Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 27 LISTOPADA 2003 R.
V KK 301/03
1. Wydanie na posiedzeniu wyznaczonym na podstawie art. 339 § 1
pkt 2 k.p.k., wyroku warunkowo umarzającego postępowanie jest dopusz-
czalne tylko wówczas, gdy sąd ma podstawy do przyjęcia, że oskarżony
nie sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu (art. 341 § 2 zd. 1 k.p.k.).
2. Sąd może, mimo nieprzyznania się oskarżonego orzec o warun-
kowym umorzeniu, jeżeli oceni, że okoliczności popełnienia czynu nie bu-
dzą wątpliwości – podobnie jak może również, mimo przyznania się oskar-
żonego uznać, że wątpliwości takie istnieją, i skierować sprawę na rozpra-
wę.
Przewodniczący: sędzia SN J. Skwierawski (sprawozdawca).
Sędziowie SN: R. Sądej, F. Tarnowski.
Sąd Najwyższy w sprawie Bronisława P., wobec którego postępowa-
nie karne o przestępstwo określone w art. 177 § 1 k.k. warunkowo umorzo-
no, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 27 listopada
2003 r., kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na ko-
rzyść Bronisława P. od postanowienia Sądu Rejonowego w Z. z dnia 26
czerwca 2002 r.,
p o s t a n o w i ł :
1. u z n a ć kasację za oczywiście zasadną,
2. u c h y l i ć zaskarżone postanowienie i p r z e k a z a ć sprawę do
rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Z.
2
U Z A S A D N I E N I E
Postanowieniem z dnia 26 czerwca 2002 r. Sąd Rejonowy w Z. wa-
runkowo umorzył postępowanie karne wobec Bronisława P. w wyniku
stwierdzenia, że dopuścił się on przestępstwa określonego w art. 177 § 1
k.k. Sąd ustalił okres próby na jeden rok, zobowiązał oskarżonego do uisz-
czenia świadczenia na cel społeczny, orzekł o obowiązku naprawienia
przez oskarżonego w całości szkody wyrządzonej przestępstwem przez
zapłatę na rzecz pokrzywdzonej kwoty 7 000 zł, a także zakaz prowadzenia
pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym na okres jednego roku.
Postanowienie uprawomocniło się w dniu 18 lipca 2002 r.
Kasację od tego postanowienia wniósł – na podstawie art. 521 k.p.k.
– Rzecznik Praw Obywatelskich, zaskarżając je w całości na korzyść
oskarżonego. W kasacji podniesiono zarzut „rażącego i mogącego mieć
istotny wpływ na treść orzeczenia, naruszenia art. 341 § 2 k.p.k., polegają-
cego na niezasadnym umorzeniu postępowania karnego wobec Bronisława
P. w sytuacji, gdy:
sąd nie uzyskał stanowiska oskarżonego w kwestii warunkowego
umorzenia postępowania karnego,
sąd meriti błędnie przyjął, iż okoliczności zaistniałego zdarzenia oraz
sprawstwo oskarżonego nie budzą wątpliwości, podczas gdy w rzeczywi-
stości w toku postępowania nie wyjaśniono wszystkich istotnych okoliczno-
ści sprawy, dla wyjaśnienia których niezbędne były wiadomości specjalne,
co implikowało konieczność przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego do
spraw ruchu drogowego i rekonstrukcji wypadków, w sytuacji gdy oskarżo-
ny przesłuchany w postępowaniu przygotowawczym w charakterze podej-
rzanego, w istocie nie przyznał się do zarzucanego mu czynu, co winno
skutkować skierowanie sprawy na rozprawę”.
3
W kasacji sformułowano wniosek o uchylenie zaskarżonego posta-
nowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejo-
nowemu w Z.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest oczywiście zasadna (art. 535 § 3 k.p.k.).
W niniejszej sprawie, mimo wydania zarządzenia nakazującego do-
ręczenie oskarżonemu odpisu wniesionego przez prokuratora wniosku o
warunkowe umorzenie postępowania, w aktach sprawy nie ma dowodu do-
ręczenia tego odpisu. Zawiadomienia oskarżonego o terminie posiedzenia
wyznaczonego w przedmiocie wniosku, wysłane pod adres oskarżonego,
uznane zostały za doręczone po ich zwrocie przez pocztę z adnotacją, że
adresat przebywa za granicą. Z tego też powodu Sąd uznał na posiedze-
niu, że nieobecny na nim oskarżony został prawidłowo zawiadomiony o
terminie posiedzenia. Akta sprawy nie zawierają żadnych dokumentów po-
zwalających przyjąć, że oskarżony nie sprzeciwia się warunkowemu umo-
rzeniu postępowania. W szczególności, brak w tej kwestii jakiegokolwiek
oświadczenia oskarżonego, co niewątpliwie wynika z faktu, że nie wiedział
on w ogóle o złożeniu przez prokuratora wniosku o warunkowe umorzenie
postępowania, a o wydaniu zaskarżonego postanowienia dowiedział się po
upływie znacznego czasu od daty jego wydania go, bo w dniu 1 kwietnia
2003 r.
Oskarżony, przesłuchany w postępowaniu przygotowawczym w cha-
rakterze podejrzanego, przyznał wprawdzie fakt „uderzenia swoim samo-
chodem w drugi samochód”, lecz stwierdził, że wyłączną przyczyną kolizji
była śliska i oblodzona nawierzchnia drogi oraz bardzo trudne warunki at-
mosferyczne, a „całe zdarzenie miało charakter przypadkowy i mogło przy-
darzyć się wówczas każdemu kierowcy jadącemu tą drogą”. Treść przyto-
czonej części wyjaśnień nie pozwala zatem twierdzić, jak czyni to Sąd w
uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, że „oskarżony przyznał się do
4
zarzuconego mu czynu i złożył wyjaśnienia, w których opisał szczegółowo
okoliczności jego popełnienia”. Tymczasem stwierdzenie to było podstawą
przyjęcia przez Sąd, że „zarówno sprawstwo oskarżonego, jak i okoliczno-
ści sprawy nie budzą wątpliwości (...) wina nie jest znaczna (...) a oskarżo-
ny docenił naganność swego postępowania i wyraził skruchę”. Ustalenia te
nie znajdują potwierdzenia w materiale dowodowym, zwłaszcza iż obecna
na posiedzeniu sądu pokrzywdzona podała, że oskarżony – mimo odnie-
sienia przez nią poważnych obrażeń ciała – nie nawiązał z nią żadnego
kontaktu.
Wskazane okoliczności potwierdzają, że zawarta w kasacji argumen-
tacja jest trafna, a sformułowane w niej zarzuty – zasadne.
Z treści art. 341 § 2 zd. 1 k.p.k. (zarówno w jego brzmieniu w dniu
wydania zaskarżonego postanowienia, jak i w brzmieniu obecnym) wynika,
że sprzeciwienie się oskarżonego warunkowemu umorzeniu wyłącza moż-
liwość rozpoznania wniosku prokuratora na posiedzeniu i nakazuje skiero-
wanie sprawy na rozprawę. Brak sprzeciwu oskarżonego jest więc formal-
nym warunkiem wydania orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępo-
wania na posiedzeniu wyznaczonym w tym celu na podstawie art. 339 § 1
pkt 2 k.p.k. – i to niezależnie od tego, z czyjej inicjatywy kwestia warunko-
wego umorzenia stała się przedmiotem posiedzenia. Sąd, nie dysponując
danymi pozwalającymi przyjąć, że oskarżony nie sprzeciwia się warunko-
wemu umorzeniu, nie może orzec o warunkowym umorzeniu, jeśli oświad-
czenie oskarżonego nie zostało wyrażone przed wydaniem orzeczenia. W
konsekwencji, w sytuacji w której spełnione są łącznie wszystkie pozostałe
przesłanki umożliwiające rozważenie kwestii warunkowego umorzenia po-
stępowania (vide: art. 66 k.k.), a nie ma jedynie danych pozwalających
przyjąć, że oskarżony nie sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu, wyzna-
czający posiedzenie prezes sądu ma obowiązek podjęcia czynności zmie-
5
rzających do umożliwienia oskarżonemu wyrażenia stanowiska w tej kwe-
stii.
W szczególności, jeżeli z akt sprawy wynika, że oskarżony nie wie, iż
w sprawie rozważana jest kwestia warunkowego umorzenia postępowania
albo nie został pouczony o możliwości wyrażenia sprzeciwu i konieczności
zajęcia stanowiska w tej kwestii, to – zawiadamiając go o terminie posie-
dzenia – należy go jednocześnie odpowiednio poinformować i pouczyć. Po-
trzeba wykonania takich czynności zachodzić będzie zawsze w wypadku
dostrzeżenia celowości rozważenia kwestii warunkowego umorzenia z
urzędu. Jeżeli natomiast posiedzenie wyznaczono w celu rozpoznania zło-
żonego przez prokuratora wniosku o warunkowe umorzenie, to obowiązek
odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących aktu oskarżenia zawar-
tych w rozdziale 40 kodeksu postępowania karnego (art. 336 § 5 k.p.k.)
oznacza, że prezes sądu zarządza doręczenie oskarżonemu odpisu wnio-
sku o warunkowe umorzenie (art. 338 § 1 k.p.k.) i poucza o prawie wnie-
sienia pisemnej odpowiedzi na wniosek (art. 338 § 2 k.p.k.). Pouczenie to
musi zawierać wskazaną wyżej treść dotyczącą kwestii sprzeciwu.
Należy uznać za oczywiste, że uznanie za doręczone (art. 139 § 1
k.p.k.) pism wysłanych w takiej sytuacji do oskarżonego, podobnie jak za-
wiadomienia go o terminie posiedzenia, nie usuwa wcale przeszkody do
wydania na posiedzeniu wyroku warunkowo umarzającego postępowanie
karne, skoro oskarżony, nie dysponując wiedzą o powstałej sytuacji proce-
sowej, nie mógł w ogóle wyrazić stanowiska, które pozwoliłoby sądowi
przyjąć, że nie wyraża sprzeciwu. W sprawie niniejszej należało zatem
przerwać lub odroczyć posiedzenie, a obecność oskarżonego na posie-
dzeniu w nowym terminie uznać za obowiązkową, gdyby przed tym termi-
nem – po skutecznym, rzeczywistym doręczeniu mu wskazanych wyżej
pism procesowych – nie złożył oświadczenia w przedmiocie sprzeciwu. W
rozpoznawanej sprawie obowiązkową obecność oskarżonego uzasadniać
6
mogła również potrzeba porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzoną w
kwestii naprawienia szkody (art. 341 § 3 k.p.k.).
Oskarżony może wyrazić swoje stanowisko w kwestii warunkowego
umorzenia już w postępowaniu przygotowawczym, ale także w odpowiedzi
na wniosek prokuratora lub w piśmie skierowanym do sądu w odpowiedzi
na pouczenie, jak również ustnie, w czasie posiedzenia sądu. W każdym
jednak razie treść oświadczenia nie może pozostawiać wątpliwości co do
woli oskarżonego w tej kwestii.
W konkluzji stwierdzić trzeba, że wydanie na posiedzeniu wyznaczo-
nym na podstawie art. 339 § 1 pkt 2 k.p.k. wyroku warunkowo umarzające-
go postępowanie jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy sąd ma podstawy
do przyjęcia, że oskarżony nie sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu
(art. 341 § 2 zd. 1 k.p.k.). Oczywiście zasadny zatem jest podniesiony w
kasacji zarzut naruszenia tego przepisu – i niewątpliwy ponadto wpływ
uchybienia wynikającego z tego naruszenia prawa na treść zaskarżonego
orzeczenia. Stwierdzenia te stanowią o konieczności uchylenia tego orze-
czenia, niezależnie od zasadności kasacji w pozostałej części.
Odniesienie się do drugiej części kasacji wymaga na wstępie po-
twierdzenia, że o niedopuszczalności warunkowego umorzenia postępo-
wania i obowiązku skierowania sprawy na rozprawę przesądza uznanie
sądu, iż warunkowe umorzenie byłoby nieuzasadnione (art. 341 § 2 k.p.k.),
a więc stwierdzenie, że nie jest spełniona którakolwiek z przesłanek stoso-
wania warunkowego umorzenia, sprecyzowanych w art. 66 k.k. Jedną z
tych przesłanek – do niej właśnie nawiązuje zarzut i argumentacja kasacji –
jest wymóg ustalenia, że okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpli-
wości. Warunek braku wątpliwości spełnia funkcję gwarancyjną, „chroniącą
przed stosowaniem warunkowego umorzenia w tych przypadkach, w któ-
rych należy uniewinnić oskarżonego z powodu braku dostatecznych dowo-
dów popełnienia przez niego czynu zabronionego lub dostatecznych do-
7
wodów jego winy” (A. Zoll w: K. Buchała, A. Zoll. Komentarz do kodeksu
karnego, część ogólna, Kraków 1998, s. 488). Przyznanie się oskarżonego
do winy nie jest natomiast przesłanką stosowania warunkowego umorze-
nia. Oznacza to, że sąd – badając, czy spełniony jest warunek braku wąt-
pliwości co do okoliczności popełnienia czynu – dokonuje oceny całości
materiału dowodowego, w tym również wyjaśnień oskarżonego. Dowód z
wyjaśnień podlega przy tym takim samym kryteriom oceny, jak każdy inny
dowód. Fakt, że oskarżony nie przyznał się do popełnienia czynu nie ma
żadnego szczególnego znaczenia formalnego, zwłaszcza zaś wyłączają-
cego dopuszczalność badania, czy spełniony jest warunek braku wątpliwo-
ści co do okoliczności popełnienia czynu. Sąd może, mimo nieprzyznania
się oskarżonego orzec o warunkowym umorzeniu, jeżeli oceni, że okolicz-
ności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości – podobnie jak może rów-
nież, mimo przyznania się oskarżonego uznać, że wątpliwości takie istnie-
ją, i skierować sprawę na rozprawę.
Dla możliwości wydania orzeczenia o warunkowym umorzeniu istotne
jest ustalenie – co oczywiste – wszystkich przesłanek odpowiedzialności
karnej. Nie może więc budzić wątpliwości ani fakt popełnienia przestęp-
stwa, ani sprawstwo oskarżonego, ani podstawa przypisania mu winy. W
tej ostatniej kwestii spełniony być musi zarówno ogólny warunek odpowie-
dzialności karnej, jak i szczególny warunek stosowania warunkowego umo-
rzenia, wymagający sprecyzowania stopnia winy przez ustalenie, iż nie jest
ona znaczna.
Ustosunkowując się do omawianego zarzutu kasacji trzeba stwier-
dzić, że w tej części, w której Autor kasacji zdaje się upatrywać w przyzna-
niu się oskarżonego warunku umożliwiającego orzekanie o warunkowym
umorzeniu, zarzut ten nie jest trafny. Trafny jest natomiast w zakresie, w
jakim przyczyny wątpliwości co do okoliczności popełnienia czynu dostrze-
ga w niedostatku materiału dowodowego, wynikającym z nieprzeprowa-
8
dzenia dowodu z opinii biegłego do spraw ruchu drogowego i rekonstrukcji
wypadków. Mimo nieskomplikowanego w tej sprawie stanu faktycznego
ustalenie, czy do kolizji pojazdów doszło wyłącznie w wyniku panujących
warunków drogowych i atmosferycznych, czy wskutek błędu w technice
prowadzenia pojazdu przez oskarżonego, może budzić wątpliwości – a
rozstrzygnięcie tej kwestii wymagać może wiadomości specjalnych. Co
istotne, uzasadnienie zaskarżonego postanowienia nie ujawnia okoliczno-
ści, ani ocen, które stały się podstawą przyjęcia, że oskarżony nie zacho-
wał wymaganej ostrożności – co nie pozwala na przeprowadzenie kontroli
prawidłowości dokonania ustaleń Sądu w tym zakresie.