Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 marca 2001 r.
II UKN 279/00
Wygaśnięcie obowiązku ubezpieczenia następuje z mocy art. 4 ust. 3
ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń
społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.) wówczas,
gdy stosunek pracy został rozwiązany lub wygasł.
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Jerzy Kuźniar.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 22 marca 2001 r. sprawy z wniosku
Zbigniewa I. i Dariusza S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddzia-
łowi w B. o objęcie ubezpieczeniem społecznym, na skutek kasacji wnioskodawcy
Zbigniewa I. od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 16 lutego 2000 r.
[...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Białymstoku do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 14 sierpnia 1997 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w B. stwierdził, że wnioskodawca Zbigniew I. od dnia 1 listopada 1995 r. nie podlega
ubezpieczeniu społecznemu pracowników wobec udzielenia mu przez pracodawcę
urlopu bezpłatnego.
Odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 30 listo-
pada 1999 r. [...]. Sąd ustalił, że wnioskodawca był zatrudniony jako radca prawny w
PHU „C.” Spółce z o.o. w B. Od 1995 r. Spółka zaprzestała działalności wobec trud-
ności finansowych. Bank [...] z dniem 25 maja 1995 r. zamknął rachunek Spółki wo-
bec braku obrotów w ciągu jednego roku, a umowa dzierżawy siedziby Spółki została
2
wypowiedziana. Spośród czterech pracowników spółki dwóch korzystało ze świad-
czeń z ubezpieczenia społecznego, a pozostałym dwóm, Dariuszowi S. i wniosko-
dawcy, jednoosobowy zarząd Spółki udzielił urlopu bezpłatnego. Po zaprzestaniu
działalności Spółki Dariusz S., jako jej główny udziałowiec, zajmował się sprzedażą
pozostałego majątku, a wnioskodawca, mając pełnomocnictwo zarządu w ciągu
dwóch lat brał udział w 12 rozprawach i sporządził 8 pism procesowych. Wniosko-
dawca nie otrzymywał wynagrodzenia, nie pozostawał pod nadzorem pracodawcy, a
czynności podejmowane w procesach konsultował z udziałowcem Spółki Dariuszem
S. Oceniając ten stan faktyczny Sąd uznał, że w spornym okresie od 1 listopada
1995 r. do 31 grudnia 1997 r. wnioskodawca nie był pracownikiem w rozumieniu art.
22 KP. Sporadyczne czynności świadczone przez wnioskodawcę nie stanowiły
świadczenia pracy w wymiarze połowy czasu pracy. Nie będąc pracownikiem wnio-
skodawca nie podlegał pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu na podstawie
art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpie-
czeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.).
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy od tego wyroku Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem z dnia 16 lutego 2000 r.
[...] oddalił apelację. Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe ustalenia faktyczne Sądu
pierwszej instancji i podzielił jego pogląd prawny. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w
spornym okresie wnioskodawca nie był pracownikiem Spółki, bowiem po zaprzesta-
niu działalności Spółki obie strony umowy o pracę nie wykonywały zobowiązań z tej
umowy, a zatem doszło do rozwiązania stosunku pracy w sposób dorozumiany.
Od tego wyroku wniósł kasację wnioskodawca i wskazując jako podstawy ka-
sacji naruszenie prawa materialnego - art. 174 § 1 KP i art. 4 ust. 1 i 3 ustawy z dnia
25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych - oraz
naruszenie przepisów postępowania (art. 233 § 1 KPC) wniósł o zmianę zaskarżo-
nego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku do ponownego rozpozna-
nia. W uzasadnieniu kasacji wnioskodawca podniósł, że przepis art. 174 § 1 KP zo-
stał zastosowany nieprawidłowo, gdyż urlop bezpłatny nie może być udzielony z
inicjatywy zakładu pracy, bez wniosku pracownika. Stosunek pracy z wnioskodawcą
nie został rozwiązany, zatem zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o organizacji i finansowa-
niu ubezpieczeń społecznych podlegał on ubezpieczeniu społecznemu pracowników.
Ustalając, że wnioskodawca nie wykonywał pracy na rzecz Spółki w wymiarze co
3
najmniej połowy czasu pracy, Sąd oparł się na zeznaniach członka jednoosobowego
zarządu A.M., który jest zainteresowany w wyniku sprawy, gdyż ponosi odpowie-
dzialność za niedopełnienie obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie spo-
łeczne. Pominięty natomiast został fakt, że wnioskodawca poza uczestnictwem w
procesach wydawał opinie prawne i wykonywał inne czynności w interesie i na rzecz
Spółki.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny przepisu art. 174 § 1 KP nie jest uza-
sadniony. Sąd nie przyjął bowiem, że podstawą odmowy objęcia wnioskodawcy pra-
cowniczym ubezpieczeniem społecznym było udzielenie mu przez pracodawcę
urlopu bezpłatnego. Wprawdzie w ustaleniach Sądu pierwszej instancji znalazło się
stwierdzenie, że zarząd Spółki podjął decyzję o udzieleniu wnioskodawcy urlopu
bezpłatnego, jednak oba Sądy przyjęły, że stosunek pracy między wnioskodawcą a
Spółką ustał po faktycznym zaprzestaniu działalności Spółki. Zdaniem Sądu Apela-
cyjnego, stosunek pracy został rozwiązany w sposób dorozumiany.
Gdyby istniały podstawy do ustalenia, że stosunek pracy ustał, następstwem
tego byłoby wygaśnięcie obowiązku ubezpieczenia pracownika z mocy art. 4 ust. 3
ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecz-
nych. W kasacji zarzuca się nieprawidłowe zastosowanie tego przepisu przy jedno-
czesnym zakwestionowaniu ustaleń faktycznych jako dokonanych z naruszeniem art.
233 § 1 KPC. W tym zakresie kasacja jest uzasadniona, bowiem ustalenie, że sto-
sunek pracy został rozwiązany w sposób dorozumiany jest całkowicie dowolne. Pod-
stawą do takiego ustalenia byłyby oświadczenia lub określone zachowania zarówno
pracodawcy jak i pracownika. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku wskazuje jako
tego rodzaju zachowanie pracodawcy zaprzestanie wypłacania wynagrodzenia, na-
tomiast nie wskazuje zachowania określającego zamiar zaprzestania świadczenia
pracy przez wnioskodawcę. Z ustaleń Sądu pierwszej instancji, których Sąd Apela-
cyjny nie zmienił, wynika, że wnioskodawca nadal świadczył pracę, występując w
procesach w imieniu Spółki. Wnioskodawca twierdzi, że wykonywał te czynności w
ramach stosunku pracy na podstawie pełnomocnictw udzielanych mu przez praco-
dawcę. W zaskarżonym wyroku nie wskazuje się żadnego oświadczenia lub zacho-
wania wnioskodawcy, które pozwalałoby na przyjęcie, że zgadza się on na rozwiąza-
4
nie stosunku pracy. Sam fakt, że czynności wykonywane przez wnioskodawcę zaj-
mowały mu mniej czasu, niż połowa wymiaru czasu pracy, nie świadczy o ustaniu
stosunku pracy. Jeżeli pracownik w czasie trwania stosunku pracy nie wykonuje
pracy, ma to skutek w zakresie prawa do wynagrodzenia. Pracownik zachowuje
prawo do wynagrodzenia, jeżeli doznaje przeszkód w wykonywaniu pracy ze strony
pracodawcy, a w innym przypadku traci to prawo. Natomiast niewykonywanie pracy
przez pracownika nie powoduje samo przez się ustania stosunku pracy.
Ustanie stosunku pracy, którego następstwem jest wygaśniecie obowiązku
ubezpieczenia, następuje wówczas, gdy umowa o pracę zostanie rozwiązana w try-
bie określonym w art. 30 Kodeksu pracy lub wygaśnie na podstawie art. 63 i następ-
nych KP. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie wskazuje się żadnego z tych
przepisów jako podstawy ustania stosunku pracy. Z motywów wyroku można wnios-
kować, że umowa o pracę została rozwiązana na mocy porozumienia stron (art. 30 §
1 pkt 1 KP), jednak przyjęcie tego ustalenia wymagało ustosunkowania się do wska-
zywanych przez wnioskodawcę faktów udzielania mu przez pracodawcę pełnomoc-
nictw do prowadzenia spraw Spółki. W tym zakresie brak jest ustaleń, podobnie jak
nie ustalono daty, z jaką stosunek pracy miał zostać rozwiązany. Jeżeli pracodawca
udzielał wnioskodawcy pełnomocnictw po tej dacie musiałaby istnieć inna niż stosu-
nek pracy podstawa prawna, na przykład zlecenie. W tej kwestii Sąd Apelacyjny nie
zajął stanowiska.
Wskazane wady w ustaleniach faktycznych uniemożliwiają kontrolę prawidło-
wości zastosowania przepisu art. 4 ust. 3 ustawy o organizacji i finansowaniu ubez-
pieczeń społecznych, który był podstawą prawną rozstrzygnięcia. Z tych przyczyn
Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313
§ 1 KPC uchylił zaskarżony wyrok i sprawę
przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania.
========================================