Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 marca 2001 r.
II UKN 266/00
Cel rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 grudnia 1984 r. w sprawie
ubezpieczenia społecznego niektórych osób wykonujących działalność zarob-
kową w zakresie wytwórczości ludowej i artystycznej (Dz.U. Nr 60, poz. 308) nie
polegał tylko na rozciągnięciu ubezpieczenia społecznego na osoby do tego
czasu nim nie objęte, lecz również na zaliczeniu do okresu ubezpieczenia
wcześniejszych okresów świadczenia tej samej rodzajowo pracy (usługi).
Przewodniczący SSN Teresa Romer, Sędziowie: SN Barbara Wagner, SA
Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 marca 2001 r. sprawy z wniosku
Niny B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o zaliczenie
okresu pracy i emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Ape-
lacyjnego w Białymstoku z dnia 16 lutego 2000 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Białymstoku do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 8 grudnia 1989 r. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziału w B. i zaliczył wnioskodawczyni Ninie B. do okresu zatrudnienia do upraw-
nień emerytalnych okres działalności wytwórczej na rzecz Spółdzielni Wytwórców
Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „S.L.” od 12 września 1965 r. do 24 paździer-
nika 1984 r. z wyłączeniem okresu pracy w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w T. w
tym okresie i przyznał prawo do emerytury od 4 listopada 1998 r. Sąd ustalił, że
wnioskodawczyni w latach 1965 - 1984 współpracowała ze Spółdzielnią „S.L.” jako
dostawca-członek Spółdzielni. W wymienionym okresie wnioskodawczyni pracowała
2
w RSP w T. jako członek tej Spółdzielni poniżej połowy wymiaru czasu pracy. Okres
pracy w Spółdzielni „S.L.” podlega zaliczeniu na podstawie rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 29 grudnia 1984 r. w sprawie ubezpieczenia społecznego niektórych
osób wykonujących działalność zarobkową w zakresie wytwórczości ludowej i arty-
stycznej (Dz.U. Nr 60, poz. 308). Przy uwzględnieniu wymienionego okresu wnio-
skodawczyni spełnia przesłanki nabycia prawa do emerytury zawarte w art. 13 ust. 1
dekretu z 4 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spół-
dzielni produkcyjnych.
W apelacji od powyższego wyroku organ rentowy zarzucił naruszenie § 2 roz-
porządzenia Rady Ministrów z 28 grudnia 1984 r., wniósł o zmianę wyroku i oddale-
nie odwołania.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 16 lutego 2000 r. zmienił za-
skarżony wyrok i oddalił odwołanie Niny B. Zdaniem Sądu, § 2 ust. 2 wymienionego
rozporządzenia uzależnia zaliczenie do okresu ubezpieczenia okresów członkostwa
w spółdzielni z tytułu wykonywania działalności zarobkowej na własny rachunek od
objęcia ubezpieczeniem. Z decyzji ZUS Oddziału w B. z 14 marca 1985 r. wynika, że
wnioskodawczyni po dacie wejścia w życie rozporządzenia nie została objęta ubez-
pieczeniem, w związku z czym nie ma podstaw do zaliczenia spornego okresu do
okresu ubezpieczenia.
W kasacji pełnomocnik wnioskodawczyni zarzucił naruszenie prawa material-
nego przez błędną jego wykładnię, a mianowicie art. 2 ust. 2 pkt 13 lit. b ustawy z
dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania
emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) oraz
§ 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 grudnia 1984 r. w sprawie ubezpiecze-
nia społecznego niektórych osób wykonujących działalność zarobkową w zakresie
wytwórczości ludowej i artystycznej. Powołany przepis ustawy rewaloryzacyjnej
uznaje za okresy składowe przypadające przed dniem wejścia w życie tej ustawy,
okresy prowadzenia działalności gospodarczej, która odpowiadała warunkom ubez-
pieczenia. Działalność prowadzona przez wnioskodawczynię została z dniem 1
stycznia 1985 r. objęta obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym z mocy powo-
łanego rozporządzenia Rady Ministrów. Wnioskodawczyni zgłosiła gotowość objęcia
jej tym ubezpieczeniem. Decyzja ZUS o odmowie objęcia ubezpieczeniem wynikała
stąd, że wnioskodawczyni była wówczas równolegle zatrudniona w RSP w T. i uisz-
czała z tego tytułu składki na ubezpieczenie społeczne.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona w zakresie, w jakim zarzuca błędną wykładnię § 2
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 1984 r. w sprawie ubezpieczenia
społecznego niektórych osób wykonujących działalność zarobkową w zakresie wy-
twórczości ludowej i artystycznej (Dz.U. Nr 60, poz. 308).
Na wstępie należy zwrócić uwagę na ogólniejsze tło, na którym doszło do wy-
dania rozporządzenia z 1984 r. Był nim mianowicie proces poszerzania zakresu oso-
bowego ubezpieczeń społecznych w Polsce. O ile w okresie międzywojennym po-
szerzenie tego zakresu następowało w stosunku do osób pozostających w stosunku
pracy, to w latach 70-tych dotyczyło ono przede wszystkim osób pełniących pracę na
innej podstawie niż stosunek pracy, narażanych jednak na podobne ryzyka, jak pra-
cownicy. Przykładowo można wskazać na objęcie ubezpieczeniem społecznym
członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, samodzielnych rzemieślników, na-
kładców, osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na
podstawie umowy agencyjnej lub zlecenia stale i odpłatnie. W sensie techniczno-le-
gislacyjnym proces ten polegał na wydawaniu osobnych ustaw, bądź też na „rozcią-
gnięciu” danego ubezpieczenia społecznego na dalsze kategorie osób. Rozporzą-
dzenie z 1984 r. mieści się w zarysowanym procesie poszerzania zakresu podmio-
towego ubezpieczeń społecznych. Podstawą prawną rozporządzenia był art. 4
ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników i nie-
których innych osób prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek oraz
ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 31, poz. 147), według którego Rada Mi-
nistrów może w drodze rozporządzenia rozciągnąć przepisy ustawy na inne niż okre-
ślone w art. 1 ust. 1 osoby prowadzące na własny rachunek działalność zarobkową
poza rolnictwem, dostosowując te przepisy do odrębnych warunków prowadzenia tej
działalności. Według § 1 rozporządzenia z 1984 r. obowiązkowe ubezpieczenie spo-
łeczne określone wymienioną ustawą rozciąga się na osoby wykonujące działalność
zarobkową na własny rachunek w zakresie wytwórczości ludowej i artystycznej, jeżeli
są członkami spółdzielni zrzeszonych w Centralnym Związku Spółdzielni Rękodzieła
Ludowego i Artystycznego „C.” oraz sprzedają swoje wyroby na rzecz tych
spółdzielni. Jest poza sporem, że wnioskodawczyni należała do kategorii osób wy-
mienionych w powołanym przepisie. Z przepisu § 1 rozporządzenia z 1984 r. wynika
4
automatyczne, następujące z mocy prawa rozciągnięcie obowiązkowego ubezpie-
czenia społecznego określonego w ustawie z 1976 r. na wymienioną grupę osób. Nie
zostało ono uzależnione od spełnienia innych warunków poza znajdowaniem się w
sytuacji określonej w ust. 1 pkt 1 i 2 tego przepisu. W szczególności nie znajdują tu
zastosowania (o czym jeszcze poniżej) wyłączenia z ubezpieczenia społecznego
rzemieślników. Według art. 2 ustawy z 1976 r. ubezpieczeniu społecznemu nie pod-
legają osoby prowadzące działalność w formie rzemiosła, które między innymi są
równocześnie pracownikami zatrudnionymi w wymiarze czasu pracy nie niższym niż
połowa wymiaru obowiązującego w danym zawodzie, albo są objęte odrębnymi
przepisami w zakresie zaopatrzenia emerytalnego lub ubezpieczenia społecznego.
Z faktem objęcia ubezpieczeniem przepis § 2 ust. 2 rozporządzenia wiąże za-
liczenie do okresów ubezpieczenia okresów członkostwa w spółdzielni zrzeszonej w
związku „C.” z tytułu wykonywania działalności zarobkowej na własny rachunek w
zakresie wytwórczości ludowej i artystycznej przed dniem wejścia w życie rozporzą-
dzenia, tj. 1 stycznia 1985 r.
Na gruncie rozporządzenia należy rozróżnić między objęciem ubezpieczeniem
społecznym, z czym wiąże się zaliczenie okresów ubezpieczenia przed dniem wej-
ścia w życie rozporządzenia, a dalszą realizacją tego ubezpieczenia. Za przyjęciem
tego rozróżnienia przemawia brzmienie § 1 ust. 2 rozporządzenia, który do osób ob-
jętych ubezpieczeniem w myśl § 1 ust. 1 nakazuje odpowiednie stosowanie przepi-
sów ustawy. Rozróżnienie to ma konsekwencje w zakresie zastosowania przepisów
ustawy z 1976 r. o niepodleganiu ubezpieczeniu przewidzianemu tą ustawą. Należy
mianowicie przyjąć, że pozostawanie po objęciu ubezpieczeniem w sytuacji określo-
nej art. 2 ustawy pociąga za sobą ten skutek, że dana osoba nie będzie podlegała
„na przyszłość” ubezpieczeniu społecznemu rzemieślników. Odmiennej interpretacji,
że objęcie ubezpieczeniem określonym w ustawie z 1976 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym rzemieślników następuje pod warunkiem niewystępowania przewidzianych
ustawą okoliczności powodujących niepodleganie temu ubezpieczeniu, sprzeciwia
się brzmienie § 1 ust. 1 rozporządzenia. Ponadto jednak konsekwencje takiej inter-
pretacji byłyby trudne do zaakceptowania. Mianowicie osoba, która przez wiele lat
wykonywała działalność zarobkową w warunkach objętych rozporządzeniem, ale w
dniu jego wejścia w życie pozostawałaby w innym ubezpieczeniu społecznym, nawet
przez krótki czas - nie mogłaby skorzystać z możliwości zaliczenia okresów ubezpie-
czenia członkostwa w spółdzielni z tytułu wykonywania tam działalności zarobkowej,
5
ponieważ nie została - w myśl takiej interpretacji - objęta ubezpieczeniem społecz-
nym określonym w ustawie z 1976 r. Sprzeciwiałoby się to celom rozporządzenia,
które nie ograniczają się do rozciągnięcia ubezpieczenia społecznego na osoby do
tego czasu nie objęte tym ubezpieczeniem, ale obejmują również zaliczenie wcześ-
niejszych okresów świadczenia tej samej rodzajowo pracy (usługi) do okresu ubez-
pieczenia.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku nietrafnie przyjął, że okres działalności wytwór-
czej na rzecz Spółdzielni Wytwórców Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „S.L.”
nie podlega zaliczeniu do okresu ubezpieczenia, od którego zależy nabycie prawa do
emerytury. Uzasadnia to w myśl art. 39313
uchylenie zaskarżonego wyroku i przeka-
zanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Orzeczenie o kosztach znaj-
duje oparcie w art. 108 § 2 KPC.
========================================