Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 158/03
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 listopada 2003 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca)
SSN Maria Tyszel
Protokolant Marcin Wilczyński
w sprawie z wniosku W. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o zwrot świadczenia,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 27 listopada 2003 r.,
kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 13 lutego 2003 r.,
uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu
Okręgowego w P. z dnia 30 sierpnia 2001 r. i sprawę przekazuje
Sądowi Okręgowemu- Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w P. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego i apelacyjnego.
2
U Z A S A D N I E N I E
Decyzją z dnia 18 czerwca 2001 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
zobowiązał wnioskodawczynię W. P. do zwrotu emerytury za okres od 1 lipca 2000
r. do 30 kwietnia 2001 r. w kwocie 14.602,25 zł. pobranej nienależnie mimo
istnienia warunków do zawieszenia tego świadczenia.
Odwołanie wnioskodawczyni od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem
Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 sierpnia
2001 r. Sąd ustalił, że wnioskodawczyni na dzień 30 czerwca 2000 r. nie
rozwiązała stosunku pracy z zakładem, w którym była zatrudniona przed nabyciem
prawa do emerytury i kontynuowała pracę do 30 kwietnia 2001 r. Zgodnie z art. 103
ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) prawo do emerytury
ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu emeryta z tytułu
zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z
pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia
prawa do emerytury. Przepis ten obowiązuje od 1 lipca 2000 r. a wnioskodawczyni
została pouczona o zasadach zawieszania świadczeń w decyzji z dnia 5 czerwca
2000 r. Wnioskodawczyni zobowiązana jest więc do zwrotu świadczenia na
podstawie art. 138 ust. 1 i 2 powołanej ustawy.
W apelacji od tego wyroku wnioskodawczyni zarzuciła, że nie była
pouczona o zasadach zawieszania świadczeń, gdyż decyzja zawierająca takie
pouczenie nie została jej doręczona.
Wyrokiem z dnia 13 lutego 2003 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację. Sąd Apelacyjny uznał, że
wnioskodawczyni była prawidłowo pouczona o obowiązujących od 1 lipca 2000 r.
zasadach zawieszania emerytur. Pouczenie to zostało zawarte w punkcie 5) decyzji
z dnia 5 czerwca 2000 r. Takie samo pouczenie wynika z punktu VII podpunktu 3)
decyzji z dnia 19 października 2000 r. Wnioskodawczyni w toku postępowania
przed Sądem pierwszej instancji nie twierdziła, że nie otrzymała decyzji z dnia 5
czerwca 2000 r. pomimo, że organ rentowy powoływał się na teść pouczenia
zawartego w tej decyzji w odpowiedzi na odwołanie, doręczonej wnioskodawczyni
3
wraz z zawiadomieniem o rozprawie w dniu 2 sierpnia 2001 r. Doręczenie decyzji z
dnia 5 czerwca 2000 r. zakwestionował dopiero pełnomocnik wnioskodawczyni w
apelacji. Powyższe okoliczności wskazują, że wnioskodawczyni otrzymała tę
decyzję.
Wyrok ten zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni i opierając kasację na
obu podstawach wymienionych w art. 3931
KPC wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
względnie o uchylenie także wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, ewentualnie o zmianę obu
wyroków i uwzględnienie odwołania. Jako naruszone przepisy prawa materialnego
wskazała art. 138 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie oraz art. 6 KC przez brak jego zastosowania.
Uzasadniając tę podstawę kasacyjną podniosła, że nie został udowodniony fakt
pouczenia wnioskodawczyni o okolicznościach powodujących zawieszenie prawa
do świadczeń a ciężar dowodu w tym przedmiocie spoczywał na organie rentowym.
Na wnioskodawczynię został nałożony obowiązek zwrotu świadczenia mimo, że
określony w art. 138 ust. 2 warunek pouczenia o braku prawa do świadczeń nie
został spełniony. Jako naruszone przepisy postępowania zostały wskazane art.
227, 233 § 1, 231, 232, 230 i 229 KPC. Naruszenie to polega na tym, że mimo
sprzecznych twierdzeń stron w przedmiocie otrzymania przez wnioskodawczynię
decyzji z dnia 5 czerwca 2000 r. z pouczeniem, nie został przeprowadzony dowód
na okoliczność doręczenia tej decyzji. Wnioskodawczyni zarówno w odwołaniu jak i
w apelacji powoływała się na brak doręczenia pouczenia a organ rentowy nie
zaprzeczał jej twierdzeniom i nie próbował wykazać faktu doręczenia ani nawet nie
określił daty doręczenia. Należało to ocenić jako przyznanie faktu braku doręczenia.
Z faktu, że organ rentowy posiada w aktach decyzje z pouczeniem nie można było
wyprowadzić logicznego wniosku, że wnioskodawczyni otrzymała te decyzje. Fakt
doręczenia wymagał udowodnienia przez organ rentowy, który z faktu tego
wywodzi skutki prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje. Uzasadniony jest zarzut
naruszenia wskazanych w kasacji przepisów postępowania. Orzeczenie obowiązku
4
zwrotu nienależnego świadczenia na podstawie art. 138 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych mogło nastąpić w
przypadku spełnienie dwóch warunków określonych w art. 138 ust. 2 pkt 1tej
ustawy – zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do
świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty oraz pouczenie osoby pobierającej
świadczenie o braku prawa do ich pobierania. Wystąpienie pierwszego z tych
warunków było między stronami niesporne, natomiast co do wystąpienia drugiego
warunku Sąd pierwszej instancji dysponował sprzecznymi twierdzeniami stron.
Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie twierdził, że pouczenie o treści art. 103
ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach zostało zawarte w przesłanej
wnioskodawczyni decyzji z dnia 5 czerwca 2000 r. natomiast wnioskodawczyni
przedstawiła na rozprawie następujące stwierdzenie: „ja nie wiedziałam, że jest
przymus rozwiązania stosunku pracy na dzień 30 czerwca 2000 r., gdybym
wiedziała, że nie mogę pobierać tej emerytury, to bym jej nie pobierała”. Sąd
pierwszej instancji odebrał to oświadczenie bez wyjaśnienia kwestii przyczyn braku
wiedzy wnioskodawczyni o okolicznościach powodujących zawieszenie emerytury –
czy wnioskodawczyni nie wiedziała o tych okolicznościach dlatego, że nie czytała
pouczenia lub nie zrozumiała jego treści, czy też dlatego, że nie otrzymała decyzji
zawierającej pouczenie. Sąd pierwszej instancji nie zajmował się w ogóle kwestią
czy pouczenie umieszczone w decyzji dotarło do wnioskodawczyni uznając, że
umieszczenie pouczenia w decyzji jest spełnieniem warunku uznania świadczenia
za nienależne. Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe ustalenie faktu doręczenia
decyzji wobec braku zaprzeczenia przez wnioskodawczynię twierdzeniom strony
przeciwnej zawartych w odpowiedzi na odwołanie. Z takiego stwierdzenia w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wynika, że ustalenie faktu doręczenia decyzji
zostało oparte na przyznaniu tego przez wnioskodawczynię. Ustalenie to narusza
przepis art. 230 KPC, który stanowi, że gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń
strony przeciwnej o faktach, sąd mając na uwadze wyniki całej sprawy może fakty
te uznać za przyznane. Traktowanie braku odniesienia się wnioskodawczyni na
twierdzenia zawarte w odpowiedzi na odwołanie jako przyznanie faktu doręczenia
jej pouczenia było co najmniej wątpliwe w postępowaniu przed Sądem pierwszej
instancji, skoro na rozprawie wnioskodawczyni powoływała się na nieznajomość
5
treści pouczenia. W postępowaniu apelacyjnym nie było już wątpliwości, że
wnioskodawczyni nie przyznaje faktu doręczenia jej pouczenia, gdyż zarzuty
apelacji oparła na braku takiego doręczenia. Opierając ustalenia na rzekomym
przyznaniu faktu przez wnioskodawczynię Sąd Apelacyjny nie wziął pod uwagę
wyników całej sprawy, czego wymaga powołany przepis. Brak wyraźnego
zaprzeczenia strony w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji faktu
wynikającego z twierdzeń strony przeciwnej nie może być uznany przez Sąd drugiej
instancji za przyznanie tego faktu, jeżeli zarzut nieprawdziwości tych twierdzeń
został podniesiony w apelacji. Zawarte w przepisie określenie „wyniki całej sprawy”
odnosi się bowiem do postępowania w obu instancjach. Skoro fakt doręczenia
pouczenia pozostawał nadal sporny w postępowaniu apelacyjnym i skoro w
postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji nie zostało przeprowadzone
postępowanie dowodowe w celu wyjaśnienia spornych okoliczności, Sąd
Apelacyjny nie miał materiału do oceny prawidłowości ustaleń faktycznych. Nie miał
też podstaw do dokonania własnych ustaleń, gdyż nie przeprowadził postępowania
dowodowego. Ustalenie tego Sądu, że wnioskodawczyni otrzymała decyzję z dnia
5 czerwca 2000 r. i była prawidłowo pouczona o zasadach zawieszania świadczeń,
jest całkowicie dowolne i narusza przepis art. 233 § 1 KPC. Dokonane wadliwie, z
naruszeniem przepisów postępowania ustalenia faktyczne, nie mogą być podstawą
oceny prawnej. Nie można zatem ustosunkować się do zarzutu błędnego
zastosowania przepisów prawa materialnego.
W sytuacji, gdy naruszenie przepisów prawa procesowego nastąpiło
zarówno w postępowaniu przed Sądem pierwszej jak i drugiej instancji, Sąd
Najwyższy na podstawie art. 39313
§ 1 KPC uchylił zaskarżony wyrok oraz
poprzedzający go wyrok Sądu pierwszej instancji i sprawę przekazał Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.