Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 grudnia 2000 r.
I PKN 156/00
Powinność sądu wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem
przepisów prawa dotyczy także wyroku oddalającego powództwo (art. 328 § 2
KPC).
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 grudnia 2000 r. sprawy z powódz-
twa Wiesława K. przeciwko Instytutowi Włókien Naturalnych w P. o odszkodowanie,
na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku z dnia 29 listopada 1999 r., [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Suwałkach wyrokiem z 26 lipca 1999 r. oddalił
powództwo Wiesława K. przeciwko Instytutowi Włókien Naturalnych w P. o odszko-
dowanie za niewypłacenie dodatku funkcyjnego oraz odrzucił pozew w części doty-
czącej odszkodowania za obniżenie emerytury. Powód domagał się zasądzenia ty-
tułem odszkodowania za niewypłacony mu w latach 1989-1991 dodatek funkcyjny
kwoty 13.451,02 zł oraz tytułem odszkodowania za obniżenie emerytury kwoty
1.058,94 zł.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony od 1 sierpnia 1988 r. do 15
sierpnia 1995 r. w Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Włókien Naturalnych w K. na
stanowisku dyrektora tego Zakładu, a następnie od 16 sierpnia 1995 r. do 31 grudnia
1995 r. w Instytucie Włókien Naturalnych w P. jako specjalista do spraw roślin włók-
nistych. W okresie zatrudnienia na stanowisku dyrektora Zakładu Doświadczalnego
powodowi przysługiwał dodatek funkcyjny w wysokości 250 %, a następnie 300 %
najniższego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej. W związku z hiperinflacją
2
w latach 1990-1991 najniższe wynagrodzenie zmieniało się co miesiąc, a Zakład Do-
świadczalny w K. nie posiadał środków na wypłacenie powodowi wyrównania. Powód
kategorycznie w swoich pismach procesowych twierdził, że nie domaga się zasądze-
nia wyrównania dodatku funkcyjnego od swojego ówczesnego pracodawcy – Zakła-
du Doświadczalnego w K. – lecz odszkodowania od jednostki nadrzędnej nad tym
Zakładem, pozwanego Instytutu Włókiem Naturalnych w P., wywodząc swoje rosz-
czenie z przepisów Kodeksu cywilnego. Pozwany podniósł zarzut przedawnienia
tego roszczenia. Oddalając powództwo o odszkodowanie za niewypłacenie dodatku
funkcyjnego, Sąd Rejonowy stwierdził, że powodowi nie przysługuje roszczenie od-
szkodowawcze w stosunku do jednostki nadrzędnej, zanim nie wystąpi o zapłatę wy-
równania dodatku funkcyjnego bezpośrednio do swojego pracodawcy. Roszczenie to
jest niezasadne również z tej przyczyny, że powód pełniąc funkcję dyrektora Zakładu
Doświadczalnego w K. sam podjął decyzję o nienaliczaniu dodatku w stosownej wy-
sokości, dążąc w ten sposób do zapewnienia płynności finansowej tego Zakładu. W
ocenie Sądu, „brak jest po stronie pozwanego zawinienia w odniesieniu do pozba-
wienia powoda części dodatku funkcyjnego, skoro powód nie wykazał, iż wstrzyma-
nie wypłaty tego dodatku w pełnej wysokości nastąpiło z mocy decyzji pozwanego”, a
było następstwem obaw powoda co do sytuacji finansowej Zakładu w K. W części
obejmującej żądanie zasądzenia odszkodowania za obniżenie emerytury spowodo-
wane błędnym naliczeniem jej podstawy przez Zakład Doświadczalny w K. Sąd Re-
jonowy odrzucił pozew na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 KPC z uwagi na powagę rze-
czy osądzonej, ponieważ – w ocenie Sądu – w innym prawomocnie zakończonym
postępowaniu ([...] Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Suwałkach) oddalono powódz-
two o to samo roszczenie w wyniku ustalenia, że Zakład w K. nie ponosi odpowie-
dzialności za ewentualną szkodę wynikającą z tego faktu. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem z 29 listopada 1999 r. oddalił
apelację powoda od wyroku Sądu Rejonowego. W apelacji powód - nie precyzując
zarzutów - twierdził, że jego decyzja o niewypłacaniu sobie dodatku funkcyjnego w
latach 1990-1991 była skutkiem zaniedbań, jakich dopuścił się pozwany Instytut, do-
prowadzając Zakład Doświadczalny w K. „na skraj przepaści ekonomicznej”.
Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i stwier-
dził, że z ustalonego stanu faktycznego wynika, iż pozwany nie ponosi odpowiedzial-
ności za szkodę wywołaną pozbawieniem powoda części dodatku funkcyjnego. Po-
wód jako dyrektor Zakładu Doświadczalnego w K. sam naliczał dodatek funkcyjny i
3
podejmował decyzje o dokonaniu wypłaty tego dodatku lub zaniechaniu jego wypłaty
w związku z dążeniem do utrzymania płynności finansowej Zakładu. Powód nie wy-
kazał zatem, aby „po stronie pozwanego występowały jakiekolwiek zawinienia”. Sąd
Okręgowy podzielił również ocenę Sądu Rejonowego co do powagi rzeczy osądzonej
w części dotyczącej odszkodowania za obniżenie emerytury spowodowane błędnym
naliczeniem jej podstawy przez Zakład w K.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł powód. Jako podstawę kasacji
skarżący wskazał naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub
niewłaściwe zastosowanie, polegające na niewłaściwym zastosowaniu art. 415 KC
bądź art. 471 KC w wyniku przyjęcia, że roszczenie powoda dotyczy naprawienia
szkody wyrządzonej mu czynem niedozwolonym (art. 415 KC) lub wynikłej z niewy-
konania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 KC) przez pozwanego.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponow-
nego rozpoznania Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy w Suwałkach. W uzasadnie-
niu kasacji podniesiono, że błędnie Sądy obu instancji przyjęły, iż roszczenie powoda
o 13.451,02 zł z tytułu należnego mu dodatku funkcyjnego w latach 1989-1991 wyni-
ka ze szkody wyrządzonej mu przez pozwanego, podczas gdy faktycznie roszczenie
jego wynika z art. 84 KP, który został całkowicie pominięty podczas rozpoznania
sprawy. Powód nie mógł zrzec się i nie zrzekł się prawa do dodatku funkcyjnego jako
jednego z elementów wynagrodzenia za pracę. Sądy obu instancji powinny były
zwrócić powodowi uwagę – w ramach uprawnień wynikających z art. 5 KPC – na
możliwość oparcia dochodzonego przez niego żądania na podstawie art. 84 KP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie precyzuje granic zaskarżenia, w szczególności tego, czy przed-
miotem zaskarżenia jest cały wyrok Sądu Okręgowego, czy tylko pewna jego część.
Z przytoczonych podstaw kasacyjnych oraz uzasadnienia kasacji zdaje się wynikać,
że powód skarży wyrok Sądu Okręgowego jedynie w części oddalającej jego apela-
cję od wyroku Sądu Rejonowego oddalającego powództwo o 13.451.02 zł tytułem
wyrównania niewypłaconego dodatku funkcyjnego, poza granicami zaskarżenia po-
zostawiając odrzucenie pozwu w części dotyczącej odszkodowania za obniżenie
emerytury. Ponieważ kwestia granic zaskarżenia nie wynika jednoznacznie z wnio-
sków kasacji, sprawę należało rozpoznać przyjmując założenie, że kasacja obejmuje
4
cały zaskarżony wyrok.
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw. W części, w której pozew został
odrzucony ze względu na powagę rzeczy osądzonej, a więc w części dotyczącej od-
szkodowania za obniżenie emerytury, kasacja nie konstruuje jakichkolwiek podstaw
zaskarżenia ani nie przedstawia argumentacji, która miałaby podważać ocenę Sądu
Okręgowego co do tego, że pozew powinien w tej części podlegać odrzuceniu na
podstawie art. 199 § 1 pkt 2 KPC. Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach
kasacji - wyznaczanych przez podstawy kasacji, a w ich ramach konkretnie wskaza-
ne przez skarżącego przepisy prawa materialnego lub procesowego, których naru-
szenie zarzuca się w kasacji - z urzędu bierze pod rozwagę jedynie nieważność po-
stępowania. Nieprawidłowe odrzucenie przez sąd pozwu z powołaniem się na powa-
gę rzeczy osądzonej nie powoduje nieważności postępowania. Ponieważ kasacja nie
zarzuca naruszenia art. 199 § 1 pkt 2 KPC, w części dotyczącej omawianego rosz-
czenia jest nieuzasadniona.
Również w odniesieniu do roszczenia o wyrównanie niewypłaconego w latach
1989-1991 dodatku funkcyjnego przysługującego powodowi na stanowisku dyrektora
Zakładu Doświadczalnego w K. kasacja nie zawiera uzasadnionych podstaw. Brak
oparcia kasacji na zarzutach naruszenia prawa procesowego sprawia, że w postę-
powaniu kasacyjnym miarodajny jest ustalony przez Sąd Okręgowy stan faktyczny
przyjęty za podstawę wydania zaskarżonego wyroku. Z ustaleń Sądów obu instancji
wynika, że pracodawcą powoda do dnia 15 sierpnia 1998 r. był Zakład Doświadczal-
ny Instytutu Włókien Naturalnych w K., a nie Instytut Włókien Naturalnych w P. Kasa-
cja nie kwestionuje tego ustalenia ani przez zarzuty procesowe, ani przez zarzut na-
ruszenia art. 3 KP, a zatem jest to ustalenie wiążące. Skoro zatem pozwany nie był w
latach 1989-1991 pracodawcą powoda, to nie można w stosunku do niego kierować
roszczenia o wynagrodzenie i twierdzić, że nie mógł się zrzec w stosunku do pozwa-
nego części wynagrodzenia w postaci dodatku funkcyjnego, bo byłoby to sprzeczne z
bezwzględnie obowiązującym zakazem wynikającym z art. 84 KP. Nie kwestionując
poglądu skarżącego, że nie jest możliwe zrzeczenie się prawa do wynagrodzenia lub
jego części w postaci dodatku funkcyjnego, wskazać należy, że rozważania kasacji
dotyczące tego zagadnienia nie mają odniesienia do pozwanego, wobec którego
powód mógł kierować roszczenia oparte wyłącznie na przepisach Kodeksu cy-
wilnego, nie zaś na przepisach Kodeksu pracy. Zastosowanie przez Sąd Rejonowy i
Sąd Okręgowy do roszczeń powoda przepisów Kodeksu cywilnego było zatem uza-
5
sadnione i niesłusznie skarżący w kasacji ocenę tę kwestionuje, zarzucając naru-
szenie art. 415 KC lub art. 471 KC. Co prawda, uzasadnienia orzeczeń obydwu Są-
dów meriti nie wskazują podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa
(co narusza obowiązek wynikający z art. 328 § 2 KPC, ponieważ przytoczenie
podstawy prawnej jest wymagane także w razie oddalenia powództwa), jednakże z
faktu dokonania przez Sądy obu instancji ocen dotyczących przesłanek od-
powiedzialności odszkodowawczej pozwanego (zwłaszcza co do bezprawności i za-
winienia) wynika, że rozważane były podstawy i przesłanki cywilnoprawnej odpowie-
dzialności odszkodowawczej, prawdopodobnie deliktowej, skoro stron w okresie ob-
jętym roszczeniem (lata 1989-1991) nie łączyły stosunki wynikające z umowy. Który-
kolwiek z ewentualnych reżimów odpowiedzialności odszkodowawczej nie byłby
wzięty pod uwagę – czy to deliktowy (art. 415 KC), czy to kontraktowy (art. 471 KC) -
z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że brak jest okoliczności faktycznych pozwala-
jących na przypisanie pozwanemu takiej odpowiedzialności, opartej w obu reżimach
na zasadzie winy, ponieważ brak jest po jego stronie zawinienia. A zatem, gdyby na-
wet istniał związek przyczynowy między działaniami (zaniechaniami) pozwanego a
szkodą poniesioną przez powoda (jako szkodę powód traktuje niewypłacenie mu
przez pracodawcę – Zakład Doświadczalny w K. – w latach 1989-1991 dodatku funk-
cyjnego w pełnej wysokości), brak winy w zachowaniu pozwanego wyklucza przypi-
sanie mu odpowiedzialności odszkodowawczej za szkodę poniesioną przez powoda,
zwłaszcza że powód nie wskazał okoliczności, które pozwalałyby na przyjęcie innej
niż wina zasady tej odpowiedzialności. Sąd Okręgowy wyłączył przy tym także istnie-
nie związku przyczynowego pomiędzy szkodą doznaną przez powoda a zachowa-
niem pozwanego, podzielając ustalenia Sądu Rejonowego co do tego, że przyczyną
niewypłacenia dodatku funkcyjnego w okresie objętym żądaniem były decyzje same-
go powoda jako dyrektora Zakładu Doświadczalnego w K., który nie występował w
stosunku do pracodawcy o wypłatę owego dodatku dążąc w ten sposób do utrzyma-
nia płynności finansowej Zakładu. Ocena Sądu Okręgowego, że pozwany nie ponosi
odpowiedzialności odszkodowawczej za niewypłacenie powodowi dodatku funkcyj-
nego, jest w ustalonym stanie faktycznym prawidłowa, a o jej prawidłowości przesą-
dza brak dwóch przesłanek tej odpowiedzialności – winy i związku przyczynowego.
Ponadto, czego Sądy obu instancji nie rozważały, pozwany podniósł w procesie za-
rzut przedawnienia (art. 117 § 2 KC). Jeżeli podstawę roszczeń powoda w stosunku
do pozwanego miałyby stanowić przepisy o odpowiedzialności deliktowej, wówczas
6
jego roszczenie odszkodowawcze przedawniałoby się w terminie wskazanym w art.
442 § 1 KC – z upływem trzech lat od dnia, w którym powód jako poszkodowany do-
wiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
Wskazane w uzasadnieniu kasacji przepisy Kodeksu pracy – art. 84 i art. 86
KP – nie mają zastosowania w relacjach między powodem i pozwanym, który w la-
tach 1989-1991 nie był pracodawcą powoda. Jest oczywiste, że pracownik nie może
zrzec się prawa do wynagrodzenia (art. 84 KP), co oznacza, że może w procesie do-
chodzić od pracodawcy wynagrodzenia, jeżeli go nie otrzymał w odpowiednim termi-
nie i czasie (art. 86 KP), jednak może to uczynić tylko w określonych granicach cza-
sowych wyznaczonych przez przepisy o przedawnieniu roszczeń pracowniczych (art.
291 KP), które znajdą zastosowanie w razie zgłoszenia w procesie przez pozwanego
pracodawcę zarzutu przedawnienia. Pozwany zgłosił w rozpoznawanej sprawie za-
rzut przedawnienia [...], a zatem nawet gdyby hipotetycznie przyjąć, że Instytut Włó-
kien Naturalnych w P. był pracodawcą powoda i powód mógł skierować do niego
roszczenie o wynagrodzenie w postaci niewypłaconego dodatku funkcyjnego za lata
1989-1991, to wówczas roszczenie o wynagrodzenie prawdopodobnie podlegałoby
oddaleniu ze względu na przedawnienie (powód przestał być dyrektorem Zakładu
Doświadczalnego w K. w sierpniu 1995 r., pozew w rozpoznawanej sprawie został
wniesiony 30 kwietnia 1999 r.). Powód nie dochodził jednak od pozwanego wynagro-
dzenia, świadomie konstruując swoje żądanie jako roszczenie odszkodowawcze w
stosunku do jednostki nadrzędnej nad pracodawcą. Tak potraktowały roszczenie po-
woda Sąd Rejonowy, a za nim Sąd Okręgowy, czego skarżący w kasacji skutecznie
nie kwestionuje, podnosząc jedynie, że Sądy miały obowiązek pouczyć powoda
działającego bez profesjonalnego pełnomocnika o możliwości dochodzenia roszcze-
nia „w oparciu o art. 84 KP”. Takie stanowisko skarżącego jest chybione nie tylko z
tej przyczyny, że przepisy art. 84 i art. 86 KP nie mogły mieć zastosowania do pod-
miotu nie będącego pracodawcą powoda. Nawet gdyby pozwany był pracodawcą
powoda, oparcie kasacji na zarzucie naruszenia art. 84 KP nie stanowiłoby wystar-
czającej podstawy do jej uwzględnienia, ponieważ roszczenie o wynagrodzenie wy-
nika nie z art. 84 KP, lecz z art. 80 KP, a naruszenia tego przepisu powód w kasacji
nie wskazuje. Rozważanie ewentualnego naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 5
KPC jest niemożliwe, ponieważ kasacja nie została oparta na podstawie naruszenia
przepisów postępowania.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie
7
art. 39312
KPC.
========================================