Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 marca 2003 r.
II UK 196/02
Do okresu pracy w szczególnych warunkach wymaganego w § 4 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emery-
talnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) wlicza się okresy wyko-
nywania za granicą u zagranicznych pracodawców prac wymienionych w wy-
kazach stanowiących załącznik do tego rozporządzenia, jeżeli są one uznane za
okresy składkowe w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 1 lub 6 ust. 2 pkt 1 lit. d ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.).
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 marca 2003 r. sprawy
z wniosku Jerzego W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
G. o wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 20 grudnia 2001 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 11 grudnia 2000 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w G. odmówił przyznania wnioskodawcy Jerzemu W. prawa do emerytury wobec
braku wymaganego piętnastoletniego okresu pracy w szczególnych warunkach.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni wyrokiem z dnia 10 września
2001 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury
poczynając od 24 listopada 2000 r. Sąd ustalił, że wnioskodawca urodzony 4 grudnia
1938 r. osiągnął wiek 60 lat i okres zatrudnienia wynoszący ponad 30 lat. Ma także
2
piętnastoletni okres pracy w szczególnych warunkach po wliczeniu okresu od 20
maja 1971 r. do 19 grudnia 1975 r., w którym korzystając z urlopu bezpłatnego w
macierzystym zakładzie pracy wykonywał pracę w Stoczni Remontowej w Hawanie
na podstawie umowy zawartej z polskim przedsiębiorstwem „P.”. Przedsiębiorstwo to
pobierało wypłacane przez pracodawcę kubańskiego wynagrodzenie, a wnioskodaw-
cy wypłacało świadczenie określone w umowie. Okres pracy za granicą został
uznany przez organ rentowy za okres składkowy, gdyż wnioskodawca podlegał
ubezpieczeniu społecznemu. Sporną kwestią było uznanie tego okresu za okres
pracy w szczególnych warunkach. Wnioskodawca zajmował stanowisko inżyniera do
spraw produkcji w stoczni remontowej, które to stanowisko wymienione jest w wyka-
zie A, dział XIV, poz. 24 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lute-
go 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczegól-
nych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), zatem
wykonywał pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu tego rozporządzenia.
Przepisy rozporządzenia ( § 1 ust. 1 i 2) nie zawierają wymogu, aby praca w szcze-
gólnych warunkach była wykonywana w Polsce.
Apelacja organu rentowego została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 20 grudnia 2001 r. [...].
Sąd Apelacyjny uznał, że prawo do emerytury przysługuje wnioskodawcy na podsta-
wie art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) i § 4 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wniosko-
dawca spełnia wszystkie wymogi określone w tym ostatnim przepisie - wiek wyno-
szący dla mężczyzn 60 lat, okresy składkowe i nieskładkowe wynoszące 25 lat i wy-
magany piętnastoletni okres wykonywania prac w szczególnych warunkach, wymie-
nionych w wykazie A. Ten ostatni okres został wyliczony na podstawie świadectw
pracy i wynosi łącznie 16 lat. Uwzględnia się przy tym okres 4 lat, 6 miesięcy i 29 dni
pracy w Stoczni Remontowej w Hawanie na stanowisku mechanika do spraw pro-
dukcji w stoczni remontowej oraz okres 1 roku i 12 dni pracy na statku obcego ar-
matora wykonywanej za pośrednictwem Agencji Morskiej w G. na stanowisku me-
chanika-kierownika grupy remontowej. Oba te stanowiska figurują w wykazie A sta-
nowiącym załącznik do rozporządzenia. Jak trafnie wskazał Sąd pierwszej instancji w
3
§ 1 ust. 2 rozporządzenia nie znalazł się przepis o konieczności wykonywania zatrud-
nienia na stanowisku wymienionym w wykazie na terenie Polski.
Wyrok ten zaskarżył kasacją Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w G. i
wskazując jako podstawę kasacji naruszenie prawa materialnego przez błędną wy-
kładnię art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych i § 1 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze i wniósł o jego zmianę wyroku
oraz zmianę poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i oddalenie odwo-
łania. W uzasadnieniu kasacji podniósł, że powołane rozporządzenie ma zastosowa-
nie do pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach na stanowi-
skach wymienionych enumeratywnie w załączniku do rozporządzenia (§ 1 ust.1).
Stanowiska takie ustalali w podległych i nadzorowanych przez siebie zakładach
pracy właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych oraz centralne związki
spółdzielcze (§1 ust. 2). Przepis ten, aczkolwiek nie przystający do obecnego ustroju
społeczno-gospodarczego, ma nadal moc obowiązującą. Dlatego też Sąd Najwyższy
uchwałą składu siedmiu sędziów z dnia 13 lutego 2002 r. trafnie rozszerzył zakres
jego stosowania na pracowników zatrudnionych u pracodawców prywatnych. Organ
rentowy nie neguje faktu, że wnioskodawca we wskazanym okresie pracował w wa-
runkach noszących znamiona szczególności i szkodliwości. Nie podważa także faktu,
że w spornym okresie podlegał on polskiemu ubezpieczeniu społecznemu jako pra-
cownik w związku z czym uznał ten okres za okres składkowy. Jednakże dla
uwzględnienia do uprawnień emerytalnych okresów pracy w szczególnych warun-
kach, co wynika wprost z treści § 1 rozporządzenia, niezbędne jest także wykonywa-
nie tych prac w zakładach podległych i nadzorowanych przez polskich ministrów, kie-
rowników urzędów centralnych oraz związków spółdzielczych. Tylko tacy pracodaw-
cy mieli prawo do określania w sposób wiążący stanowisk pracy, na których zatrud-
nienie uprawnia do prawem określonych preferencji w nabywaniu świadczeń z ubez-
pieczenia społecznego. Reasumując wynik wykładni § 1 należy stwierdzić, że warun-
kiem koniecznym uwzględnienia każdego okresu pracy w szczególnych warunkach
jest to, by zatrudnienie było wykonywane wprawdzie niekoniecznie na terytorium
kraju, ale u pracodawcy będącego osobą prawa polskiego. W przypadku wniosko-
dawcy polska jednostka gospodarcza „P.” nie była pracodawcą, lecz pośrednikiem w
zawarciu umowy o pracę. Faktycznym pracodawcą wnioskodawcy było Ministerstwo
4
Transportu Republiki Kuby. Z przepisu § 1 rozporządzenia nie można wyinterpreto-
wać normy, która rozciągałaby moc jego obowiązywania na pracowników zatrudnio-
nych poza granicami kraju. Z tych samych powodów nie powinien być doliczony
okres pracy na statku obcego armatora na podstawie umowy za pośrednictwem
Agencji Morskiej w G.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawą prawną żądania emerytury w wieku niższym niż wymagany dla
mężczyzn wiek 65 lat jest w przypadku wnioskodawcy przepis art. 32 ust. 1 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych, który stanowi, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r.
będącymi pracownikami, o których mowa w ust. 2 - 3, zatrudnionym w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze przysługuje emerytura w wieku niższym
niż określony w art. 27 pkt 1. Przepis art. 32 pkt 4 stanowi, że wiek emerytalny, ro-
dzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym
w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów do-
tychczasowych. Przepisami dotychczasowymi w rozumieniu tego przepisu są przepi-
sy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytal-
nego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. Do wnioskodawcy ma
zastosowanie przepis § 4 ust. 1, który w stosunku do pracownika, który wykonywał
prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, zawiera następujące
wymogi : wiek emerytalny wynoszący dla mężczyzn 60 lat, okres zatrudnienia wyno-
szący dla mężczyzn 25 lat i co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.
Przez okres zatrudnienia rozumie się zgodnie z terminologią używaną w powołanej
ustawie okresy składkowe i nieskładkowe wymienione w art. 6 i 7 oraz art. 10 ust. 1,
natomiast okresy pracy w szczególnych warunkach, to okresy wymienione w wyka-
zach A i B załącznika do rozporządzenia oraz inne okresy pracy lub służby wymie-
nione w § 4 ust. 3 i w § 5 - 10.
W kasacji nie przeczy się, że wnioskodawca spełnia wszystkie te warunki, w
szczególności nie przeczy się, że stanowiska, na których wykonywał pracę w szcze-
gólnych warunkach są wymienione w wykazie A i że wnioskodawca wykonując te
pracę miał status pracownika; zatrudnienie było wykonywane na podstawie umowy o
pracę. Twierdzenie, że spełnienie tych warunków nie uprawnia do emerytury skarżą-
5
cy opiera na treści § 1 rozporządzenia, który to przepis jego zdaniem wyłącza
uwzględnienie okresu pracy w szczególnych warunkach wykonywanej za granicą u
zagranicznego pracodawcy. Ma na to wskazywać uregulowanie zawarte w ust. 2
tego przepisu, który stanowi, że właściwi ministrowie, kierownicy urzędów central-
nych oraz centralne związki spółdzielcze w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i
Spraw Socjalnych ustalają w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowi-
ska pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach. Według
rozumowania wnoszącego kasację przepisy rozporządzenia, w tym przepis § 4, sto-
suje się tylko do pracowników zakładów podległych lub nadzorowanych przez organy
wymienione w powołanym przepisie, co wyklucza pracowników zatrudnionych u za-
granicznych pracodawców.
Sąd Najwyższy nie podziela takiej wykładni, czemu dał wyraz w uchwale
składu siedmiu sędziów z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNAPiUS 2002 nr
10, poz. 243), stwierdzając, że prace wymienione w § 4 - 8a rozporządzenia są pra-
cami w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i ren-
tach bez względu na status własnościowy pracodawcy. Uchwała ta stanowiła odpo-
wiedź na zagadnienie prawne dotyczące wykonywania prac w szczególnych warun-
kach u prywatnego pracodawcy i dlatego odnosi się jedynie do statusu własnościo-
wego pracodawcy. Jednakże argumentacja przemawiająca za równym traktowaniem
pracowników prywatnych i uspołecznionych zakładów pracy w zakresie możliwości
wcześniejszego przechodzenia na emeryturę odnosi się również do równego trakto-
wania pracowników zatrudnionych u polskich pracodawców i u pracodawców zagra-
nicznych. W uzasadnieniu omawianej uchwały podniesiono, że zawarte w art. 32 ust.
4 ustawy odesłanie do przepisów dotychczasowych można odnosić tylko do tych
przepisów rozporządzenia, które regulują materię określoną w tym przepisie, a więc
wiek emerytalny, rodzaje prac i stanowisk oraz warunki, na jakich osobom wykonują-
cym te prace przysługuje prawo do emerytury. Tej materii nie dotyczy przepis § 1 ust.
2 zawierający jedynie wytyczne dla ministrów i innych organów, lecz nie odnoszący
się w żaden sposób do uprawnień pracowników. Nie mieści się on w kategorii przepi-
sów dotychczasowych, które stosuje się z mocy art. 32 ust. 4, zatem w systemie ure-
gulowanym ustawą o emeryturach i rentach nie istnieje. W konsekwencji nie może on
stanowić podstawy do wyłączenia stosowania § 4 ust. 1 rozporządzenia w stosunku
do pracowników zatrudnionych u zagranicznych pracodawców. Do wymaganego w
tym ostatnim przepisie okresu pracy w szczególnych warunkach wlicza się okresy
6
wykonywania za granicą u zagranicznych pracodawców prac wymienionych w sta-
nowiących załącznik do rozporządzenia wykazach, jeżeli okresy te uznawane są za
okresy składkowe w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 1 lub art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. d ustawy o
emeryturach i rentach. Okresy wykonywania za granicą prac w szczególnych warun-
kach nie są uwzględniane tylko wówczas, gdy wymienione przepisy nie dają podsta-
wy do uznania tych okresów za okresy składkowe. W przypadku wnioskodawcy sytu-
acja taka nie wystąpiła, gdyż w spornych okresach jego pracy były opłacane składki
na ubezpieczenie społeczne w Polsce.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego jest więc prawidłowe, a kasacja okazała się
pozbawiona usprawiedliwionych podstaw. Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu
o przepis art. 39312
k.p.c. oddalił kasację.
========================================