Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 marca 2002 r.
I PKN 933/00
Główny księgowy, który nie jest członkiem zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, nie jest osobą zarządzającą w imieniu pracodawcy zakła-
dem pracy (art. 24126
§ 2 k.p.).
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Andrzej Wróbel
(sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 marca 2002 r. sprawy z powództwa
Krystyny C. przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno-Handlowemu i Usługowemu „I.”
Spółce z o.o. w W. o zapłatę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 8 sierpnia 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Krystyna C. wniosła o zasądzenie od pozwanego Przedsiębiorstwa
Produkcyjno-Handlowego i Usługowego „I.” Spółki z o.o. z siedzibą w W. kwoty
20.875 zł tytułem nagrody jubileuszowej za 35 lat pracy oraz tytułem odprawy eme-
rytalnej wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 21 sierpnia 1999 r. W uzasadnieniu
powyższego żądania stwierdziła, iż uprawnienia do nagrody jubileuszowej i odprawy
emerytalnej nabyła na podstawie zakładowego układu zbiorowego pracy obowiązu-
jącego w Przedsiębiorstwie Nasiennym „C.N.” w C., będącym poprzednikiem praw-
nym strony pozwanej. W ocenie powódki pozwany pracodawca - jako następca
prawny Przedsiębiorstwa „C.N.” - obowiązany jest do wypłaty na jej rzecz spornych
świadczeń w oparciu o postanowienia zakładowego układu zbiorowego pracy, a tego
rodzaju skutek wynika z art. 231
§ 1 k.p. i art. 2418
§ 1 k.p. Pozwany wniósł o oddale-
nie powództwa twierdząc, iż na podstawie art. 231
k.p. stał się wprawdzie pracodaw-
cą wszystkich pracowników zatrudnionych w Przedsiębiorstwie Nasiennym „C.N.” w
C., w tym także powódki, jednak nie jest następcą prawnym tego Przedsiębiorstwa i
2
w związku z tym zakładowy układ zbiorowy pracy będący podstawą roszczeń po-
wódki nie jest dla niego wiążący. W ocenie strony pozwanej brak ciągłości prawnej
pomiędzy zlikwidowanym przedsiębiorstwem państwowym a stroną pozwaną uza-
sadnia pogląd, zgodnie z którym nie była ona stroną układu zbiorowego pracy, z któ-
rego powódka wywodzi swoje roszczenie. Pozwany pracodawca powołał się na wy-
rok Sądu Najwyższego z 25 listopada 1997 r., I PKN 381/97 (OSNAPiUS 1998 nr 18,
poz. 539), w którym stwierdzono, iż układ zbiorowy pracy (zakładowa umowa zbio-
rowa) nie wiąże pracodawcy, który przejął pracowników na zasadach określonych w
art. 231
k.p., chyba że zawarty został przez stronę reprezentującą także pracodawcę
przejmującego pracowników.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bydgoszczy wyro-
kiem z 5 maja 2000 r. [...] zasądził od pozwanego na rzecz powódki tytułem nagrody
jubileuszowej kwotę 12.017, 25 zł z 21% w stosunku rocznym od 2 sierpnia 1999 r.
do dnia zapłaty oraz tytułem odprawy emerytalnej kwotę 8.796 zł z 21% w stosunku
rocznym od 21 sierpnia 1999 r do dnia zapłaty, a ponadto nadał wyrokowi rygor na-
tychmiastowej wykonalności do kwoty 2.450 zł. W uzasadnieniu wyroku Sąd podał,
że powódka zatrudniona była w Przedsiębiorstwie Nasiennym „C.N.” w C. - Przed-
siębiorstwie Państwowym na stanowisku głównego księgowego na podstawie umowy
o pracę na czas nieokreślony. W dniu 30 września 1998 r. likwidator sprzedał to
Przedsiębiorstwo jako zorganizowaną całość gospodarczą pozwanemu Przedsię-
biorstwu Produkcyjno - Handlowemu i Usługowemu „I.I” Spółce z o.o. z siedzibą w
W. Pozwane Przedsiębiorstwo „I.I” po przejęciu majątku dotychczasowego praco-
dawcy powódki stało się z mocy art. 231
§ 1 Kodeksu pracy stroną w dotychczaso-
wych stosunkach pracy łączących Przedsiębiorstwo „Centrala Nasienna” z zatrud-
nionymi w nim pracownikami. O zmianie pracodawcy w trybie przewidzianym w po-
wyższym przepisie powódka poinformowana została pismami likwidatora Przedsię-
biorstwa Nasiennego „C.N.” w C. z 10 września i 30 września 1998 r. Z dniem 20
sierpnia 1999 r. łącząca strony procesu umowa o pracę rozwiązana została za poro-
zumieniem stron w związku z przejściem powódki na emeryturę. Przed rozwiązaniem
umowy o pracę w dniu 1 sierpnia 1999 r. upłynął okres 35 lat pracy zawodowej po-
wódki. W ocenie Sądu spór między stronami dotyczył dwóch świadczeń, a mianowi-
cie odprawy emerytalnej i nagrody jubileuszowej, których zapłaty powódka żądała od
pozwanego w oparciu o postanowienia zakładowego układu zbiorowego pracy
Przedsiębiorstwa Nasiennego „C.N.” w C. zawartego w dniu 24 stycznia 1992 r. i
3
obowiązującego od 26 listopada 1994 r. Spór między stronami co do zastosowania
powyższych unormowań wobec powódki powstał na skutek stanowiska pozwanego,
który twierdzi, że zakładowy układ zbiorowy pracy Przedsiębiorstwa Nasiennego
„C.N.” w C. nie obowiązywał u pozwanego, gdyż w umowie sprzedaży strony nie
uwzględniły zapisów o przyjęciu pracowników z tak zwanym pakietem socjalnym, o
którym wspominał Protokół ustalenia warunków sprzedaży majątku z 15 września
1996 r. Przy analizie merytorycznej zasadności stanowiska procesowego pozwanego
należy - zdaniem Sądu Okręgowego - odwołać się do właściwych przepisów Kodek-
su pracy, które mają zastosowanie do stanu faktycznego niniejszej sprawy. W przy-
padku zmian podmiotowych w stosunkach pracy po stronie powodowej, dokonanych
w oparciu o art. 231
§ 1 k.p., ocena, czy zakładowy układ zbiorowy pracy obowiązu-
jący w przejmowanym zakładzie wiąże pracodawcę przejmującego, dokonywana być
musi w oparciu o art. 2418
§ 1 § 2 k.p., który stanowi, że w okresie jednego roku od
dnia przejęcia pracowników przez nowego pracodawcę na zasadach art. 231
k.p.
stosuje się do nich postanowienia układu, którym byli objęci przed przejęciem, zaś po
upływie powyższego okresu stosowania dotychczasowego układu wynikające z tego
układu warunki umów o pracę lub innych aktów stanowiących podstawę nawiązania
stosunków pracy stosuje się do upływu okresu wypowiedzenia tych warunków. Fakt
przejścia powódki i innych pracowników Przedsiębiorstwa „C.N.” na podstawie art.
231
k.p. nie był w toku procesu przez pozwanego kwestionowany. Zebrany w sprawie
materiał dowodowy potwierdzał, iż tego rodzaju przejęcie miało w rzeczywistości
miejsce. W tej sytuacji, skoro w okresie jednego roku od daty tego przejęcia (30
września1998 r.) upłynął 35-letni okres pracy zawodowej powódki i stosunek pracy z
pozwanym rozwiązany został w związku z jej przejściem na emeryturę, uznać należy
- zdaniem Sądu - iż zdarzenia te wywarły skutki prawne w postaci nabycia przez po-
wódkę uprawnień zarówno do nagrody jubileuszowej na podstawie art. 18, jak i od-
prawy emerytalnej na podstawie art. 19 zakładowego układu zbiorowego pracy z
dnia 24 stycznia 1992 r. Przepis art. 2418
§ 1 k.p. nakładał bowiem na pozwanego
obowiązek stosowania postanowień tego układu do przejętych pracowników, w tym
powódki, przez okres jednego roku od dnia przejęcia. Sąd nie podzielił poglądu re-
prezentowanego w toku procesu przez pozwanego, zgodnie z którym do stosunku
pracy łączącego powódkę z Przedsiębiorstwem Nasiennym „C.N.” w C., a następnie
z pozwanym, nie miał zastosowania zakładowy układ zbiorowy pracy z 24 stycznia
1992 r., gdyż art. 24126
§ 2 k.p. wyłączał możliwość określenia w postanowieniach
4
układu zasad wynagradzania osób zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem
pracy, do których powódka jako główna księgowa powinna zostać zaliczona. Przez
użyte w tym przepisie pojęcie „zasad wynagradzania” należy bowiem rozumieć po-
stanowienia określające warunki wynagrodzenia za pracę oraz innych dodatkowych
jego składników. Pojęcie to nie obejmuje natomiast zasad przyznawania innych
świadczeń związanych z pracą, takich na przykład jak nagrody jubileuszowe czy od-
prawy pieniężne w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę (tak wy-
rok Sądu Najwyższego z 24 marca 1999 r., I PKN 634/90, OSNAPiUS 2000 nr 10,
poz. 383). Powoływanie się pozwanego na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listo-
pada 1997 r., I PKN 381/97 (OSNAPiUS 1998 nr 18, poz. 539) w celu wzmocnienia
zajętego w sprawie stanowiska można - w ocenie Sądu - uznać za wyraz niezrozu-
mienia tezy tego orzeczenia. Zaprezentowana w tym orzeczeniu teza, w myśl której
układ zbiorowy pracy (zakładowa umowa zbiorowa) nie wiąże pracodawcy, który
przejął pracowników na nasadach określonych w art. 231
k.p., chyba że zawarty zo-
stał przez stronę reprezentującą także pracodawcę przejmującego pracowników, po-
winna być rozumiana tylko w ten sposób, że wprawdzie wskazany układ zbiorowy nie
wiąże pracodawcy, gdyż nie był on stroną zawierającą układ, lecz wiąże go treść
dotychczasowych stosunków pracy, która nie ulega zmianie, a warunki pracy i płacy
nią objęte - i wynikające z układu zbiorowego obowiązującego w przejmowanym za-
kładzie - mają moc wiążącą do czasu ich zmiany w formach przewidzianych w prawie
pracy (porozumienie stron, wypowiedzenie zmieniające). W aktach osobowych po-
wódki brak jest dowodu na okoliczność, iż pozwany wypowiedział jej warunki płaco-
we umowy o pracę w kierunku wyłączenia takich elementów treści stosunku pracy
jak nagroda jubileuszowa i odprawa emerytalnę, o których mowa w art. 18 i 15 za-
kładowego układu zbiorowego pracy obowiązującego w Przedsiębiorstwie Nasien-
nym „C.N.” w C. Pozwany mógłby skutecznie pod względem prawnym skorzystać z
instytucji wypowiedzenia zmieniającego z art. 42 k.p. dopiero po upływie rocznego
terminu obligatoryjnego stosowania układu, o którym to terminie mowa w bez-
względnie obowiązującym art. 2418
§ 1 k.p. W tym stanie faktycznym i prawnym
roszczenie powódki o zapłatę nagrody jubileuszowej i różnicy pomiędzy wysokością
należnej jej odprawy emerytalnej a kwotą wypłaconą jej z tego tytułu przez pozwa-
nego na zasadach ogólnych zasługiwało na uwzględnienie zgodnie z żądaniem po-
zwu. Przy zasądzeniu tych świadczeń w punkcie 1 i 2 wyroku Sąd miał na uwadze to,
iż świadczenia te zostały przez powódkę obliczone zgodnie z zasadami wyrażonymi
5
w art. 10 i art. 19 zakładowego układu zbiorowego pracy z 24 stycznia 1992 r.
Prawidłowości wyliczenia nie zakwestionował też w toku procesu pozwany praco-
dawca. Odsetki ustawowe od obu świadczeń Sąd zasądził od dat ich wymagalności.
W przypadku nagrody jubileuszowej - od dnia następnego po nabyciu przez powódkę
prawa do tego świadczenia, a w przypadku odprawy emerytalnej - od dnia na-
stępnego po rozwiązaniu przez strony umowy o pracę. Podstawą prawną rozstrzy-
gnięcia o odsetkach były przepisy art. 481 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego w związku z
art. 300 k.p. oraz rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 11 maja 1999 r. w sprawie
określenia wysokości odsetek ustawowych (Dz.U. Nr 45, poz. 429) i art. 18 pkt 5
zakładowego układu zbiorowego pracy z 24 stycznia 1992 r. Na podstawie art. 4772
§ 1 k.p.c. wyrokowi nadano rygor natychmiastowej wykonalności w części nieprze-
kraczającej miesięcznego wynagrodzenia powódki.
W apelacji od powyższego wyroku pozwany zarzucił naruszenie prawa mate-
rialnego, a mianowicie przepisu art. 24126
§ 2 k.p. polegające na błędnej jego wy-
kładni przez przyjęcie, że nagroda jubileuszowa i odprawa pieniężna w związku z
przejściem na emeryturę nie wynika z zasad wynagradzania określonych układem
zakładowym, a jest świadczeniem związanym z pracą i wniósł o zmianę zaskarżone-
go wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, zasądzenie od powódki na rzecz
pozwanego kosztów postępowania sądowego za pierwszą i drugą instancję według
norm przepisanych oraz uchylenie rygoru natychmiastowej wykonalności.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem
z dnia 8 sierpnia 2000 r. [...] apelację oddalił. W ocenie Sądu zarzut naruszenia prze-
pisu art. 24126
§ 2 k.p. jest nietrafny. Zgodnie z tym przepisem wyłączenie spod za-
kładowego układu zbiorowego pracy zależy od spełnienia warunków o mieszanym
charakterze (podmiotowo-przedmiotowym). Oznacza to, że o wyłączeniu spod dzia-
łania układu zakładowego można mówić tylko w razie jednoczesnego spełnienia
dwóch przesłanek, tj. przesłanki o charakterze podmiotowym i przesłanki o charakte-
rze przedmiotowym. Przesłanką o charakterze podmiotowym, warunkującą wyłącze-
nie spod działania układu zakładowego, jest pełnienie funkcji osoby zarządzającej w
imieniu pracodawcy zakładem pracy. Powódka, co jest niesporne, u poprzedniego
pracodawcy, tj. w Przedsiębiorstwie Nasiennym „C.N.” w C. - Przedsiębiorstwie Pań-
stwowym, była zatrudniona na stanowisku kierowniczym, a mianowicie jako główna
księgowa. Stanowisko to w świetle przepisów ustawy z dnia 25 września 1981 r. o
przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze
6
zm.) nie było określone jako stanowisko osoby zarządzającej, ani tym bardziej jako
organ przedsiębiorstwa (art. 30 ustawy), chociaż przepisy ustawy sytuowały stanowi-
sko głównego księgowego jako stanowisko kierownicze (art. 43 i 44 ustawy). Rów-
nież przepisy Kodeksu pracy w brzmieniu obowiązującym zarówno w czasie zawar-
cia zakładowego układu zbiorowego pracy, tj. w styczniu 1992 r., jak i w dacie jego
wejścia w życie, tj. od listopada 1994 r., nie zaliczały głównego księgowego do kate-
gorii osób zarządzających zakładem pracy. Z art. 68 § 1 k.p. wyciągnąć można wnio-
sek, że tylko kierownik zakładu pracy i jego zastępca byli traktowani przez ustawę
jako osoby kierujące zakładem. Inne osoby uważane były za osoby zajmujące tylko
stanowiska kierownicze, jak to wynikało z zamieszczonej w art. 68 § 2 k.p. delegacji i
wydanego na jej podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 20 listopada 1974 r. w
sprawie określenia stanowisk kierowniczych, na których zatrudnia się pracowników
na podstawie powołania (Dz.U. Nr 45, poz. 268 ze zm.). Wśród nich wymienione było
również stanowisko głównego księgowego. Także w świetle art. 4 Kodeksu pracy w
brzmieniu obowiązującym do 1 czerwca 1996 r. tylko kierownik zakładu pracy mógł
być uważany za osobę kierującą (zarządzającą) zakładem, a w żadnym razie główny
księgowy. Również przepisy Kodeksu pracy w brzmieniu obowiązującym od 1
czerwca 1996 r., a mianowicie art. 135 § 1 k.p., wyraźnie odróżniają osoby zarzą-
dzające zakładem pracy od osób zajmujących stanowiska kierownicze, do której to
grupy zaliczają głównych księgowych. Zdaniem Sądu za osoby zarządzające w imie-
niu pracodawcy zakładem pracy, w rozumieniu art. 24126
§ 2 k.p. należy uważać te
osoby, które za pracodawcę dokonują czynności prawnych w zakresie prawa pracy
(art. 31
§ 1 k.p.). Są to w szczególności członkowie zarządów spółek i spółdzielni
oraz osoby, które jednoosobowo (np. dyrektor przedsiębiorstwa państwowego) za-
rządzają zakładem pracy. W ocenie Sądu jest niesporne, że powódka po przejęciu w
trybie art. 231
§ 1 k.p. poprzedniego zakładu pracy przez pozwaną spółkę, tj. po 30
września 1998 r., będąc zatrudniona u pozwanego do przejścia na emeryturę, tj. do
20 sierpnia 1999 r., pełniła nadal obowiązki głównego księgowego nie będąc człon-
kiem organu zarządzającego spółką, tj. zarządu. Mając powyższe na uwadze Sąd
Apelacyjny uznał, że w przypadku powódki nie została spełniona przesłanka pod-
miotowa, określona w przepisie art. 24126
§ 2 k.p. wyłączająca spod działania zakła-
dowego układu pracy, gdyż powódka nie była osobą zarządzającą zakładem pracy.
Sąd nie podzielił stanowiska pozwanego, iż została spełniona przesłanka
przedmiotowa określona w przepisie art. 24126
§ 2 k.p. Zdaniem Sądu Apelacyjnego,
7
ani nagroda jubileuszowa ani odprawa emerytalna nie stanowią wynagrodzenia za
pracę w ścisłym tego słowa znaczeniu. Zarówno przepisy Kodeksu pracy (art. 771
k.p.), jak i zakładowego układu pracy obowiązującego u pozwanego (art. 1 pkt 2) roz-
różniają wynagrodzenie za pracę (według zakładowego układu pracy zwane też
płacą) od innych świadczeń związanych z pracą. Obowiązujący u pozwanego zakła-
dowy układ zbiorowy pracy w załącznikach 1, 2 i 3 określa osobno szczegółowe za-
sady wynagradzania pracowników, ale nie reguluje kwestii związanych z nagrodą
jubileuszową i odprawą emerytalną, które zostały uregulowane w części ogólnej.
Przepisy Kodeksu pracy w części trzeciej zatytułowanej „Wynagrodzenie za pracę i
inne świadczenia” w osobnym rozdziale „Ia” zatytułowanym „Wynagrodzenie za
pracę” regulują zasady wynagradzania i w osobnym rozdziale „IIIa” określają zasady
nabywania odprawy rentowej lub emerytalnej, co oznacza, że ustawodawca odróżnia
wynagrodzenie za pracę od innych świadczeń związanych z pracą, a więc takich
świadczeń, które nie są ekwiwalentem za wykonaną pracę. Do tych innych świad-
czeń zaliczyć należy - zdaniem Sądu - zarówno nagrodę jubileuszową, jak i odprawą
emerytalną.
Pełnomocnik strony pozwanej w kasacji od powyższego wyroku Sądu drugiej
instancji zarzucił naruszenie prawa materialnego, a mianowicie przepisów art. 24126
§ 2 k.p. poprzez błędną jego wykładnię i w konsekwencji odmowę jego zastosowania
w rozstrzyganej sprawie. Wskazując na powyższą podstawę wniósł o uchylenie w
całości zaskarżonego wyroku, oraz uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji i orze-
czenie co do istoty sprawy.
W ocenie wnoszącego kasację, Sąd Apelacyjny dokonując wykładni art. 24126
§ 2 k.p. przyjął błędne założenie, iż przepis ten dotyczy tylko osób, które za praco-
dawcę dokonują czynności prawnych w zakresie prawa pracy. Nie ma bowiem toż-
samości między osobami, o których mowa w art. 31
k.p., lub osobami, o których była
mowa w art. 4 k.p. obowiązującym do 1 czerwca 1996 r., a osobami, o których mowa
w art. 24126
§ 2 k.p., jak to przyjął Sąd Apelacyjny. Wykładnia systemowa art. 24126
§
2 k.p. jednoznacznie wskazuje, iż przepis ten dotyczy osób faktycznie zarządzają-
cych zakładem, a nie tylko osób zarządzających nim formalnie jak to przyjął Sąd
Apelacyjny. Szczególnie jest to widoczne przy zastosowaniu wykładni funkcjonalnej.
Ratio legis tego przepisu wskazuje, iż głównym celem jego wprowadzenia było wyłą-
czenie osób odpowiedzialnych za stan ekonomiczny zakładu. Osoby redagujące
układ zakładowy w imieniu pracodawcy powinny być niezawisłe od własnych intere-
8
sów i ewentualnych przyszłych korzyści osobistych wynikających z tego układu. Nie-
wątpliwie główny księgowy przedsiębiorstwa państwowego odpowiadający za ewen-
tualne skutki finansowe tego układu powinien być niezawisły w trakcie jego tworze-
nia. Pogląd doktryny w zakresie zaliczania głównego księgowego przedsiębiorstwa
państwowego do osób zarządzających w rozumieniu art. 24126
§ 2 k.p. jest podzie-
lony.
Sąd Apelacyjny w swoim uzasadnieniu powołuje się na Kodeks Pracy -Ko-
mentarz Warszawa 1996 r. autorstwa I. lwulskiego i W. Sanetry, z którego wynika, że
główny księgowy przedsiębiorstwa państwowego nie stanowi osoby zarządzającej w
rozumieniu art. 24126
§ 2 k.p. Na potwierdzenie tezy, iż główny księgowy jest osobą
zarządzającą w rozumieniu art. 24126
§ 2 k.p. wnoszący kasację przytoczył komen-
tarz zawarty w „Prawie Pracy” opracowanym przez M. Gersdorf, K. Rączkę, J. Sko-
czyńskiego pod redakcją Zbigniewa Salwy, Warszawa 1999 r., że: „Osobami zarzą-
dzającymi zakładem pracy w imieniu pracodawcy są osoby zarządzające jednostką
organizacyjną będącą pracodawcą, lub osoby wchodzące w skład organu zarządza-
jącego taką jednostką. Chodzi tu w szczególności o członków zarządów spółek
prawa handlowego, spółdzielni, stowarzyszeń i fundacji; dyrektorów, ich zastępców
oraz głównych księgowych przedsiębiorstw państwowych, członków zarządów gmin”.
Zgodnie z cytowanym komentarzem do art. 24126
§ 2 k.p. główny księgowy jest
osobą zarządzającą w imieniu pracodawcy. Powódka pełniła funkcję głównego księ-
gowego i dlatego postanowienia układu zakładowego jej nie obejmują z mocy same-
go prawa. W ocenie autorów cytowanego komentarza: „ustawodawca wyszedł ze
słusznego założenia, że warunki zatrudnienia osób działających w imieniu praco-
dawcy powinny być ustalone w innym trybie niż układowy”. Zdaniem wnoszącego
kasację wyłączenie tych osób z zakresu podmiotowej regulacji stosunków pracy
przez układ zakładowy jest słuszne, gdyż osoby te w pewnym sensie zawierały
umowę jaką jest układ zakładowy same z sobą, gdyż były reprezentowane przez peł-
nomocników całej załogi przedsiębiorstwa z jednej strony, a tworzyły rozwiązania
tego układu z drugiej strony. Wyłączenie tych osób miało na celu niedopuszczenie do
zawierania układów jednostronnie korzystnych i pozbawionych szerszego kontekstu
w zarządzaniu przedsiębiorstwem państwowym. Osoby zarządzające przedsiębior-
stwem państwowym powinny mieć świadomość, iż tworzony układ zakładowy ich nie
będzie obowiązywał. Przy tworzeniu układu zakładowego musi być zagwarantowana
niezawisłość systemowa i funkcjonalna osób występujących po stronie pracodawcy.
9
Tworzenie układu w perspektywie własnych korzyści materialnych nie gwarantuje
takiej niezawisłości i dlatego ustawodawca wyłączył te osoby z podmiotowego obo-
wiązywania układu zakładowego. Powódka pełniąc funkcję głównego księgowego
była wyłączona spod rozwiązań tego układu zakładowego.
Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu podaje, iż nie została spełniona przesłanka
przedmiotowa, ponieważ nagroda jubileuszowa oraz odprawa emerytalna nie stano-
wią wynagrodzenia za pracę w ścisłym tego słowa znaczeniu. Jednakże art. 24126
§
2 k.p. wyraźnie odnosi się do zasad wynagradzania, których elementem składowym
jest wynagrodzenie za pracę w ścisłym tego słowa znaczeniu oraz nagrody jubileu-
szowe i odprawy emerytalne. W przedsiębiorstwie państwowym i każdym innym
podmiocie gospodarczym funkcjonującym według zasad gospodarki rynkowej obo-
wiązuje generalna zasada jednego funduszu płac, którego rozdział następuje według
przyjętych w układzie zakładowym zasad wynagradzania. Wyłączenie przez Sąd
Apelacyjny nagród jubileuszowych i odpraw emerytalnych z zasad wynagradzania
nie znajduje, w ocenie wnoszącego kasację, żadnego logicznego uzasadnienia, po-
nieważ sztucznie wbrew obowiązującym zasadom dzieli się fundusz płac na wyna-
grodzenie za pracę i świadczenia związane ze stosunkiem pracy. Każda wypłata po-
chodząca z funduszu płac wynika bezpośrednio z zasad wynagradzania obowiązują-
cych w danej jednostce organizacyjnej. Potwierdzeniem tego poglądu jest wyrok
Sądu Najwyższego z 13 października 1999 r., I PKN 159/99, którego teza brzmi: „po-
stanowienia zakładowego układu zbiorowego pracy dotyczące gratyfikacji jubileu-
szowej nie mają zastosowania do osób zarządzających zakładem w imieniu praco-
dawcy (art. 24126
§ 2 k.p.)”. Postępowanie kasacyjne jest niezbędne do ujednolicenia
poglądów odnoszących się do zakresu podmiotowego i przedmiotowego stosowania
przepisu art. 24126
k.p.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw. Nie jest trafny zarzut naruszenia
zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 24126
§ 2 Kodeksu pracy stanowiącego, że
układ zakładowy nie może określać zasad wynagradzania osób zarządzających, w
imieniu pracodawcy, zakładem pracy.
Powyższy przepis, stanowiący wyjątek od zawartej w przepisie art. 239 § 1
k.p. zasady powszechności układowej, określa dwie przesłanki ustanowionego w nim
10
zakazu, które powinny być spełnione kumulatywnie. Układ zbiorowy nie może bo-
wiem określać: a) zasad wynagradzania (przesłanka przedmiotowa), b) osób zarzą-
dzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy (przesłanka podmiotowa).
W rozpoznawanej sprawie jest sporne, czy główna księgowa, która nie jest
członkiem zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jest osobą zarządzają-
cą w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Sąd Najwyższy w niepublikowanym wy-
roku z dnia 7 marca 2001 r., I PKN 284/00, stwierdził, że do osób tych należy zali-
czyć główną księgową „bez względu na to, czy praca na tym stanowisku jest połą-
czona z pełnieniem innej funkcji w strukturach zarządzania zakładem pracy, na przy-
kład funkcją zastępcy dyrektora czy funkcją członka zarządu spółki kapitałowej.”
Wskazując na to, że ścisła wykładnia tego przepisu jest trudna, Sąd Najwyższy
przedstawił następującą argumentację na rzecz stanowiska, iż główny księgowy jest
osobą zarządzającą w imieniu pracodawcy zakładem pracy: „główny księgowy ma
rzeczywisty wpływ na zarządzanie zakładem pracy, w potocznym rozumieniu z pew-
nością jest osobą zarządzającą. Za pożądane należy uznać, by wykładnia przepisów
prawnych nie odbiegała - co do zasady - od naturalnego rozumienia użytych zwro-
tów. Przy zastosowaniu wykładni językowej - kontynuuje Sąd Najwyższy - trzeba też
mieć na uwadze, że brak jest podstaw do utożsamiania określenia osób zarządzają-
cych zakładem pracy z osobami uprawnionymi do składania oświadczeń woli w
imieniu osoby prawnej, a do tego sprowadzałoby się twierdzenie, że w odniesieniu
do pracodawców będących spółkami kapitałowymi, chodzi tylko o członków zarządu.
Za stanowiskiem uznającym głównych księgowych za osoby zarządzające zakładem
pracy przemawia ponadto wzgląd na cel omawianej regulacji. Układ zakładowy za-
wiera pracodawca i zakładowa organizacja związkowa (art. 24123
k.p.). W przypadku
osób zarządzających trudno byłoby ustalić, która ze stron układu ich reprezentuje.
Nie byłoby też właściwe, by wynagrodzenie osób zarządzających było przedmiotem
negocjacji.”
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie podziela sta-
nowiska, że główny księgowy zatrudniony w spółce kapitałowej jest osobą zarządza-
jącą w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Podzielając pogląd, że przepis art. 24126
§ 2 k.p. stanowi wyjątek od zasady powszechności układowej, należy na tej podsta-
wie przyjąć, że zawarte w nim pojęcie osób zarządzających w imieniu pracodawcy
zakładem pracy powinno być interpretowane ściśle, co oznacza, iż niewłaściwe jest
odwołanie się w tym zakresie do znaczenia, jakie pojęciu osoby zarządzającej na-
11
dają reguły języka potocznego. Nie ulega bowiem wątpliwości, że pojęcie zawarte w
powyższym przepisie jest pojęciem prawnym z zakresu prawa pracy, w którym anali-
zie prawnej powinny być poddane wszystkie trzy człony tego pojęcia, a nie tylko
„osoby zarządzającej”. Zgodnie z tym przepisem niedopuszczalne jest bowiem
określenie w układzie zbiorowym zasad wynagradzania nie jakiejkolwiek osoby za-
rządzającej, lecz osoby zarządzającej zakładem pracy, a ponadto nie jakiejkolwiek
osoby zarządzającej zakładem pracy, lecz osoby zarządzającej zakładem pracy w
imieniu pracodawcy. Uwzględnienie wymienionych elementów zwrotu: „osoby zarzą-
dzające, w imieniu pracodawcy, zakładem pracy” w ich wzajemnym związku zezwala
na wyłączenie z kręgu tych osób: a) osób zarządzających, jednakże nie zakładem
pracy, lecz inną jednostką organizacyjną, b) osób zarządzających zakładem pracy,
lecz nie w imieniu pracodawcy. W ocenie Sądu Najwyższego pojęcie zakładu pracy
użyte zostało w omawianym przepisie w znaczeniu przedmiotowym, zaś pojęcie pra-
codawcy w znaczeniu podmiotowym. W odniesieniu do spółki kapitałowej oznacza
to, że osobami zarządzającymi zakładem pracy prowadzonym przez spółkę będą
jedynie te z osób zarządzających takim zakładem, które czynią to w imieniu spółki
jako osoby prawnej. Główna księgowa nie jest osobą zarządzającą zakładem pracy,
a tym bardziej nie jest osobą zarządzającą zakładem pracy w imieniu pracodawcy,
którym w rozpoznawanej sprawie jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.
Główna księgowa nie zarządza bowiem zakładem pracy jako całością, lecz co naj-
wyżej jest osobą odpowiedzialną za gospodarkę finansową zakładu pracy w zakresie
określonym w umowie o pracę. Jej status prawny ukształtowany umową o pracę jest
zbliżony do statusu pracowników spółki, różni się natomiast od statusu prawnego
osób zarządzających zakładem pracy w imieniu spółki z ograniczoną odpowiedzial-
nością, a mianowicie członków zarządu tej spółki, trybem nawiązania stosunku
pracy, zakresem obowiązków i odpowiedzialności itd. W związku z tym należy przy-
jąć, że dopuszczalne jest ustalanie w układzie zakładowym zasad wynagradzania
głównej księgowej zatrudnionej przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością,
która nie jest jednocześnie członkiem zarządu tej spółki.
Pojęcie zasad wynagradzania było przedmiotem rozbieżnej wykładni Sądu
Najwyższego. W wyroku z dnia 13 października 1999 r., I PKN 159/99 (OSNAPiUS
2001 nr 4, poz. 109) Sąd Najwyższy stwierdził, że „postanowienia zakładowego
układu zbiorowego pracy dotyczące gratyfikacji jubileuszowej nie mają zastosowania
do osób zarządzających zakładem w imieniu pracodawcy (art. 24126
§ 2 k.p.)”, uzna-
12
jąc tym samym, że nagroda jubileuszowa mieści się w pojęciu wynagrodzenia za
pracę, natomiast w wyroku z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 634/98 (OSNAPiUS 2000
nr 10, poz. 383), przyjął, że: „przez „zasady wynagradzania” z art. 24126
§ 2 k.p. na-
leży rozumieć postanowienia określające warunki przyznawania wynagrodzenia za
pracę oraz innych (dodatkowych) jego składników. Przepis ten nie obejmuje „zasad
przyznawania innych świadczeń związanych z pracą, np. nagród jubileuszowych lub
odpraw pieniężnych w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę.”
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela pogląd i
argumentację prawną przedstawioną w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 24 marca 1999 r., I PKN 634/98, że „przez „zasady wynagradzania” w znacze-
niu tego przepisu należy rozumieć postanowienia określające warunki przyznawania
wynagrodzenia za pracę oraz innych (dodatkowych) składników wynagrodzenia. W
pojęciu tym nie mieszczą się zasady przyznawania innych świadczeń związanych z
pracą. Do powyższego wniosku upoważniają przepisy art. 771
-773
k.p. wyróżniające
„warunki wynagradzania za pracę” oraz „warunki przyznawania innych świadczeń
związanych z pracą”, a zwłaszcza art. 773
k.p., który wręcz posługuje się wyrażeniem
„zasady wynagradzania za pracę”, czyli takim, jakiego używa art. 24126
§ 2 k.p.
Trzeba jednocześnie zaznaczyć, że art. 773
k.p. stanowi nie tylko o zasadach wyna-
gradzania za pracę, ale także o zasadach przyznawania innych świadczeń związa-
nych z pracą, podczas gdy art. 24126
§ 2 k.p. operuje tylko pojęciem „zasady wyna-
gradzania” i tylko co do nich postanawia, że nie mogą być zamieszczone w układzie
zakładowym jako regulacja wynagrodzenia osób zarządzających, w imieniu praco-
dawcy, zakładem pracy. Oznacza to, że jeżeli układ określa warunki przyznawania
innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą, ma on w tym zakresie za-
stosowanie także do osób wymienionych w art. 31
§ 1 k.p., jeżeli są pracownikami.
Innymi świadczeniami związanymi z pracą są świadczenia, które nie są ekwiwalen-
tem za wykonaną pracę, a więc nie są wynagrodzeniem za pracę w ścisłym znacze-
niu, określonym w art. 78 k.p. Celem ograniczenia wprowadzonego w art. 24126
§ 2
k.p. było to, by osoby, które w myśl art. 24123
k.p. zawierają ze strony pracodawcy
układ zakładowy, nie określały same dla siebie zasad wynagradzania. Nie ma jednak
żadnych racji społecznych i prawnych, które uzasadniałyby pozbawienie tych osób
świadczeń o charakterze powszechnym lub wprowadzonych dla pracowników dane-
go zakładu pracy, lecz nie będących wynagrodzeniem za pracę w rozumieniu art. 78
k.p. Do takich świadczeń należy na przykład nagroda jubileuszowa i jednorazowa
13
odprawa pieniężna w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę in-
walidzką. Na rzecz przedstawionego stanowiska przemawia także zasada zawarta w
art. 239 § 1 k.p., w myśl której układ zakładowy (podobnie jak i układ ponadzakła-
dowy) zawiera się dla wszystkich pracowników. Od zasady tej przewidziane jest
wprawdzie odstępstwo polegające na możliwości nieobjęcia układem wszystkich
pracowników, jednak musi być ono wyraźnie sformułowane, a jako wyjątek od reguły
powinno ograniczać się do przypadków uzasadnionych rzeczową potrzebą.”
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================