Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 stycznia 2003 r.
I PK 107/02
Radny powiatu może być członkiem władz zarządzających spółki
utworzonej przez gminę (art. 25b ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o
samorządzie powiatowym, jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze
zm.; art. 24f ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, jednolity
tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.).
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Zbigniew Myszka, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 stycznia 2003 r.
sprawy z powództwa Jarosława G. przeciwko Przedsiębiorstwu Usług Komunalnych
„S." Spółce z o.o. w S.G. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji pozwanego od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z sie-
dzibą w Gdyni z dnia 13 listopada 2001 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z sie-
dzibą w Gdyni, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Starogardzie Gdańskim wyrokiem z dnia 11 wrze-
śnia 2001 r. przywrócił powoda Jarosława G. do pracy u strony pozwanej - w Przed-
siębiorstwie Usług Komunalnych „S.”, Spółce z o.o. w S.G. - na warunkach jak
sprzed wypowiedzenia warunków pracy i płacy z dnia 18 września 2000 r., zasądził
od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 43.437,66 zł tytułem wynagrodzenia za
okres pozostawania bez pracy, pod warunkiem podjęcia przez niego pracy oraz
orzekł o kosztach procesu.
2
Sąd ten ustalił, że strony zawarły 1 października 1997 r. umowę o pracę na
czas nieokreślony, na podstawie której powierzono powodowi obowiązki „członka
zarządu-dyrektora”. Zarząd strony pozwanej jest jednoosobowy. Prezydent Miasta
S.G. powiadomił powoda 10 kwietnia 2000 r. o podjęciu przez nadzwyczajne zgro-
madzenie wspólników uchwały o odwołaniu go z zarządu strony pozwanej oraz o
wystąpieniu do Rady Powiatu o wyrażenie zgody na rozwiązanie z nim stosunku
pracy. Powód jest radnym Rady Powiatu S.G. Powód odwołał się do Sądu Pracy od
wypowiedzenia umowy o pracę, lecz jego powództwo zostało oddalone, gdyż Sąd
uznał, że opisane oświadczenie dotyczyło jedynie odwołania powoda z funkcji
członka zarządu Spółki a nie rozwiązania stosunku pracy. Pogląd ten zaakceptował
Sąd drugiej instancji oddalając apelację powoda.
Rada Powiatu S. nie wyraziła zgody na rozwiązanie stosunku pracy z powo-
dem. Strona pozwana wypowiedziała powodowi warunki pracy i płacy, nie zwróciw-
szy się do Rady Powiatu o wyrażenie na to zgody. Oświadczenie złożył powodowi
Kazimierz B., który (zgodnie z Rejestrem Handlowym) był jedynym członkiem zarzą-
du - dyrektorem. Powód złożył oświadczenie o odmowie przyjęcia zaproponowanych
warunków i stosunek pracy rozwiązał się 31 grudnia 2000 r. W styczniu, lutym i
marcu 2001 r. powód chorował i pobierał zasiłek chorobowy. Strona pozwana nie
zwróciła się do Rady Powiatu o wyrażenie zgody na wypowiedzenie powodowi wa-
runków pracy i płacy, uznawszy, że w świetle art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca
1998 r. o samorządzie powiatowym nie jest to konieczne. Sąd Rejonowy nie podzielił
tego poglądu. W jego opinii, skoro z przepisu art. 42 § 1 k.p. wynika konieczność od-
powiedniego stosowania przepisów o wypowiedzeniu umowy o pracę do wypowie-
dzenia zmieniającego, wymaganie uzyskania zgody rady powiatu na rozwiązanie
stosunku pracy z radnym należy też odnieść do wypowiedzenia mu warunków pracy i
płacy, chociaż nie wynika to wprost z art. 22 § 1 ustawy o samorządzie powiatowym.
Do takiego wniosku prowadzi również wykładnia celowościowa tego przepisu. W
konsekwencji Sąd pierwszej instancji uznał, że wypowiedzenie powodowi warunków
pracy i płacy nastąpiło z naruszeniem prawa, a ponieważ stosunek pracy rozwiązał
się, orzekł o przywróceniu powoda do pracy i zasądził wynagrodzenie za cały czas
pozostawania bez pracy, z wyłączeniem okresu pobierania zasiłku chorobowego (od
stycznia do marca 2001 r.). Sąd nie analizował pozostałych zarzutów powoda, w
szczególności odnoszących się do reprezentacji pracodawcy przy dokonaniu wypo-
wiedzenia (chociaż powołał się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, z którego wyni-
3
ka kompetencja zarządu spółki do dokonania czynności prawnych wobec byłego
członka zarządu) oraz ograniczenia w umowie spółki przyczyn uzasadniających roz-
wiązanie stosunku pracy z powodem.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą
w Gdyni, po rozpoznaniu apelacji strony pozwanej od tego wyroku, wyrokiem z dnia
13 listopada 2001 r. zmienił go, zasądzając na rzecz powoda zamiast kwoty
43.437,66 zł kwotę 27.144,54 zł oraz zmniejszając wysokość zasądzonych kosztów
procesu, a w pozostałej części apelację oddalił.
Sąd drugiej instancji podzielił pogląd Sądu Rejonowego co do konieczności
uzyskania przez pracodawcę zgody rady powiatu na wypowiedzenie radnemu wa-
runków pracy i płacy. W ocenie Sądu Okręgowego pozwany pracodawca nie udo-
wodnił faktów, z których chciał wywieść skutki prawne, zarzucając niecelowość i nie-
możliwość przywrócenia powoda do pracy. Za spóźnione uznał Sąd podnoszenie
dopiero w apelacji okoliczności istnienia konfliktu między stronami, a także niepo-
partego dowodami zarzutu działania powoda na szkodę pracodawcy. W uzasadnie-
niu wyroku znalazło się stwierdzenie, że „mienie komunalne (gminne) nie jest mie-
niem powiatowym.” Za niezasadny uznał Sąd drugiej instancji zarzut nieważności
postępowania przed Sądem pierwszej instancji. Ławnik, którego żona była pracowni-
cą strony pozwanej i wystąpiła na drogę sądową w związku z rozwiązaniem stosunku
pracy, nie podlega wyłączeniu z mocy ustawy. Natomiast korekta zaskarżonego wy-
roku wynikała z ustalenia faktycznego okresu pobierania przez powoda zasiłku cho-
robowego.
Strona pozwana wniosła kasację od tego wyroku, zaskarżając go w całości i
domagając się jego zmiany i oddalenia powództwa, ewentualnie jego uchylenia i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W kasacji zarzucono naruszenie
art. 2 ust. 6a pkt 1 i 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia
działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne oraz art. 22 ust. 2
ustawy o samorządzie powiatowym przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastoso-
wanie, art. 47, 45 §1 i 3 k.p. w związku z art. 42 §1 k.p. przez niewłaściwe zastoso-
wanie oraz art. 8 Kodeksu pracy przez niezastosowanie, a także naruszenie przepi-
sów postępowania: art. 385, 386 § 2 i 4, 299, 233 § 1 i 328 § 2 k.p.c., które to uchy-
bienia mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy. W uzasadnieniu kasacji podnie-
siono, że powód z naruszeniem prawa łączył funkcję w działalności gospodarczej z
funkcją radnego i członka zarządu powiatu S. Sąd Okręgowy nie rozważył tego za-
4
rzutu pozwanej, ograniczając się do stwierdzenia, że mienie komunalne (gminne) nie
jest mieniem powiatowym. Wskazane w kasacji przepisy ustawy o ograniczeniu pro-
wadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne wyłą-
czyły możliwość jednoczesnego sprawowania funkcji członka zarządu powiatu i
członka zarządu spółki prawa handlowego. Dotyczy to także spółki gminy wchodzą-
cej w skład powiatu i wykonującej usługi na rzecz samorządu powiatowego. Następ-
stwem naruszenia tego zakazu powinno być rozwiązanie stosunku pracy z winy pra-
cownika bądź poniesienie odpowiedzialności dyscyplinarnej. Nie było potrzeby uzy-
skania zgody Rady Powiatu na rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem będącym
radnym, skoro powód nie mógł być zatrudniony na kierowniczym stanowisku w
Spółce. W uzasadnieniu kasacji podniesiono ponownie zarzut niewłaściwego składu
Sądu Rejonowego; zdaniem strony pozwanej ławnik podlegał wyłączeniu z mocy
ustawy, skoro mógł być „osobiście zainteresowany w uwzględnieniu roszczenia po-
woda i liczyć na jego przychylność w rozwiązaniu konfliktu swojej małżonki z pozwa-
nym.” W tym kontekście pojawiły się w uzasadnieniu kasacji zarzuty obrazy art. 48 §
1 k.p.c. w związku z art. 54 k.p.c., „które to uchybienie skutkuje nieważnością postę-
powania (art. 379 pkt 4 k.p.c.)”. Strona pozwana podniosła też - polemizując z uza-
sadnieniem zaskarżonego wyroku - iż już w piśmie procesowym z 4 września 2001 r.
zrzuciła, że powód wykonywał zarząd Spółką w sposób nieprawidłowy i naraził ją na
szkody. W postępowaniu apelacyjnym strona pozwana złożyła dowód z zawiadomie-
nia Prokuratury Rejonowej w S.G. o popełnieniu przestępstwa przez powoda, w któ-
rej to sprawie zostało wszczęte dochodzenie. W tej sytuacji, w ocenie skarżącej, Sąd
Okręgowy bezpodstawnie nie uwzględnił zarzutu naruszenia przez Sąd Rejonowy
art. 8 Kodeksu pracy przez przywrócenie powoda do pracy, chociaż było to niemoż-
liwe i niecelowe.
Powód wniósł o oddalenie kasacji i zasądzenie na jego rzecz kosztów postę-
powania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia przepisów postępowania zostały powiązane w kasacji z
przytoczeniem (jako jej podstaw) dość zaskakującego zestawienia przepisów. Obej-
muje ono zarówno przepis traktujący o oddaleniu apelacji (art. 385 k.p.c.), jak i o jej
uwzględnieniu i konieczności uchylenia wyroku pierwszoinstancyjnego w razie
5
stwierdzenia nieważności postępowania (art. 386 § 2 k.p.c.) lub możliwości uchylenia
w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy lub potrzeby prze-
prowadzenia postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 4 k.p.c.). Wbrew po-
glądom przedstawionym w uzasadnieniu kasacji, nie doszło do nieważności postę-
powania pierwszoinstancyjnego. W rozpoznaniu sprawy nie brał udziału sędzia (ław-
nik) wyłączony z mocy ustawy. Skarżący wskazuje jako okoliczność powodującą
wyłączenie sędziego z „mocy samej ustawy” (art. 48 § 1 pkt 1 k.p.c.) pozostawanie
ławnika w związku małżeńskim z byłą pracownicą strony pozwanej, z którą toczy ona
spór sądowy. Nie można tych okoliczności rozumieć jako pozostawania ze stroną w
takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na prawa lub obowiązki tego
ławnika. Ławnik nie pozostawał ze stroną pozwaną w żadnym stosunku prawnym.
Natomiast kwestia wyłączenia sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony nie
może być rozważana, gdyż nie powstała w postępowaniu przed żadnym z Sądów.
Zarzut naruszenia art. 299 k.p.c. dotyczy nieprzeprowadzenia dowodu z prze-
słuchania stron, przy czym dowód ten miałby być przeprowadzony z urzędu na oko-
liczność konfliktu między stronami i nieprawidłowego sprawowania zarządu Spółką
przez powoda. Jest to zarzut niesłuszny. Sąd Rejonowy wprawdzie przesłuchał
strony tylko informacyjnie, jednakże nic nie wskazuje na to, by miało to jakikolwiek
wpływ na treść rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego. Pozostałe zarzuty naruszenia
przepisów postępowania nie zostały w ogóle uzasadnione.
Przechodząc do rozważania zarzutów naruszenia prawa materialnego, należy
stwierdzić, że i w tym zakresie niektóre twierdzenia kasacji wydają się wypływać z
nieporozumienia. Najdalej idący zarzut odnosi się do nieobjęcia szczególną ochroną
stosunku pracy powoda. Zarzut ten wynika z przytoczenia jako jednej z podstaw ka-
sacji przepisu art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiato-
wym (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.). Nie został on uza-
sadniony. W tej sytuacji można jedynie wspomnieć, że Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym niniejszą sprawę podziela w pełni pogląd wyrażony w wyroku tego
Sądu z dnia 14 lutego 2001 r., I PKN 250/00 (OSNAPiUS 2002 nr 21, poz. 524), w
myśl którego radnemu rady powiatu nie można bez uprzedniej zgody tej rady wypo-
wiedzieć warunków pracy i płacy. Przemawia za tym zasada wynikająca z art. 42 § 1
k.p., zgodnie z którą przepisy o wypowiadaniu umów o pracę stosuje się odpowied-
nio do wynikających z umowy warunków pracy i płacy. Ta ogólna zasada ma swoje
umotywowanie w tym, że dozwolenie na dokonywanie wypowiedzenia warunków
6
pracy i płacy w tych przypadkach, w których ustanowiona jest szczególna ochrona
przed wypowiedzeniem definitywnym, łatwo mogłoby w praktyce prowadzić do unice-
stwienia tej ochrony z uwagi na możliwość proponowania pracownikom, którym for-
malnie wypowiada się tylko warunki pracy i płacy, takich nowych warunków, co do
których z góry wiadomo, że nie zostaną zaakceptowane, co w konsekwencji prowa-
dziłoby do tego, że mimo istniejącej ochrony i tak dochodziłoby do rozwiązania sto-
sunku pracy.
Wobec powyższego za przesądzone należy uznać dokonanie wypowiedzenia
powodowi warunków pracy i płacy z naruszeniem prawa, bo bez zgody Rady Powia-
tu. Pozostaje do rozważenia, czy istnieje prawna niemożliwość reaktywowania sto-
sunku pracy powoda. Według twierdzeń kasacji miałaby ona wynikać z ustawowego
zakazu łączenia funkcji członka zarządu powiatu z członkostwem zarządu spółki
prawa handlowego. Zakaz ten wynika z art. 4 w związku z art. 2 pkt 6a ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez
osoby pełniące funkcje publiczne (Dz.U. Nr 106, poz. 679 ze zm.). Dotyczy on jednak
tylko członków zarządu powiatu, a nie wszystkich radnych. W kasacji, jak się wydaje,
utożsamia się te dwie funkcje publiczne, a sam powód powoływał się tylko na to, że
jest radnym. Niezależnie od tego należy rozważyć, iż z przepisu art. 24f ust. 2 ustawy
z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr
142, poz. 1591 ze zm.) wynika, że radni nie mogą być członkami władz zarządzają-
cych spółek prawa handlowego z udziałem gminnych osób prawnych. Analogiczny
przepis został wprowadzony do ustawy o samorządzie powiatowym ustawą z dnia 23
listopada 2002 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz o zmianie niektó-
rych innych ustaw (Dz.U. Nr 214, poz. 1806). Zgodnie z obowiązującym od 1 stycz-
nia 2003 r. art. 25b ust. 1 radni nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na
własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia powiatu, w
którym radny uzyskał mandat, a także zarządzać taką działalnością lub być przed-
stawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności. W myśl art. 25b
ust. 3, radni nie mogą być, między innymi, członkami władz zarządzających spółek
handlowych z udziałem powiatowych osób prawnych. Z dotychczasowych i aktualnie
obowiązujących regulacji nie można wyprowadzać wniosku, że radny powiatu nie
może być członkiem władz zarządzających spółki utworzonej przez gminę. (To za-
pewne miał na myśli Sąd Okręgowy pisząc o odrębności mienia powiatowego od
mienia gminnego). Żadne racje nie przemawiają za takim rozumieniem omówionego
7
ograniczenia, a trzeba mieć przede wszystkim na względzie, iż przepisy te, jako
wprowadzające wyjątki od zasady swobody podejmowania zatrudnienia, winny być
rozumiane i stosowane ściśle, a nie rozszerzająco. W konsekwencji należało dojść
do przekonania, że nie ma przeszkód prawnych do przywrócenia powoda do pracy u
strony pozwanej. Gdyby takie istniały, roszczenie o przywrócenie do pracy musiałoby
być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Przypomnieć przy
tym trzeba, że w stosunku do pracowników podlegających szczególnej ochronie
przed rozwiązaniem stosunków pracy nie ma zastosowania art. 45 § 2 k.p. i tylko
przy zastosowaniu klauzul generalnych można doprowadzić do nieuwzględnienia
żądania przywrócenia do pracy pracownika objętego taką ochroną, z którym rozwią-
zano stosunek pracy (odpowiednio: któremu wypowiedziano warunki pracy i płacy) z
naruszeniem prawa lub bezzasadnie. Przytoczenie jako jednej z podstaw kasacji za-
rzutu naruszenia art. 45 § 1 i 3 i art. 47 k.p. w związku z art. 42 §1 k.p. jest zatem
niezrozumiałe. Sposób wypełniania przez powoda obowiązków pracowniczych pod-
lega jednak rozważeniu w ramach oceny jego roszczenia w płaszczyźnie zasad
współżycia społecznego i społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa przywró-
cenia do pracy (art. 8 k.p.). Zarzut naruszenia tego przepisu trzeba uznać za uza-
sadniony. Sąd pierwszej instancji przystąpił do badania sprawy w tej płaszczyźnie,
słuchając informacyjnie strony na okoliczność istnienia lub braku konfliktu między
powodem a obecnym dyrektorem, a powód wspomniał nadto, że nigdy nie wykaza-
no, by wyrządził szkodę Spółce. Poprzestanie na tych wyjaśnieniach nie jest jednak
wystarczające. Bezpodstawnie Sąd drugiej instancji uznał w tych okolicznościach, że
problem powoływania się przez pracodawcę na niewłaściwe wypełnianie obowiąz-
ków przez powoda jest tylko kwestią zachowania terminu do powołania nowych fak-
tów i dowodów. Jest to przede wszystkim kwestia stosowania prawa materialnego, a
przynajmniej niektóre fakty, jak wynika choćby z protokołu informacyjnego wysłucha-
nia stron, prowadzące do oceny zgodności zgłoszonego roszczenia z zasadami
współżycia społecznego, strony podały w czasie tej czynności procesowej.
Prowadzi to do uwzględnienia kasacji i orzeczenia o uchyleniu zaskarżonego
wyroku na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c.
========================================