów
zawierających jej oświadczenia woli, których treść Sąd błędnie ustalił i nie określiła
na czym owa sprzeczność ustaleń poczynionych przez Sąd polega. W ocenie Sądu
Najwyższego, treść pisemnych oświadczeń wnioskodawczyni została przez Sąd dru-
giej instancji zinterpretowana prawidłowo. W szczególności trzy pisma kluczowe dla
rozstrzygnięcia sprawy - zawiadomienie o wyjeździe za granicę z wnioskiem o za-
wieszenie wypłaty emerytury z dnia 24 czerwca 1996 r., wskazujące Krzysztofa K.
jako osobę upoważnioną do odbioru świadczeń z dnia 26 lutego 1997 r., a także z
dnia 22 września 1998 r. zawiadamiające o pobycie u syna - są jednoznaczne w swej
treści. Nie wszystkie z tych pism miały w całości charakter oświadczeń woli. Gdyby
jednak nawet tak je potraktować, to zostały wyłożone właściwie, zgodnie z regułą
przewidzianą w art. 65 § 1 KC, że „oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego
wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia
społecznego oraz ustalone zwyczaje”. Sąd nadał pismom skarżącej taką treść, jaka
wynikała ze znaczenia użytych w nich wyrazów. To, że składała ona oświadczenia
„tylko w tym celu, aby przy ich jednoznacznym zaistnieniu wnioskodawczyni uzyskała
transfer należnych jej świadczeń zagranicę”, nie obciąża organu rentowego.
Nie jest usprawiedliwiony także zarzut naruszenia art. 227 KPC przez brak
ustaleń dotyczących miejsca zamieszkania ubezpieczonej. Wbrew odmiennemu
twierdzeniu pełnomocnika skarżącej Sąd drugiej instancji po przeprowadzeniu uzu-
pełniającego postępowania dowodowego, ustalił, że po wyjeździe do Niemiec, Blan-
dyna K. mieszkała przynajmniej od września 1996 r. w H. Pod ten adres, podany pi-
smem z dnia 9 grudnia 1996 r., kierowana była do niej korespondencja Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w O. dotycząca transferu świadczenia. Adresat-
ka odbierała te przesyłki, czego dowodzą odpowiedzi na pisma organu rentowego. H.
jako miejsce pobytu matki potwierdził także Krzysztof K. w piśmie z dnia 13 stycznia
1998 r. Skarżąca nie zakwestionowała skutecznie ustaleń stanowiących faktyczną
podstawę rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku, wobec czego ustalenia
te należy uznać za prawidłowe. Sąd Najwyższy rozpoznając sprawę w ramach pod-
stawy kasacyjnej z art. 3931
pkt 1 KPC jest nimi związany.
Pełnomocnik Blandyny K. zarzuciła Sądowi naruszenie art. 81, 84, 90 i 102
ustawy o ZEP nie wskazując wszakże, czy zarzut dotyczy wszystkich jednostek re-
dakcyjnych tych przepisów oraz nie określając - co istotniejsze - w jaki sposób Sąd
5
im uchybił. Nie wszystkie z powołanych przepisów stanowiły podstawę prawną rozs-
trzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku - lecz, jak jednoznacznie wynika z jego
motywów - tylko art. 102 ust. 1 pkt 5 ustawy o ZEP.
Zgodnie z art. 81 pkt 3 ustawy o ZEP, prawo do świadczeń ulega zawieszeniu
w razie wyjazdu za granicę, zaś według art. 84 ust.1 tejże ustawy zawiesza się w
takim przypadku wypłatę świadczenia, o ile umowy międzynarodowe nie stanowią
inaczej. Według art. 84 ust. 3 ustawy o ZEP, ubezpieczonemu przebywającemu cza-
sowo za granicą wypłaca się świadczenie, przekazując je na rachunek emeryta lub
rencisty w powszechnej kasie oszczędności lub wypłaca w kraju wskazanej osobie.
Wnioskodawczyni zawiadomiła organ rentowy o wyjeździe za granicę, wnosząc o
zawieszenie wypłaty emerytury z dniem 1 lipca 1996 r. (pismo z dnia 24 czerwca
1996 r.) i nie wskazując ani rachunku bankowego, na który należało przekazywać
świadczenie, ani osoby w kraju upoważnionej do odbioru przysługującego jej świad-
czenia. Organ rentowy stosownie do wniosku wstrzymał wypłatę świadczenia z
dniem 1 sierpnia 1996 r., zawiadamiając o tym wnioskodawczynię. Już we wrześniu
1996 r. wiedziała ona, że transfer emerytury do Niemiec nie będzie możliwy bez uzy-
skania stałego pobytu w tym kraju. Skierowane do niej pismo z dnia 7 lipca 1997 r.
zawierało informację o możliwości wskazania rachunku bankowego, na który przeka-
zywane będzie świadczenie. Zakład Ubezpieczeń Społecznych zwracał się do ubez-
pieczonej (pismem z dnia 16 lutego 1998 r.) o podanie adresu do doręczania świad-
czenia, ale ta do września nie udzieliła odpowiedzi. Zgodnie z art. 102 ust. 1 pkt 5
ustawy o ZEP, wstrzymuje się wypłatę świadczeń, gdy nie mogą one być doręczone
z przyczyn niezależnych od organu. Wnioskodawczyni nie wskazała osoby upoważ-
nionej w kraju do odbioru świadczenia i nie podała rachunku, na który należało wpła-
cać świadczenie. Organ rentowy miał zatem podstawę do wstrzymania wypłaty
świadczenia. Po zawiadomieniu pismem z dnia 26 lutego 1997 r., że ustanawia syna
pełnomocnikiem do odbioru świadczenia Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z
dnia 18 grudnia 1997 r. wznowił wypłatę emerytury od 1 listopada 1997 r. Krzysztof
K. jednakże odmówił przyjęcia upoważnienia. W tej sytuacji, wobec trwania nadal
sytuacji przewidzianej w art. 102 ust. 1 pkt 5 ustawy o ZEP, organ rentowy ponownie
wstrzymał wypłatę emerytury. Po zawiadomieniu pismem z dnia 22 września 1998 r.,
że ubezpieczona przebywa u syna i podaniu adresu - od 1 września 1998 r., zgodnie
z art. 103 ust. 1 ustawy o ZEP, Zakład Ubezpieczeń Społecznych rozpoczął wypłatę
świadczenia przesyłając je pod podany adres. Zarzut, że pismo organu rentowego z
6
dnia 22 sierpnia 1996 r. nie spełnia wszystkich formalnych wymagań decyzji, gdyż
brak w nim pouczenia o środkach prawnych, jest słuszny (choć wymóg pouczenia
strony nie wynika z art. 7 KPA, lecz z art. 107 § 1 KPA). Nie znaczy to jednak, że nie
jest ono decyzją. Nie ma bowiem normatywnego wzorca decyzji. W ocenie znaczenia
uchybienia polegającego na braku pouczenia o środkach prawnych dla wyniku
sprawy należy uwzględnić konsekwencje owego braku w zakresie prawa
ubezpieczeniowej do obrony. Organ rentowy orzekł zgodnie z wnioskiem Blandyny
K. Doświadczenie życiowe i zasady logiki nakazują przyjąć, że osoba, której sprawa
została rozstrzygnięta zgodnie z jej wnioskiem, nie będzie tego rozstrzygnięcia skar-
żyła. Dlatego uzasadnienie decyzji jest w takich razach skrócone, a nawet można od
niego odstąpić (art. 107 § 4 KPA). Brak pouczenia o środkach prawnych i terminie
ich wniesienia nie powoduje nieważności decyzji (art. 156 KPA). Uzasadnia nato-
miast żądanie jej uzupełnienia „co do prawa odwołania”, a wówczas termin do wnie-
sienia środka prawnego liczy się od dnia doręczenia stronie odpowiedzi (art. 111 § 1
KPA). Można przyjąć, że skoro Sąd rozpoznając sprawę ocenił nie tylko zasadność
ostatniej, zaskarżonej odwołaniem decyzji, lecz także odniósł się do zgodności z
prawem decyzji wydanych uprzednio, nie obciążył wnioskodawczyni ewentualnymi
ujemnymi skutkami braku pouczenia „co do prawa odwołania”.
Trzeba też zauważyć, że pełnomocnik skarżącej jako podstawę prawną za-
rzutu powołał art. 88 ustawy o ZEP i art. 7 KPA. Ten ostatni przepis, mający charak-
ter zasady, zobowiązuje organy administracji publicznej do stania na straży prawo-
rządności i podejmowania wszelkich kroków niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia
stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy z uwzględnieniem interesu społeczne-
go i słusznego interesu obywateli. Rozwinięty został w licznych szczególnych przepi-
sach postępowania. Jakimi konkretnymi działaniami lub zaniechaniami Sąd (a bez-
pośrednio organ rentowy) uchybił art. 7 KPA pełnomocnik skarżącej nie wyjaśniła.
Decyzja wstrzymująca wypłatę świadczenia od dnia 1 sierpnia 1996 r. nie naruszała
prawa materialnego, zaś uchybienie proceduralne, polegające na braku formalnego
pouczenia o środkach prawnych i terminach ich wnoszenia, nie miało wpływu na wy-
nik sprawy. Nadto, należy podnieść, że kasacja jest środkiem zaskarżenia wyroku
sądu drugiej instancji, zaś zarzuty tyczące naruszenia art. 88 ustawy o ZEP i art. 7
KPA odnoszą się do postępowania przed organem rentowym. Już choćby z tej przy-
czyny należałoby je uznać za bezpodstawne.
Dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy bez znaczenia jest podniesiona w
7
kasacji, nota bene poprzez odesłanie do uzasadnienia apelacji, okoliczność, że Try-
bunał Konstytucyjny orzekł niezgodność art. 84 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin z Konstytucją.
Podstawę wstrzymania wypłaty świadczenia, jak ustalił Sąd, stanowił art. 102 ust. 1
pkt 5 ustawy o ZEP, czyli brak możliwości doręczenia świadczenia, a nie przepisy
art. 84 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 tej ustawy, tj. pobyt zagranicą, które utraciły moc obowią-
zującą z dniem ogłoszenia obwieszczenia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z dnia
22 czerwca 1994 r. ( Dz.U. Nr 74, poz. 339). Twierdzenie kasacji jakoby zachodziły
przesłanki do wypłaty świadczenia za okres wsteczny jest bezzasadne. Błędu organu
rentowego skarżąca nie wykazała. Zarzuty naruszenia art. 101 i 103 ust. 2 ustawy o
ZEP nie są usprawiedliwione. Art. 101 ustawy o ZEP nie miał w sprawie zastosowa-
nia, albowiem przepis ten dotyczy wypłaty świadczenia, do którego prawo lub które-
go wysokość zostały ponownie ustalone, a nie świadczenia zawieszonego, którego
wypłatę wznowiono.
Zgodnie z art. 103 ust. 1 ustawy o Z.E.P., wypłatę świadczenia wznawia się od mie-
siąca ustania przyczyny jej zawieszenia, jednak nie wcześniej niż od miesiąca, w któ-
rym zgłoszono wniosek o wznowienie wypłaty lub wydano z urzędu decyzję o jej
wznowieniu. Skoro Blandyna K. zgłosiła stosowny wniosek w dniu 22 września 1998
r., a nie zachodzi błąd organu, zaskarżony wyrok odpowiada prawu.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================