Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 listopada 2000 r.
I PKN 455/00
1. Pracownikowi samorządowemu, który został odsunięty od wykonywa-
nia obowiązków w następstwie zawieszenia organów gminy na podstawie art.
97 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (jednolity tekst:
Dz.U. z 1996 r. Nr 13, poz. 74 ze zm.), przysługuje wynagrodzenie gwarancyjne
przewidziane w art. 81 § 1 KP.
2. Do wynagrodzenia przewidzianego w art. 81 § 1 KP, nie mają zastoso-
wania zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop i wobec
tego w wynagrodzeniu tym nie mogą być uwzględnione inne składniki niż te,
które wynikają z zaszeregowania pracownika i są określone stawką godzinową
lub miesięczną.
Przewodniczący SSN Walerian Sanetra (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Roman Kuczyński, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 2000 r. sprawy z po-
wództwa Jacka J. przeciwko Urzędowi Miasta K. o wynagrodzenie, na skutek kasacji
powoda i strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 7 marca
2000 r. [...]
o d d a l i ł kasacje obu stron.
U z a s a d n i e n i e
W imieniu powoda Jacka J. wniesiona została kasacja od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Krakowie z dnia 7 marca 2000 r. [...], którym w następstwie apelacji poz-
wanego Urzędu Miasta K. częściowo został zmieniony wyrok Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 28 października 1999 r.
[...]. Kasację wniosła także strona pozwana.
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zasądził od Urzędu Miasta K. na rzecz
Jacka J.: 16.291 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 września 1998 r., 26.990 zł z
2
ustawowymi odsetkami od dnia 1 października 1998 r., 36.990 zł z ustawowymi od-
setkami od dnia 1 listopada 1998 r. oraz 4. 699 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1
grudnia 1998 r. tytułem wynagrodzenia za gotowość do pracy (w okresie od 4 sierp-
nia do 3 listopada 1998 r.). W dniu 2 czerwca 1998 r. uchwałą Rady Miejskiej w K.
[...] powód został wybrany na Prezydenta Miasta K. Na zajmowanym stanowisku
przyznano mu wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 1.880 zł, dodatek funkcyjny w
kwocie 813,75 zł, dodatek służbowy w kwocie 4.202,25 zł oraz dodatek za wysługę
lat w wysokości 5% wynagrodzenia zasadniczego. Rozstrzygnięciem nadzorczym
[...] Prezes Rady Ministrów zawiesił z dniem 3 sierpnia 1998 r. organ wykonawczy
Gminy K., ustanowił zarząd komisaryczny i powołał komisarza rządowego na okres
dwóch lat (nie dłużej niż do wyboru zarządu przez radę kolejnej kadencji). Stwierdził
jednocześnie, że komisarz rządowy przejmuje zadania i kompetencje organu wyko-
nawczego Gminy. Wyrokiem z dnia 20 listopada 1998 r. Naczelny Sąd Administra-
cyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Krakowie uchylił rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody
K. z dnia 15 czerwca 1998 r. [...] w przedmiocie stwierdzenia nieważności uchwały
Rady Miejskiej z dnia 2 czerwca 1998 r. w sprawie wyboru Prezydenta Miasta K. Łą-
czący strony stosunek pracy uległ rozwiązaniu z dniem 3 listopada 1998 r. w związku
z wygaśnięciem mandatu. W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instan-
cji uznał, iż roszczenie powoda znajduje oparcie w art. 81 § 1 KP, zgodnie z którym
pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a
doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie
wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub
miesięczną. Przez przeszkody, o których mowa w powołanym przepisie, należy ro-
zumieć wszelkie przyczyny uniemożliwiające pracownikowi świadczenie pracy, nie-
zależnie od tego, czy były, czy nie były one zawinione przez pracodawcę. Skoro za-
tem ryzyko niemożności dostarczenia pracy obciąża pracodawcę bez względu na to,
co było jej przyczyną, to wprowadzenie zarządu komisarycznego nie ma wpływu na
uprawnienie powoda do wynagrodzenia za czas gotowości do pracy. Odnośnie wy-
sokości zasądzonego roszczenia Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych podniósł, że
w należnej powodowi stawce osobistego zaszeregowania, o której mowa w art. 81 §
1 KP, mieszczą się te elementy wynagrodzenia, które mają charakter stały i bezpo-
średnio związany z funkcją wykonywaną przez pracownika, tj. wynagrodzenie zasad-
nicze, dodatek funkcyjny i dodatek służbowy, co wynika ze stanowiska wyrażonego
przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 kwietnia 1985 r., I PRN 28/85 (OSNCP
3
1986 nr 1-2, poz. 19), zaś strona pozwana wysokości spornego wynagrodzenia nie
kwestionowała.
Apelację od powyższego wyroku wywiodła strona pozwana i zarzucając naru-
szenie prawa materialnego, a to art. 81 § 1 KP przez jego błędne zastosowanie oraz
sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z zebranym w sprawie materiałem dowo-
dowym wniosła o jego zmianę i oddalenie powództwa, ewentualnie uchylenie zaskar-
żonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego roz-
poznania. Skarżąca podniosła, iż brak możliwości wykonywania pracy przez powoda
w spornym okresie nie wynikał z przeszkód dotyczących pracodawcy, o których
mowa we wskazanym wyżej przepisie, lecz spowodowany został zawieszeniem or-
ganu gminy, którego powód był członkiem, przez organ nadzoru na podstawie art. 97
ust. 1-3 ustawy o samorządzie terytorialnym.
Zmieniając częściowo wyrok Sądu pierwszej instancji, Sąd Apelacyjny w
szczególności stwierdził, że stosownie do art. 80 KP wynagrodzenie przysługuje pra-
cownikowi za pracę wykonaną, zaś za czas niewykonywania pracy zachowuje on
prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa tak stanowią. Przepisy
ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (jednolity tekst: Dz.U. z 1996
r. Nr 13, poz. 74 ze zm.), ani ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samo-
rządowych (Dz.U. Nr 21, poz. 124 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 9 lipca 1990 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (tekst
jednolity: Dz.U. z 1993 r. Nr 111, poz. 493 ze zm.) nie przewidują wynagrodzenia dla
członków organów gminy „zawieszonych” na podstawie art. 97 ustawy o samorzą-
dzie gminnym. A zatem odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu
pracy. W myśl art. 81 § 1 KP pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był
gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy,
przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania określo-
nego stawką godzinową lub miesięczną. Trafne jest stanowisko Sądu pierwszej ins-
tancji, iż przez przeszkody dotyczące pracodawcy należy rozumieć wszelkie przy-
czyny uniemożliwiające pracownikowi wykonywanie pracy, niezależnie od tego, czy
były zawinione czy niezawinione przez pracodawcę oraz czy miały charakter obiek-
tywny, czy też subiektywny. Zalicza się do nich okoliczności niedopuszczenia pra-
cownika do pracy, jednostronną, bezprawną zmianę rodzaju, miejsca lub czasu pracy
oraz faktyczne przeszkody powstałe po stronie pracodawcy. W sytuacjach objętych
dyspozycją tego przepisu niedopuszczenie pracownika do pracy jest sprzeczne z
4
obowiązkiem zakładu pracy wynikającym z istoty prawnej stosunku pracy, albowiem
pracodawca ma obowiązek zatrudniać pracownika, z którym wiąże go stosunek
pracy. Jest to więc w istocie bezprawne działanie pracodawcy, który nie dopuszcza
pracownika do pracy mimo, że nie zachodzą ku temu przewidziane prawem przyczy-
ny. Taki pogląd wyraził Sąd Najwyższy - między innymi - w uzasadnieniu mającej
moc zasady prawnej uchwały składu 7 sędziów z dnia 30 grudnia 1986 r., III PZP
42/86 (OSNCP 1987 r. nr 8, poz. 106). Rozstrzygnięciem nadzorczym z dnia 15
czerwca 1998 r. Wojewoda K. stwierdził nieważność uchwały Rady Miejskiej w K. w
przedmiocie wyboru powoda na Prezydenta Miasta, zaś z dniem 3 sierpnia 1998 r.
Prezes Rady Ministrów zawiesił organ wykonawczy Gminy K. i ustanowił zarząd
komisaryczny do czasu wyboru zarządu przez radę kolejnej kadencji, co nastąpiło z
dniem 3 listopada 1998 r. Zgodnie z art. 97 ust. 4 ustawy o samorządzie gminnym,
stanowiącym podstawę rozstrzygnięcia nadzorczego Prezesa Rady Ministrów, po-
wołany komisarz rządowy przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji organów
gminy. Nie budzi przy tym wątpliwości (w świetle stanowiska wyrażonego przez Na-
czelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 listopada 1998 r.,
uchylającego rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody K.), iż rozstrzygnięcie organu
nadzorczego jest wykonalne niezależnie od jego prawomocności, a jego ewentualne
uchylenie przerywa wywoływanie skutków prawnych dopiero od daty tegoż uchyle-
nia. „A zatem powołane wyżej rozstrzygnięcia organów nadzoru spowodowały
prawną przeszkodę dopuszczenia powoda do pracy na stanowisku Prezydenta Mia-
sta, albowiem podlegające wykonaniu stwierdzenie nieważności uchwały Rady
Miejskiej w przedmiocie jego wyboru oraz zawieszenie Zarządu Miasta i przejęcie
przez komisarza rządowego kompetencji tegoż organu wykonawczego w sposób
przewidziany przez przepisy prawa pozbawiły powoda możliwości działania. Nie
budzi jednak wątpliwości, iż w świetle wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z
dnia 20 listopada 1998 r. rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody K. było bezprawne,
co przyznaje skarżący w apelacji, a tym samym strony łączył stosunek pracy do mo-
mentu wygaśnięcia mandatu powoda, tj. do dnia 3 listopada 1998 r., kiedy to nastąpił
wybór Zarządu Miasta przez Radę nowej kadencji, zaś pracodawca wypłacił wyna-
grodzenie za okres do daty ustanowienia zarządu komisarycznego”. Niesporne jest,
że rozstrzygnięcie nadzorcze spowodowało sytuację, o jakiej mowa w art. 97 ust. 1
ustawy o samorządzie gminnym i konieczność zawieszenia organu wykonawczego
Gminy K. ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami. Skoro ryzyko niemoż-
5
ności zapewnienia pracy obciąża pracodawcę niezależnie od tego, czy przeszkody
były, czy też nie były przez niego zawinione i „czy ich charakter był obiektywny, czy
też subiektywny, zaś u podstaw tej niemożności legły przyczyny niezgodne z pra-
wem, uznać należy powództwo za usprawiedliwione co do zasady i znajdujące opar-
cie w powołanym wyżej unormowaniu kodeksowym. Podkreślenia wymaga przy tym
okoliczność, iż skarżący nie negował faktu zgłaszania przez powoda gotowości do
pracy w okresie objętym sporem”.
Sąd drugiej instancji uznał natomiast apelację za uzasadnioną w zakresie
przyznanego powodowi dodatku służbowego potraktowanego jako składnik jego
osobistego zaszeregowania w rozumieniu art. 81 § 1 KP. W uchwale składu 7 sę-
dziów Sądu Najwyższego z dnia 30 grudnia 1986 r. stwierdzono, iż wynagrodzenie
pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania, o którym mowa - między
innymi - w art. 81 § 1 KP, obejmuje oprócz wynagrodzenia zasadniczego, również
dodatek funkcyjny. W uzasadnieniu tejże uchwały Sąd Najwyższy wskazał, iż w każ-
dym systemie wynagrodzeń występują zróżnicowane jego składniki, z których główny
to wynagrodzenie zasadnicze. Poza nim w skład wynagrodzenia mogą wchodzić
różne dodatki. Dodatek funkcyjny różni się od innych dodatków tym, że jest ściśle i
bezpośrednio związany z funkcją wykonywaną przez pracownika. Jest to stały skład-
nik wynagrodzenia za pracę, gdyż stanowi nie tylko ekwiwalent za zwiększony na-
kład pracy, ale także za zwiększony zakres odpowiedzialności, za działania własne i
podległych pracowników, stopień utrudnienia pracy itp. Prawo do dodatku funkcyj-
nego nie jest uzależnione – jak przy innych dodatkach – od spełnienia określonych
przesłanek. Sam fakt powierzenia funkcji kierowniczej uzasadnia prawo do przewi-
dzianego w przepisach płacowych dodatku funkcyjnego. Przepisy płacowe zaś
przyjmują podobne mierniki różnicujące wynagrodzenie zasadnicze i dodatki funkcyj-
ne – rodzaj pracy, złożoność, zakres odpowiedzialności, kwalifikacje - a nadto tak
samo określają ich kategorie zaszeregowań dla danego stanowiska. Związek między
wynagrodzeniem zasadniczym i dodatkiem funkcyjnym, a pełnioną przez pracownika
funkcją kierowniczą upoważnia do stwierdzenia, że stanowią one minimum wy-
nagrodzenia, które musi otrzymać pracownik, jeżeli przepisy płacowe przewidują dla
zajmowanego przez niego stanowiska taki dodatek. Takiego związku z wynagrodze-
niem zasadniczym nie wykazują inne dodatkowe składniki wynagrodzenia za pracę i
dlatego pojęcie „wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania” nie
może objąć innych dodatków. Sporny w niniejszej sprawie dodatek służbowy został
6
powodowi przyznany na podstawie § 5 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
9 lipca 1990 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych, zgodnie z
którym kierownik urzędu może w ramach posiadanych środków na wynagrodzenia
przyznać pracownikowi dodatek służbowy w wysokości do 40% łącznie od wynagro-
dzenia zasadniczego i dodatku funkcyjnego. Wysokość dodatku służbowego uza-
leżnia się od charakteru , złożoności i efektów pracy. W myśl § 5 ust. 2 tego rozpo-
rządzenia dodatek służbowy może być podwyższany w szczególnie uzasadnionych
wypadkach. Natomiast w zupełnie odmienny sposób uregulowana została w tym roz-
porządzeniu kwestia dodatku funkcyjnego, który zgodnie z § 6 przysługuje pracowni-
kom zatrudnionym na stanowiskach związanych z kierowaniem zespołem oraz radcy
prawnemu i kierownikowi urzędu stanu cywilnego w wysokości określonej w tabeli
stawek dodatku funkcyjnego (§ 3 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia). Jest on zatem ściśle
związany z zajmowanym stanowiskiem, a jego przyznanie zależy wyłącznie od
powierzenia określonej funkcji kierowniczej, bez konieczności spełnienia dodatko-
wych przesłanek, jak to jest w przypadku dodatku służbowego, który może być przy-
znany każdemu pracownikowi pod warunkiem posiadania środków na wynagrodze-
nia, zaś jego wysokość uzależniona jest między innymi, od efektów pracy i zaistnie-
nia „szczególnie uzasadnionych wypadków”. „Jego przyznanie i wysokość są zatem
uzależnione od spełnienia przez pracownika dodatkowych przesłanek w postaci
efektów pracy oraz od podlegającego ocenie pracodawcy zajścia szczególnie uza-
sadnionego wypadku i faktu posiadania określonych środków finansowych”. Przy-
znany powodowi dodatek służbowy nie jest więc składnikiem wynagrodzenia wyni-
kającego z osobistego zaszeregowania, o którym mowa w art. 81 § 1 KP, albowiem
nie wykazuje on takiego związku z wynagrodzeniem zasadniczym jak dodatek funk-
cyjny „i jaki został szczegółowo wywiedziony w powołanej wyżej uchwale składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego. Nie budzi przy tym wątpliwości, iż skoro powód
w okresie od 4 sierpnia do 3 listopada 1998 r. nie świadczył pracy, nie mógł tym sa-
mym osiągać w niej żadnych efektów, od których uzależnione było zarówno przy-
znanie spornego dodatku, jak i jego wysokość”. Rozważania te Sąd Apelacyjny od-
niósł także do uwzględnionego przez Sąd pierwszej instancji w stawce osobistego
zaszeregowania powoda dodatku stażowego (w kwocie 94 zł miesięcznie). „Co
prawda skarżący nie kwestionuje tej okoliczności, jednakże Sąd II instancji nie będąc
sądem kasacyjnym, nie może ograniczyć się do rozważenia tylko zarzutów podnie-
sionych w skardze apelacyjnej, lecz jest obowiązany rozważyć w granicach wnio-
7
sków apelacyjnych cały materiał procesowy, wszystkie okoliczności sprawy i samo-
dzielnie ustalić podstawę faktyczną i prawną rozstrzygnięcia”. W uzasadnieniu wyro-
ku z dnia 25 kwietnia 1985 r., I PRN 28/85 (OSNCP z 1986 r. nr 1-2, poz. 19) Sąd
Najwyższy stwierdził, iż przepis art. 81 KP nie zawiera bliższego sprecyzowania po-
jęcia „stawka osobistego zaszeregowania”, a w szczególności brak jest w nim wska-
zań, jakie składniki wynagrodzenia mają charakter takiej stawki. Zasady wykładni
logicznej wskazują, że – w razie braku ustawowego określenia tego pojęcia – przez
wynagrodzenie, o którym mowa w powołanym przepisie należy rozumieć wynagro-
dzenie o charakterze stałym i bezpośrednio związanym z funkcją wykonywaną przez
pracownika lub zajmowanym przez niego stanowiskiem, a nie wynagrodzenie, które-
go uruchomienie jest uzależnione od spełnienia przez pracownika dodatkowych
przesłanek, jak np. okresu pracy, świadczenia pracy w warunkach szkodliwych dla
zdrowia, wykonania określonych zadań itp. Przy takim założeniu, przez pojęcie
„stawki osobistego zaszeregowania” rozumieć należy otrzymywane przez pracowni-
ka wynagrodzenie zasadnicze, jak również przypisany do danego stanowiska do-
datek funkcyjny. Dodatek ten – w odróżnieniu od dodatku stażowego, dodatku za
pracę świadczoną w warunkach szkodliwych dla zdrowia itp. – wiąże się bezpośred-
nio, tak jak wynagrodzenie zasadnicze, z funkcją wykonywaną przez pracownika.
Tym samym za miesięczne wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania
powoda Sąd Apelacyjny uznał kwotę 2.693,75 zł, na którą składa się wynagrodzenie
zasadnicze (1.880 zł) oraz dodatek funkcyjny (813,75 zł). W następstwie tego uznał,
że roszczenie jego jest uzasadnione do kwoty 2.424,38 zł za miesiąc sierpień, kwot
po 2.693,75 zł za miesiące wrzesień i październik oraz kwoty 269,37 zł za miesiąc
listopad 1998 r.
W kasacji wniesionej na rzecz powoda zarzucono zaskarżonemu nią wyroko-
wi, iż narusza on art. 18, art. 81 § 1 i art. 297 KP, art. 20 ust. 2 i art. 21 ust. 1 ustawy
o pracownikach samorządowych, § 5 i § 8 ust. 1 oraz § 6 rozporządzenia Rady Mini-
strów z 9.07.1990 r. w sprawie wynagrodzenia pracowników samorządowych oraz §
4a rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w spra-
wie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wyna-
grodzenia stanowiącego podstawę obliczenia odszkodowań, odpraw, dodatków wy-
równawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie
pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289 ze zm.). Ponadto zarzucono w niej naruszenie art. 229
KPC, art. 378 § 1 KPC, 381 KPC oraz art. 382 KPC.
8
Natomiast w kasacji strony pozwanej zarzucono naruszenie art. 81 § 1 KP,
polegające na: 1. „zastosowaniu art. 81 § 1 Kp w sytuacji gdy powód był zawieszony
w pełnieniu obowiązków pracowniczych decyzją premiera, mającą podstawę prawną
w przepisie art. 97 ust. 1 ustawy z dnia 8.03.1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U.
z 1996 r. Nr 13, poz. 74, ze zm.), w sytuacji gdy art. 81 § 1 KP, ani żaden inny prze-
pis Kodeksu pracy nie reguluje instytucji zawieszenia pracownika w pełnieniu obo-
wiązków pracowniczych, ani jego skutków w zakresie wynagrodzenia” oraz na 2.
„nieprawidłowym przyjęciu, iż decyzja premiera może być uznana za leżącą po stro-
nie pracodawcy, przyczynę niewykonywania pracy przez pracownika, w rozumieniu
art. 81 § 1 KP gdy tymczasem premier wydając tę decyzję, zgodnie z art. 97 ust. 1
ustawy o samorządzie gminnym, działał jako organ nadzoru, którego działanie nie
może być utożsamiane z działaniem lub zaniechaniem pracodawcy”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarówno kasacji powoda jak i kasacji strony pozwanej brakuje usprawiedliwio-
nych podstaw i dlatego nie zostały one uwzględnione. Obie strony zaskarżonemu
wyrokowi zarzucają, iż narusza on art. 81 § 1 KP, z tym, że według pozwanego jego
naruszenie polega na tym, iż ustalając na jego podstawie wysokość wynagrodzenia
gwarancyjnego Sąd Apelacyjny niewłaściwie zinterpretował występującą w nim for-
mułę „wynagrodzenia wynikającego z osobistej stawki zaszeregowania pracownika,
określonego stawką godzinową lub miesięczną” i w związku z tym pominął wypłaca-
ny mu dodatek służbowy i dodatek za staż pracy, natomiast strona pozwana jest
zdania, że przepis ten w ogóle nie powinien zostać w sprawie zastosowany. W oce-
nie Sądu Najwyższego oba te stanowiska są błędne. Sąd Apelacyjny zasadnie przy-
jął, że powód nie świadczył pracy (będąc gotów do jej wykonywania) dlatego, że do-
znał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy. Z art. 81 § 1 KP wynika, że
przyczyny nieświadczenia pracy nie mogą leżeć po stronie pracownika i w tym sen-
sie mają dotyczyć pracodawcy. Przepis ten nie stanowi, że przyczyny te mają być
zawinione przez pracodawcę, czy też że mają polegać na jego bezprawnym zacho-
waniu się, co świadczy o tym, iż ustawodawca w przepisie tym w sposób szeroki
chciał ukształtować uprawnienie pracownika, przerzucając na pracodawcę ryzyko
związane z niemożliwością zapewnienia pracownikowi pracy zgodnie z ustaleniami
umowy o pracę (treścią stosunku pracy). Zgodnie z art. 22 § 1 KP pracodawca jest
9
zobowiązany do „zatrudnienia pracownika”, a więc dostarczenia mu pracy zgodnie z
umową (treścią nawiązanego stosunku pracy), co oznacza, że jeżeli tego nie czyni to
działa wbrew swojemu zobowiązaniu i w tym znaczeniu jego zachowanie jest bez-
prawne. Gdyby ustawodawcy w przepisie art. 81 § 1 KP chodziło o ograniczenie
prawa pracownika do wynagrodzenia gwarancyjnego jedynie do przypadków za-
chowań pracodawcy równoznacznych z wąsko pojmowaną bezprawnością (przy
uwzględnieniu tzw. kontratypów bezprawności), to nie posłużyłby się bardzo pojem-
nym zwrotem „przyczyn dotyczących pracodawcy”, lecz zastrzegłby np. że idzie je-
dynie o przypadki przyczyn sprzecznych z prawem (działania pracodawcy sprzecz-
nego z prawem) dotyczących pracodawcy. Warto też zwrócić uwagę, że ustawodaw-
ca pojęciem przyczyn dotyczących pracodawcy (zakładu pracy) posługuje się między
innymi w ustawie z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania
z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r Nr 4, poz. 19 ze zm.), rozumiejąc pod tym
pojęciem przyczyny, które nie mają nic wspólnego z bezprawnością zachowania się
pracodawcy i które mogą być oczywiście następstwem zdarzeń, na które praco-
dawca nie ma wpływu (mogą być np. wynikiem decyzji organów spoza zakładu
pracy). W uzasadnieniu kasacji strony pozwanej argumentuje się, że „w spornym
przypadku mamy do czynienia z zawieszeniem członka organów gminy w pełnieniu
obowiązków pracowniczych, w konsekwencji decyzji premiera, wydanej w oparciu o
przepis art. 97 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym, zawieszającej działalność ca-
łego organu. Premier wydając decyzję, w trybie art. 97 ust. 1 ustawy o samorządzie
gminnym, zawieszającą organy wykonawcze Gminy K. i ustanawiając zarząd komi-
saryczny, działał jako organ nadzoru, określony w art. 86 tejże ustawy mogący wkra-
czać w działalność gminy tylko w przypadkach określonych ustawami (art. 87 cyt.
Ustawy). Jest oczywiste, że takiego działania organu nadzoru nie można zakwalifi-
kować ani utożsamiać z działaniami lub zaniechaniami pracodawcy, bądź z innymi
przyczynami będącymi po jego stronie w rozumieniu art. 81 § 1 Kp”. Argumentacja ta
nie jest trafna jeżeli zważyć, że pojęcie przyczyn uzasadniających powstanie prawa
do wynagrodzenia gwarancyjnego w art. 81 § 1 KP zostało ujęte w sposób szeroki
(idzie o przyczyny dotyczące pracodawcy niezależnie od tego jakie jest ich źródło,
czy są one następstwem oddziaływania czynników, w tym decyzji, zewnętrznych czy
też nie). Ponadto nie należy pomijać tego, że choć bezpośrednią przyczyną odsu-
nięcia powoda od pracy była decyzja premiera ustanawiająca zarząd komisaryczny,
10
a wcześniej decyzja nadzorcza wojewody, to jednak u jej podłoża leżały wady w
funkcjonowaniu władz gminnych, a tym samym pośrednio i samego pracodawcy
samorządowego, który zatrudniał powoda. Za pracodawcę tego – z uwagi na jego
specyfikę – w pewnym zakresie czynności w sprawach z zakresu prawa pracy doko-
nuje rada gminy (zasadniczo zaś przewodniczący zarządu) i wobec tego błędy w
funkcjonowaniu organów gminy mogą być w określonym zakresie przypisane także
pracodawcy samorządowemu (urzędowi gminy). Błędy te zaś stanowiły podstawę
decyzji premiera i choć bezpośrednią przyczyną odsunięcia powoda o pracy była ta
decyzja (a wcześniej decyzja wojewody), to jednak wynika z tego, że praprzyczyną
były (przynajmniej w części) wady w funkcjonowaniu pracodawcy powoda. To zaś
oznacza, że przyznanie wynagrodzenia gwarancyjnego powodowi uzasadnione jest
także przy przyjęciu na gruncie art. 81 § 1 KP węższego pojmowania przyczyn doty-
czących pracodawcy (jako jego zachowania niezgodnego z prawem, które jeżeli
prowadzi do odsunięcia pracownika od pracy, równocześnie mieści się w pojęciu
naruszenia szeroko rozumianego zobowiązania wynikającego z art. 22 § 1 KP). W
uzasadnieniu kasacji strony pozwanej znalazł się także wątek, z którego wynika, że
identyfikuje się w niej zawieszenie pracownika w pełnieniu czynności z zawieszeniem
organu, co nie jest usprawiedliwione. Z reguły (w określonych przypadkach)
zawieszenie organu jest równoznaczne z wykluczeniem możliwości wykonywania
obowiązku świadczenia pracy przez pracownika pełniącego funkcje danego organu.
Inne są jednakże założenia polityczno-legislacyjne i przesłanki decyzji w przypad-
kach, w których przepisy dopuszczają zawieszenia pracownika w czynnościach, a
inne w sytuacjach zawieszenie organów, gdyż w pierwszym wypadku z reguły zwią-
zane jest ono z okolicznościami ściśle łączącymi się z osobą pracownika (w szcze-
gólności stanowi ono konsekwencję jego zachowania się jako pracownika), w drugim
zaś z funkcjonowaniem całej instytucji i jej organów. Na podstawie zaś art. 97 ust. 1
ustawy o samorządzie gminnym dochodzi do zawieszenia organów gminy, a nie
pracowników samorządowych. Stąd też na tej podstawie, że w przypadku zawie-
szenia pracownika w czynnościach przepisy przewidują wypłacanie wynagrodzenia
za okres zawieszenia, zaś wynagrodzenia takiego nie przyznaje art. 97 ustawy o
samorządzie gminny, nie można wyprowadzać wniosku – tak jak czyni to kasacja
strony pozwanej – że wobec tego w razie odsunięcia pracownika od wykonywania
czynności w następstwie zawieszenia organów gminy wynagrodzenie gwarancyjne
się pracownikowi nie należy. Pracownikowi samorządowemu, który został odsunięty
11
od wykonywania swoich obowiązków w następstwie zawieszenia organów gminy na
podstawie art. 97 ustawy o samorządzie gminnym, przysługuje przewidziane w art.
81 § 1 KP wynagrodzenie gwarancyjne. W konsekwencji należy stwierdzić, że sto-
sując do powoda art. 81 § 1 KP Sąd Apelacyjny postąpił prawidłowo, a zarzut naru-
szenia tego przepisu wysunięty przez stronę pozwaną jest bezpodstawny.
Zarzut naruszenia art. 81 § 1 KP powód - co wynika z uzasadnienia jego
skargi kasacyjnej – bezpośrednio łączy z zarzutem naruszenia § 4a rozporządzenia z
26 maja 1996 r. Jest on bowiem zdania, że sposób ustalania wysokości wynagro-
dzenia przewidzianego w art. 81 § 1 KP określony został właśnie w tym drugim prze-
pisie, a to oznacza, iż w tym zakresie swoją aktualność straciła uchwała Sądu Naj-
wyższego z 30 grudnia 1986 r. W myśl § 4a rozporządzenia z 29 maj 1996 r. przy
ustalaniu należności, o których mowa w jego § 4 ust. 1, dla pracowników otrzymują-
cych wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania, określonego stawką
miesięczną, wynagrodzenie za 1 godzinę ustala się dzieląc miesięczną stawkę wy-
nagrodzenia przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym
miesiącu. W związku z tą regulacją powód podnosi, że w § 4a rozporządzenia z 29
maja 1996 r. mowa jest o wynagrodzeniu a nie o stawce miesięcznej wynagrodzenia.
Jego zdaniem obliczając wynagrodzenie za 1 godzinę należy przyjąć za podstawę
wynagrodzenie za urlop. Taką bowiem podstawę przewiduje się w § 4 ust. 1 roz-
porządzenia z 29 maja 1996 r., a przy tym brak jest jakichkolwiek przesłanek do od-
miennego kształtowania ustalania wynagrodzenia w jego § 4a. Stanowisko to nie jest
trafne. Przepis § 4a rozporządzenia z 29 maja 1996 r. odsyła bowiem do jego § 4
ust. 1, w którym wprawdzie przewiduje się, iż przy ustalaniu wynagrodzenia stosuje
się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, ale dotyczy to
jedynie obliczania wynagrodzenia (przewidzianego w art. 81 § 1 KP, art. 134 § 1 KP
oraz art. 144 § 2 KP) określonego w sposób procentowy. W wypadku wynagrodzenia
gwarancyjnego (podobnie jest w przypadku wynagrodzenia za czas dyżuru - art. 144
§ 2 KP) idzie więc tylko o te przypadki, w których pracownikowi nie przysługuje wy-
nagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką
godzinową lub miesięczną i w związku z czym przysługuje mu 60 % wynagrodzenia
(osobny problem stanowi dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych, gdyż zgod-
nie z art. 134 § 1 KP stanowi on określony procent „wynagrodzenia”, ale jednocze-
śnie w art. 134 § 12
KP zamieszczono analogiczne formuły, jak te, które znajdują się
w art. 81 § 1 KP i art. 144 § 2 KP). To zaś oznacza, iż przy ustalaniu wynagrodzenia
12
gwarancyjnego z art. 81 § 1 KP, gdy pracownikowi przysługuje wynagrodzenie wy-
nikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub mie-
sięczną, nie stosuje się zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za
urlop, w tym zwłaszcza reguły, iż wynagrodzenie za czas urlopu ustala się z
uwzględnieniem wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy (§ 6 rozpo-
rządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie
szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania
wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop, Dz.U. Nr 2,
poz. 14), że składniki wynagrodzenia określone w stawce miesięcznej w stałej wyso-
kości uwzględniane są w wysokości należnej w miesiącu wykorzystania urlopu (§ 7
rozporządzenia z 8 stycznia 1997 r.) oraz, że w wynagrodzeniu urlopowym uwzględ-
niane są także zmienne składniki wynagrodzenia (§ 8 rozporządzenia z 8 stycznia
1997 r.). Należy wszakże stwierdzić, że § 4a rozporządzenia z 29 maja 1996 r. może
stanowić źródło wątpliwości interpretacyjnych, bo z jednej strony, odwołuje się do § 4
ust. 1 tego rozporządzenia, a ten nie ma zastosowania do ustalania wynagrodzenia
wynikającego z osobistego zaszeregowania pracownika, określonego stawką godzi-
nową lub miesięczną (bo wynagrodzenie to nie jest określone procentowo w art. 81 §
1 KP, art. 134 § 12
KP i art. 144 § 1 KP), z drugiej zaś strony, ustala on zasadę doty-
czącą „wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania, określonego
stawką miesięczną”. W tym stanie rzeczy nie można wyciągać zbyt daleko idących
wniosków z niekonsekwentnego posłużenia się w § 4a zwrotem „należności, o któ-
rych mowa w § 4 ust. 1”. W szczególności nie ma zaś podstaw do tego, by uważać,
iż z mocy tego przepisu przy ustalaniu wynagrodzenia gwarancyjnego pracowników,
którym przysługuje wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania, okre-
ślonego stawką miesięczną, wysokość wynagrodzenia gwarancyjnego miałaby być
ustalana według zasad urlopowych. Zasadnicze reguły ustalania tego wynagrodzenia
ustanowione zostały bowiem bezpośrednio w art. 81 KP, z którego wynika, że wyna-
grodzenie za czas gotowości do pracy nie obejmuje niczego więcej niż to co wynika z
osobistego zaszeregowania pracownika, określonego stawką godzinową lub mie-
sięczną. Akt wykonawczy (rozporządzenie) nie może tej zasady zmienić, gdyż ozna-
czałoby to wykroczenie poza ramy upoważnienia ustawowego (w art. 297 Minister
Pracy i Polityki Socjalnej umocowany został jedynie do określenia sposobu ustalania
wynagrodzenia gwarancyjnego z art. 81 § 1 KP, a nie do modyfikowania reguł ko-
deksowych). Większą swobodę ma Minister Pracy i Polityki Socjalnej w zakresie
13
określenia sposobu ustalania wynagrodzenia w wysokości 60 %, gdyż w tym zakre-
sie (gdy idzie o składniki tego „wynagrodzenia”) brak jest rozstrzygnięć w samym
Kodeksie pracy. Mając to na uwadze należy przyjąć, że gdy w § 4a rozporządzenia z
29 maja 1996 r. mowa jest o należnościach, o których mowa w jego § 4 ust. 1, to
idzie o należności wymienione w art. 81 § 1 KP, art. 134 § 1 KP oraz w art. 144 § 2
KP, które przysługują pracownikom wynagradzanym według osobistego zaszerego-
wania, określonego stawka miesięczną, natomiast z przepisu tego nie wynika, że
odsyła on w tym wypadku do stosowania reguły przewidzianej w § 4 ust. 1 rozporzą-
dzenia z 29 maja 1996 r., tj. do uregulowania, w myśl którego wynagrodzenie ma być
ustalane przy zastosowaniu zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za
urlop. Innymi słowy, przepis ten ustanawia jedynie zasadę, że przy ustalaniu przewi-
dzianego w art. 81 § 1 KP, art. 134 § 1 KP i art. 144 § 2 KP wynagrodzenia , które w
tych przepisach nie jest określone procentowo, jeżeli jest to wynagrodzenie wynika-
jące z osobistego zaszeregowania, określonego w stawce miesięcznej, to wynagro-
dzenie za 1 godzinę ustala się dzieląc miesięczną stawkę wynagrodzenia przez
liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu. W kon-
kluzji należy więc stwierdzić, że do wynagrodzenia gwarancyjnego przewidzianego w
art. 81 § 1 KP, przysługującego pracownikowi wynagradzanemu według jego osobi-
stego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, nie mają
zastosowania zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop i wobec
tego w wynagrodzeniu tym nie mogą być uwzględnione inne składniki niż te, które
wynikają z zaszeregowania pracownika i są określone stawką godzinową lub mie-
sięczną. Sąd Najwyższy w niniejszej sprawie podziela stanowisko wyrażone w
uchwale powiększonego składu Sądu Najwyższego z 30 grudnia 1986 r., mimo że
istnieją poważne wątpliwości w związku z zaliczeniem w niej do składników wyna-
grodzenia gwarancyjnego, obok wynagrodzenia zasadniczego, także dodatku funk-
cyjnego (a to między innymi dlatego, że w międzyczasie zmianie uległa redakcja art.
81 § 1 KP, który obecnie przewiduje możliwość przyznawania wynagrodzenia gwa-
rancyjnego w wysokości 60% wynagrodzenia) i w związku z tym za trafne uznaje
rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego, który w wynagrodzeniu zasądzonym na rzecz
powoda uwzględnił przyznany mu dodatek funkcyjny. Sąd Najwyższy miał tu przy
tym na uwadze to, że strona pozwana nie zakwestionowała w kasacji sposobu usta-
lenia składników wynagrodzenia zasądzonego na podstawie art. 81 § 1 KP, a jedynie
podważała samą zasadę zastosowania tego przepisu do powoda. Sąd Najwyższy –
14
inaczej niż sąd drugiej instancji, który jest związany jedynie granicami wniosków
apelacji (art. 378 § 1 KPC w związku z art. 368 KPC) - rozpoznaje bowiem sprawę w
granicach kasacji (art. 39311
KPC), a te wyznaczone są zwłaszcza przez jej podstawy
oraz ich uzasadnienie (3933
KPC). Oznacza to, że nawet gdyby uznać, iż uwzględ-
nienie w wynagrodzeniu zasądzonym na rzecz powoda jego dodatku funkcyjnego
było bezzasadne, to i tak z uwagi na treść kasacji strony pozwanej Sąd Najwyższy
nie mógłby tego w niniejszej sprawie wziąć pod uwagę. Jednocześnie w tym stanie
rzeczy Sąd Najwyższy jest zdania – podzielając w tym zakresie argumentację Sądu
Apelacyjnego – iż tym bardziej bezpodstawne jest żądanie powoda, by w wynagro-
dzeniu z tytułu jego gotowości do pracy uwzględnić także dodatek służbowy i doda-
tek za staż pracy, bo ani jeden, ani drugi dodatek nie mieści się w pojęciu wynagro-
dzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową
lub miesięczną. Oba te dodatki nie są następstwem „osobistego zaszeregowania
pracownika”, lecz swoistego „zaszeregowania” pracy (dodatek służbowy zależy od
charakteru, złożoności i efektów pracy), bądź (dodatek za staż pracy) odpowiednio
długiego okresu zatrudnienia, o którym trudno powiedzieć, że ma związek z osobi-
stym zaszeregowaniem pracownika. Ponadto należy stwierdzić, że choć w uzasad-
nieniu kasacji powoda w kontekście rozważań na temat dodatku służbowego wska-
zywany jest art. 18 § 1 KP (przepis ten skądinąd nie ma w sprawie zastosowania, bo
spór nie dotyczy problemu zgodności aktu wyboru na stanowisko z przepisami prawa
pracy, jak również tego, czy powodowi przysługiwał dodatek służbowy i czy miał on
charakter stały oraz czy stanowił składnik jego wynagrodzenia za pracę), to jednak
podstawą żądania jego uwzględnienia (dodatku) w wynagrodzeniu dochodzonym
przez niego jest w istocie § 4a rozporządzenia z 29 maja 1996 r., zaś stanowisko, że
przepis ten ma do niego zastosowanie – jak wyżej wskazano - jest błędne.
Kasacyjny zarzut naruszenia art. 229 KPC połączony został z zastrzeżeniem,
że zarzut nieuzasadnionego wliczenia dodatku służbowego pojawił się dopiero w
apelacji strony pozwanej, zaś wysokość należności powoda nie była przez nią kwes-
tionowana przed Sądem pierwszej instancji. Przepis art. 229 KPC dotyczy zagadnie-
nia przyznawania faktów w toku postępowania przez stronę przeciwną. To zaś, czy
zgodnie z regulacją art. 81 § 1 KP w wynagrodzeniu gwarancyjnym powoda mieści
się także dodatek służbowy nie jest sprawą faktów lecz prawa, zwłaszcza, że między
stronami nie było sporu co do tego, iż powód dodatek służbowy pobierał. Sąd Apela-
cyjny w wynagrodzeniu zasądzonym na rzecz powoda nie uwzględnił dodatku służ-
15
bowego nie z tego powodu, iż nie dał wiary stronie pozwanej, która przyznała, że
powód otrzymywał ten dodatek, lecz jedynie z tego względu, iż z mocy art. 81 § 1 KP
dodatek ten nie może być wliczony do wynagrodzenia gwarancyjnego, a to nie ma
nic wspólnego z art. 229 KPC i to nawet wtedy, gdyby strona pozwana w zakresie
reguł ustalania wysokości wynagrodzenia gwarancyjnego (tak samo jak powód)
przepis art. 81 § 1 KP błędnie interpretowała. Na sądzie spoczywa bowiem obowią-
zek prawidłowego zinterpretowania i zastosowania prawa – niezależnie od tego, jak
jest ono przez strony rozumiane – wobec ustalonego stanu faktycznego sprawy, przy
uwzględnieniu żądań pozwu bądź wniosków apelacji. Tym samym nieuzasadniony
jest także zarzut naruszenia art. 382 KPC i twierdzenie, że Sąd Apelacyjny w części
orzekł nie na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji i
w postępowaniu apelacyjnym. Bezzasadny jest także zawarty w kasacji powoda za-
rzut naruszenia art. 378 KPC, gdyż myli się w nim wnioski apelacji z zarzutami ape-
lacji (i ich uzasadnieniem), którymi sąd drugiej instancji nie jest związany. Strona po-
zwana w swojej apelacji domagała się (w pierwszej kolejności) zmiany zaskarżonego
wyroku i oddalenia powództwa w części zasądzającej wynagrodzenie za okres od 4
sierpnia 1998 r. do 3 listopada 1996 r. (pkt I wyroku). W tych też granicach sprawę
rozstrzygnął Sąd Apelacyjny słusznie przyjmując, że zobowiązany był do rozważenia
w granicach wniosków apelacyjnych (przy czym skoro strona pozwana domagała się
oddalenia powództwa – w granicach pkt I wyroku – to oznacza to, że domagała się
tym samym także oddalenia powództwa w zakresie w jakim Sąd pierwszej instancji
uwzględnił w wynagrodzeniu gwarancyjnym dodatek stażowy) całego materiału pro-
cesowego oraz wszystkich okoliczności sprawy i samodzielnego ustalenia podstawy
faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia. Orzekając w ten sposób Sąd Apelacyjny nie wy-
szedł poza granice wniosków apelacji i tym samym nie naruszył art. 378 § 1 KPC.
Z powyżej wskazanych powodów Sąd Najwyższy, stosowanie do art. 39312
KPC, orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================