Pełny tekst orzeczenia

18
POSTANOWIENIE Z DNIA 20 LISTOPADA 2003 R.
WZ 48/03
W zażaleniu na postanowienie sądu uznające za nieważny wyrok skazujący
wydany wobec osoby represjonowanej za działalność na rzecz niepodległego
bytu Państwa Polskiego, osoba ta nie może skarżyć zawartych w tymże
postanowieniu ustaleń, które wprawdzie naruszają jej prawa lub szkodzą jej
interesom (art. 425 § 3 k.p.k. w zw. z art. 3 ust. 4 ustawy z dnia 23 lutego 1991
r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za
działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego – Dz.U. Nr 34, poz.
149 ze zm.), lecz stanowią jedynie powtórzenie wiążących ustaleń dokonanych
w prawomocnym orzeczeniu o odtworzeniu zaginionych lub zniszczonych akt
sprawy, zapadłym w odrębnym postępowaniu (por. Rozdział 18 Kodeksu
postępowania karnego).
Przewodniczący: sędzia SN J. Steckiewicz.
Sędziowie SN: W. Błuś, A. Tomczyk (sprawozdawca).
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: płk S.
Gorzkiewicz.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na posiedzeniu w dniu 20
listopada 2003 r., sprawy z wniosku Czesława D. o uznanie za nieważny wyroku b.
Wojskowego Sądu Okręgowego w B., z powodu zażalenia wnioskodawcy na
postanowienie Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia 23 września 2003 r., po
wysłuchaniu wniosku prokuratora
p o z o s t a w i ł bez rozpoznania zażalenie Czesława D. (...).
U z a s a d n i e n i e :
Postanowieniem z dnia 23 września 2003 r., Wojskowy Sąd Okręgowy w P. „w
uwzględnieniu wniosku Czesława D. s. Józefa” unieważnił „w całości wyrok b.
Wojskowego Sądu Okręgowego w B. z dnia 14 października 1947 r.”. W motywach
orzeczenia – poza drobiazgowym przytoczeniem przebiegu postępowania, w tym
również treści postanowienia Wojskowego Sądu Garnizonowego w B. z dnia 26
lutego 2003 r. o częściowym odtworzeniu akt sprawy b. Wojskowego Sądu
Okręgowego w B. wskazał, że z treści przypisanych wnioskodawcy przestępstw
oraz z jego zeznań wynika jednoznacznie, że skazanie go miało związek z
prowadzoną przez niego działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego, co uzasadniało uznanie wyroku za nieważny.
Postanowienie to zaskarżył wnioskodawca w części dotyczącej jego „zwolnienia
z więzienia we Wronkach, a tym samym rzeczywistego odbywania tam kary”. Nie
stawiając zaskarżonemu orzeczeniu żadnych zarzutów wskazał, że przyjęto jego
(wnioskodawcy – uwaga SN) pozbawienie wolności od dnia 16 maja 1947 r. do
dnia 18 marca 1952 r., co jest niezgodne z rzeczywistością, ponieważ w więzieniu
we Wronkach odbywał karę do dnia 28 marca 1953 r. (od dnia 12 maja 1947 r.).
W uzasadnieniu zażalenia opisał okoliczności związane z zatrzymaniem,
przebiegiem odbywania kary, datę i okoliczności zwolnienia go z więzienia, i
wniósł o przyjęcie za wiarygodne danych zawartych w zapytaniu o karalność
wydanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości w dniu 29 września 1966 r. oraz jego
wystąpień przed Wojskowymi Sądami w B. i P., i o sprostowanie tej sprawy.
Jednocześnie wyraził niezrozumienie powodów, dla których „ustalony termin przez
Ministerstwo Sprawiedliwości, ustalono inaczej w postanowieniu przez Wojskowy
Sąd Okręgowy w P.”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne
orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. Nr 34, poz. 149 ze zm.) na
postanowienie w przedmiocie nieważności orzeczenia przysługuje zażalenie
podmiotom, o których mowa w ust. 1. Wynika stąd, że na takie postanowienie służy
zażalenie również osobie represjonowanej. Redakcja przepisu wskazuje także na
zasadność twierdzenia, że zaskarżalne jest zarówno postanowienie odmawiające
uznania za nieważne orzeczenia objętego wnioskiem podmiotu uprawnionego, jak i
postanowienie uznające owo orzeczenie za nieważne. Na tym jednak kończą się
specjalne regulacje dotyczące postępowania odwoławczego, związanego z
orzekaniem w przedmiocie nieważności, co powoduje, że w pozostałych kwestiach
dotyczących tego postępowania – według reguły określonej w art. 3 ust. 4 –
odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu postępowania karnego, w
tym Przepisy ogólne (Rozdział 48) Postępowania odwoławczego (Dział IX).
Zgodnie z przepisem art. 425 § 3 k.p.k. odwołujący się może skarżyć jedynie
rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom.
Przepis ten ogranicza krąg podmiotów mających legitymację procesową do
wniesienia środka odwoławczego przez postawienie bariery wymagania posiadania
interesu prawnego do zaskarżenia, tzn. zaistnienia sytuacji, w której rozstrzygnięcie
lub ustalenie narusza prawa lub szkodzi interesom podmiotu formalnie
uprawnionego do zaskarżenia. Warunek ten (określony pojęciem gravamen ) „jest
spełniony wtedy, gdy niepodobna a limine – w sferze kontroli formalnych
warunków środka odwoławczego, a więc przed dokonaniem merytorycznej kontroli
zaskarżonego orzeczenia – w sposób zupełnie niewątpliwy stwierdzić, że dane
rozstrzygnięcie nie może naruszać praw ani też szkodzić interesom skarżącego” (Z.
Doda, A. Gaberle: Kontrola odwoławcza w procesie karnym. Orzecznictwo Sądu
Najwyższego. Komentarz t. II, Warszawa 1997, s. 68; tak też T. Grzegorczyk:
Kodeks postępowania karnego, Wyd. III, Kraków 2003, s. 1078; por. również M.
Płachta: Gravamen w procesie karnym, NP 1979, Nr 3, s. 89). Cytowana
wypowiedź, mimo że pochodzi z opracowania dotyczącego art. 347 § 3 k.p.k. z
1969 r., w dalszym ciągu zachowuje aktualność, a wymaga jedynie uzupełnienia o
stwierdzenie, iż w aktualnym stanie prawnym dla zaistnienia gravamen , nie tylko
rozstrzygnięcie, ale i ewentualne ustalenie musi naruszać prawa, bądź też szkodzić
interesom skarżącego. Uzupełnienie to jest konsekwencją rozszerzenia w art. 425 §
3 k.p.k. (od dawna postulowanego przez doktrynę – por. M. Cieślak: Glosa do
uchwały SN z dnia 24 maja 1973 r., VI KZP 6/73, PiP 1974, z. 5, s. 170) uprawnień
skarżącego przez umożliwienie zaskarżenia również ustaleń naruszających jego
prawa lub szkodzących jego interesom. Oczywiste jest przy tym, że kwestia
istnienia gravamen podlega ocenie na etapie badania dopuszczalności, nie zaś
zasadności środka odwoławczego (tak SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 19 marca
1997 r., VI KKN 326/96, OSNKW 1997, z. 7–8, poz. 64).
Przenosząc te rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, należy stwierdzić, że
będące przedmiotem zażalenia postanowienie w pełni uwzględniało żądanie
skarżącego. Wszak we wniosku z dnia 20 czerwca 2001 r., inicjującym
postępowanie w trybie ustawy «lutowej», domagał się on „unieważnienia wyroku
Sądu Okręgowego w B. z dnia 14 października 1947 r.”. W żadnym więc razie
rozstrzygnięcie to nie narusza jego praw, ani nie szkodzi jego interesom. Idąc dalej
tym tokiem rozumowania, wskazać należy, że Wojskowy Sąd Okręgowy w P. w
zaskarżonym postanowieniu ustalił (o czym już była mowa w części
sprawozdawczej niniejszego uzasadnienia), że treść przypisanych wnioskodawcy
przestępstw oraz jego zeznania wskazują, iż skazanie go miało związek z
prowadzoną przez niego działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego. Żadnych innych ustaleń sąd ten nie poczynił, pozostała bowiem część
uzasadnienia jest odtworzeniem dotychczasowego przebiegu postępowania. Skoro
więc tylko takie były ustalenia sądu, to „na pierwszy rzut oka” widać, że ustalenia te
nie szkodzą interesom skarżącego, ani nie naruszają jego praw. Przeciwnie, brak
takich ustaleń uniemożliwiałby wydanie pożądanego przez wnioskodawcę
rozstrzygnięcia.
Tym samym podjęta przez Czesława D. próba wzruszenia tego właśnie
postanowienia nie może być skuteczna, bowiem wniesiony przez niego środek
odwoławczy, z powodu braku gravamen , jest niedopuszczalny z mocy ustawy w
rozumieniu przepisu art. 429 § 1 k.p.k. i zgodnie z art. 430 § 1 k.p.k., musi być
pozostawiony bez rozpoznania.
Na marginesie należy podnieść, że wnioskodawca miał interes prawny w
zaskarżeniu ustaleń poczynionych w postanowieniu Wojskowego Sądu
Garnizonowego w B. z dnia 26 lutego 2003 r. o częściowym odtworzeniu akt
sprawy, gdzie sąd ten ustalił w pkt 5, iż „Czesław D. był pozbawiony wolności w
okresie od dnia 16 maja 1947 r. do dnia 18 marca 1952 r.”. Wówczas jednak z
przysługującego mu uprawnienia nie skorzystał i postanowienie to uprawomocniło
się w pierwszej instancji w dniu 13 marca 2003 r. I to prawomocne ustalenie,
wiążące orzekający w przedmiocie nieważności Wojskowy Sąd Okręgowy w P.,
znalazło się w treści części sprawozdawczej zaskarżonego postanowienia. Z uwagi
zaś na to, co już wyżej wskazano, że nie było to ustalenie zaskarżonego
postanowienia, należało orzec jak na wstępie.