Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 11 września 2001 r.
I PKN 633/00
Termin końcowy urlopu dla poratowania zdrowia wyznacza data, w której
nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne, bądź może skorzystać z uprawnień
wcześniej stwierdzonych.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 11 września 2001 r. sprawy z po-
wództwa Haliny W. przeciwko Szkole Podstawowej w B. o przywrócenie do pracy i
udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia, na skutek kasacji strony pozwanej od wy-
roku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 19
maja 2000 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację powódki od
wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Białej Podlaskiej z dnia 22 grudnia 1999 r.
oraz nie obciążył jej kosztami postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z
dnia 19 maja 2000 r. zmienił zaskarżony przez powódkę Halinę W. wyrok Sądu Re-
jonowego-Sądu Pracy w Białej Podlaskiej z dnia 22 grudnia 1999 r. w ten sposób, że
przywrócił ją do pracy na poprzednich warunkach w pozwanej Szkole Podstawowej,
którą nadto zobowiązał do udzielenia powódce urlopu dla poratowania zdrowia w
terminie określonym w zaświadczeniu [...] Komisji Lekarskiej Zespołu Opieki Zdro-
wotnej w R.P. z dnia 1 lipca 1999 r. W sprawie tej ustalono, że powódka ukończyła
studia wyższe na kierunku fizyki i w dniu 1 września 1982 r. podjęła pracę w pozwa-
nej Szkole. Od 1 maja 1986 r. powódka ma status nauczyciela mianowanego. W
roku szkolnym 1998/99 powódka pracowała w wymiarze 18 godzin tygodniowo, nau-
czając 6 godzin fizyki, 2 godzin muzyki i wiedzy o społeczeństwie oraz przez 9 go-
2
dzin tygodniowo prowadziła bibliotekę szkolną. W związku z reformą szkolnictwa
utworzono w B. gimnazjum, a w pozwanej Szkole przeprowadzono szereg zmian
organizacyjnych. W projekcie planu Szkoły na ten rok przewidziano powierzenie
powódce nauczania dwóch przedmiotów: 5 godzin matematyki i 4 godzin fizyki, na-
tomiast w ogóle nie przewidziano dla niej godzin prowadzenia biblioteki szkolnej z
uwagi na to, że biblioteka miała funkcjonować przy utworzonym gimnazjum. W
związku z tymi zmianami dyrektor pozwanej Szkoły pismem z dnia 19 maja 1999 r.
zaproponował powódce dalsze zatrudnienie w wymiarze ½ etatu lub rozwiązanie
stosunku pracy na wniosek nauczyciela. Powódka nie oświadczyła się co do tych
propozycji, zwracając się w dniu 4 maja 1999 r. z wnioskiem o wydanie zaświadcze-
nia umożliwiającego podjęcie starań o udzielenie jej urlopu dla poratowania zdrowia.
Natomiast pozwana pismem z dnia 28 maja 1999 r. przeniosła powódkę w stan nie-
czynny. Sąd pierwszej instancji ponadto ustalił, że powódka od 1983 r. jest rencistką
z tytułu choroby zawodowej, a od 1 grudnia 1997 r. ma ustalone prawo do emerytury,
której wypłata była zawieszona z powodu osiągania przez nią dochodu przekra-
czającego 120% przeciętnego wynagrodzenia. Ponadto powódka pracuje w Spół-
dzielni Pracy „O.-L.” w L. zarabiając 325 zł miesięcznie, jednakże w okresie od 5
lipca 1999 r. do 4 lipca 2000 r. korzystała tam z urlopu bezpłatnego. Powódka nie ma
nikogo na utrzymaniu, a jej mąż jest współwłaścicielem lecznicy dla zwierząt w R.P.
Na podstawie takich ustaleń Sąd pierwszej instancji uznał, że wskutek prze-
prowadzonych w pozwanej Szkole zmian organizacyjnych powodujących zmniejsze-
nie liczby oddziałów w pozwanej Szkole i brak możliwości dalszego zatrudnienia
wszystkich nauczycieli w pełnym wymiarze zajęć powstała konieczność redukcji za-
trudnienia. Sąd ten uznał, że wybór powódki do przeniesienia w stan nieczynny był
trafny, albowiem pomimo posiadania przez nią jednego z najdłuższych stażów pracy,
była ona pracownikiem niedyspozycyjnym, gdyż przebywała na długotrwałych zwol-
nieniach lekarskich i w sanatorium, a jednocześnie jej sytuacja materialna była bar-
dzo dobra w porównaniu z innymi nauczycielami pozwanej Szkoły. Wobec zasadno-
ści przeniesienia powódki w stan nieczynny, bezprzedmiotowe - w ocenie tego Sądu
- było rozpatrywanie jej roszczenia o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia,
skoro wynikający z art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela obowiązek dyrektora powstał po
prawidłowym przeniesieniu jej w stan nieczynny. Stanowiska tego nie podzielił Sąd
drugiej instancji, który uznał apelacyjne zarzuty powódki naruszenia art. 20 i 73 Karty
Nauczyciela. Sąd ten dodatkowo zwrócił uwagę, że powódka posiada zaświadczenie
3
właściwej komisji lekarskiej z dnia 1 lipca 1999 r., stwierdzające, że powinna po-
wstrzymać się od pracy w okresie od 5 lipca 1999 r. do 4 lipca 2000 r., które złożyła
w pozwanej Szkole z wnioskiem o udzielenie jej w tym okresie urlopu dla poratowa-
nia zdrowia. O taki urlop powódka zwróciła się po raz pierwszy do dyrektora pozwa-
nej Szkoły w dniu 28 kwietnia 1999 r., a wobec odmowy wydania zaświadczenia
koniecznego do podjęcia starań o uzyskanie tego urlopu, jeszcze dwukrotnie w
dniach 4 i 17 maja 1999 r. bezskutecznie domagała się wydania tego dokumentu.
Pozwana Szkoła wydała jej stosowne zaświadczenie dopiero 1 czerwca 1999 r., a po
upływie miesiąca, tj. w dniu 2 lipca 1999 r. powódka złożyła wniosek o udzielenie jej
urlopu dla poratowania zdrowia w okresie wynikającym z zaświadczenia właściwej
komisji lekarskiej. Jednakże dyrektor pozwanej załatwił jej wniosek negatywnie, po-
wołując się na art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela i nabyte przez nią prawo do emerytu-
ry. Na tle tych uzupełniających ustaleń Sąd drugiej instancji uznał, że powódka przed
podjęciem decyzji o przeniesieniu jej w stan nieczynny podjęła działania zmierzające
do realizacji przysługującego jej ustawowego uprawnienia do skorzystania z urlopu
dla poratowania zdrowia, do którego nabycia spełniła wszystkie przesłanki określone
w art. 73 ust.1 Karty Nauczyciela. W takich okolicznościach sprawy bezwzględny i
kategoryczny obowiązek udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia,
który stanowi przedmiot pracowniczego roszczenia, miał pierwszeństwo przed
możliwością przeniesienia powódki w stan nieczynny. Wcześniejsze nabycie przez
powódkę uprawnień emerytalnych nie stanowi przeszkody w staraniach o udzielenie
tego urlopu, zwłaszcza że art. 73 ust. 1 zdanie drugie Karty Nauczyciela odnosi się
do sytuacji, w której urlopu dla poratowania zdrowia udziela się nauczycielowi,
któremu do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż jeden rok i jest to sytuacja
nieadekwatna do stanu faktycznego powódki, która uzyskała uprawnienia emerytalne
od 1 grudnia 1997 r. Bezprawna odmowa udzielenia powódce urlopu dla poratowania
zdrowia pociągała za sobą uznanie bezprawności przeniesienia jej w stan nieczynny,
dlatego Sąd drugiej instancji wyrokował reformatoryjnie.
W kasacji pozwana Szkoła podniosła zarzuty błędnej wykładni i niewłaściwego
zastosowania: 1) art. 71 ust. 1 Karty Nauczyciela - przez przyjęcie, że posiadanie
przez powódkę uprawnień emerytalnych i pobieranie świadczenia rentowego nie ni-
weczy jej prawa do płatnego urlopu dla poratowania zdrowia, 2) art.20 ust. 1 w
związku z art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela - przez przyjęcie, iż starania powódki o
udzielnie jej urlopu dla poratowania zdrowia stanowiły przeszkodę w przeniesieniu jej
4
w stan nieczynny, 3) naruszenie art. 8 KP w związku z art. 73 ust. 1 i 91c ust. 1 Karty
Nauczyciela - przez przyjęcie, że realizacja zgłaszanych przez powódkę roszczeń
była zgodna ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Na tych podsta-
wach skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy
Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania z uwzględnieniem kosztów pro-
cesu, ewentualnie wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie apelacji
powódki i zasądzenie od niej na rzecz pozwanej Szkoły kosztów procesu. W ocenie
skarżącej datą graniczną skutecznego domagania się udzielenia przez nauczyciela
urlopu dla poratowania zdrowia jest data nabycia uprawnień emerytalnych, a dyrektor
szkoły nie ma obowiązku udzielenia płatnego urlopu dla poratowania zdrowia nau-
czycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć i pobierającemu równocześnie
emeryturę (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 1994 r., I PZP 24/94,
OSNAPiUS 1994 r. nr 5, poz. 82).Taka sytuacja dotyczy powódki, która ma ustalone
uprawnienia emerytalne, jakie są zawieszone z powodu przekraczania granicznej
kwoty dochodu z tytułu pobierania renty z tytułu choroby zawodowej i wykonywania
dodatkowego zatrudnienia. Ponadto skarżąca oparła się na stanowisku judykatury,
które uznaje, że złożenie przez nauczyciela wniosku o udzielenie urlopu dla porato-
wania zdrowia na podstawie art. 73 Karty Nauczyciela nie stanowi prawnej przeszko-
dy w rozwiązaniu stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela przed
terminem wskazanym jako początek urlopu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listo-
pada 1995 r., I PRN 83/95, OSNAPiUS 1996 nr 12, poz. 196), co w rozpoznawanej
sprawie dawało pozwanej możliwość wcześniejszego przeniesienia powódki w stan
nieczynny i „uprzedzenia” chwili wydania powódce zaświadczenia uprawniającego ją
do skorzystania z tego urlopu. Ponadto w każdym razie roszczenia powódki stoją w
sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (art. 8 KP), zwa-
żywszy na to, że jest ona osobą dobrze sytuowaną materialnie, z ustalonym prawem
do emerytury i dochodami ze stałej renty i dodatkowego zatrudnienia. Powódka
wniosła o oddalenie kasacji, podnosząc, że została pozbawiona uprawnień rento-
wych i kwestionując racjonalność twierdzeń kasacji, iż jej dobra sytuacja osobista,
rodzinna i materialna może być postrzegana jako nadużycie prawa do trwałości nau-
czycielskiego stosunku pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Kasacja jest uzasadniona, albowiem możliwa w praktyce - konkurencja rosz-
czenia nauczyciela o udzielenie mu urlopu dla poratowania zdrowia wobec upraw-
nienia dyrektora szkoły do przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny w okoliczno-
ściach określonych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela - nie występuje w sytuacjach,
w których nauczyciel ma ustalone prawo do emerytury. Poddając wykładni uregulo-
wanie zawarte w art. 73 ust. 1 tej Karty, które przewiduje dopuszczalność udzielenia
nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia nie dłużej niż do końca miesiąca ka-
lendarzowego poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel przechodzi na emery-
turę, Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 24 maja 1994 r., I PZP 24/94 (OSNAPiUS
1994 nr 5, poz. 82) przyjął, że okres trwania tego urlopu jest w istocie rzeczy ograni-
czony datą przejścia na emeryturę, konstatując, iż prawo do urlopu dla poratowania
zdrowia zależy od braku stwierdzonych uprawnień emerytalnych nauczyciela. Ogra-
niczenie możliwości skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia lub czasu jego
trwania nie jest przy tym związane z rodzajem emerytury, z jakiej może skorzystać
nauczyciel, a w szczególności nie zależy od tego, czy nauczyciel nabył prawo do
wcześniejszej emerytury nauczycielskiej w trybie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, czy
też nabył uprawnienia emerytalne na zasadach ogólnych po przekroczeniu pow-
szechnego wieku emerytalnego (65 lat dla mężczyzn i 60 lat dla kobiet).
Skoro termin końcowy nauczycielskiego urlopu dla poratowania zdrowia wy-
znacza data, w której nauczyciel nabywa bądź może skorzystać ze stwierdzonych
wcześniej uprawnień emerytalnych, to skład orzekający Sądu Najwyższego potwier-
dził w przedmiotowej sprawie zasadność kasacyjnego zarzutu dokonania przez Sąd
drugiej instancji błędnej wykładni art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela, podnosząc równo-
cześnie, że korzystanie z uprawnień rentowych, dodatkowe zarobkowanie poza po-
zwaną szkołą i możliwość skorzystania ze stwierdzonych w 1993 r. uprawnień eme-
rytalnych przez powódkę, która w pozwanej Szkole przebywała na długotrwałych
zwolnieniach lekarskich, stanowiły wystarczające uzasadnienie wyboru powódki do
przeniesienia w stan nieczynny w sytuacji potwierdzonych przez Sąd pierwszej in-
stancji okoliczności z art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela. Takie były prawidłowe konsta-
tacje tego Sądu, który w ten sposób w żadnym razie nie oddawał sensu oczywiście
bezzasadnego twierdzenia skarżącego z kasacji, że dobra sytuacja materialna po-
wódki stanowiła jakoby nadużycie przez nią prawa do ochrony trwałości jej zatrud-
nienia kosztem innych nauczycieli o mniej korzystnym statusie materialnym. Ponadto
dobra sytuacja materialna powódki oczywiście nie stanowiłaby przeszkody (w rozu-
6
mieniu art. 8 KP w związku z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela w opozycji do art. 73
ust. 3 tej Karty) w ubieganiu się przez nią o udzielenie urlopu dla poratowania zdro-
wia, gdyby nie miała ona stwierdzonych uprawnień emerytalnych, gdyż sytuacja ma-
terialna nie jest warunkiem skorzystania z tego rodzaju urlopu, a jako czynnik spoza
sfery stosunku pracy nie może dyskryminować pracownika (art. 113
KP).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał za uzasadniony kasacyjny
zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji przepisów prawa materialnego (art. 20
ust. 1 i art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela) i na podstawie art. 39315
KPC wyrokował re-
formatoryjnie.
========================================