Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 28 stycznia 2004 r.
II UK 221/03
Okres korzystania z urlopu wychowawczego bez prawa do zasiłku przez
matkę dziecka wymagającego stałej opieki z przyczyn wskazanych w § 1 ust. 3
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do
wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagają-
cymi stałej opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149 ze zm.) może być uznany za okres nie-
możności kontynuowania zatrudnienia w rozumieniu § 1 ust. 1 tego rozporzą-
dzenia.
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Beata Gudowska,
Maria Tyszel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 stycznia 2004 r.,
sprawy z wniosku Heleny C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w S. o wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 listopada 2002 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach do ponownego rozstrzygnięcia
przy uwzględnieniu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 27 listopada 2002 r. [...] oddalił apelację Heleny C. od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 20
czerwca 2002 r. [...] oddalającego jej odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w S. z 12 lutego 2002 r., odmawiającej przyznania wniosko-
dawczyni emerytury dla pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej
opieki. Sąd pierwszej instancji swe rozstrzygnięcie oparł na następujących ustale-
niach: wnioskodawczyni pobierała rentę inwalidzką od 1 sierpnia 1989 r. według trze-
2
ciej grupy, a od 1 marca 1997 r. według drugiej grupy inwalidów, jej syn Artur został
wprawdzie uznany za całkowicie niezdolnego do pracy, lecz niezdolność ta powstała
po ukończeniu 18 lat życia. Sąd uznał, że w tym stanie faktycznym wnioskodawczyni
nie spełniła warunków do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury przewidzia-
nych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do
wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej
opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149 ze zm.) w związku z art. 186 ust. 3 ustawy z 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr
162, poz. 1118 ze zm.).
Oddalając apelację wnioskodawczyni Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony
wyrok mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu bowiem „zdaniem Sądu Ape-
lacyjnego wbrew zarzutom ubezpieczonej w niniejszym stanie faktycznym sprawy nie
zachodzi w ogóle potrzeba ustalenia czy syn ubezpieczonej Artur był całkowicie nie-
zdolny do pracy przed ukończeniem 18 roku życia, tj. przed 26.07.1985 r. Ubezpie-
czona bowiem od 1 sierpnia 1989 r. pobierała rentę inwalidzką trzeciej grupy a od
dnia 1 marca 1997 r. rentę inwalidzką drugiej grupy inwalidów do dnia 31 sierpnia
2001 r. Zatem ubezpieczona na dzień 31.12.1998 r. nie mogła kontynuować zatrud-
nienia nie z powodu opieki nad synem Arturem, ale z powodu swojego stanu zdro-
wia, co wynika z orzeczenia o uznaniu ubezpieczonej za osobę całkowicie niezdolną
do pracy. Mając powyższe na uwadze wyrok Sądu I instancji mimo błędnego uza-
sadnienia odpowiada prawu, gdyż ubezpieczona nie spełnia warunku do przyznania
prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie w/w przepisów”.
W kasacji od tego wyroku pełnomocnik wnioskodawczyni wniosła o jego
uchylenie w całości oraz uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji, przytaczając
jako jej podstawę naruszenia prawa materialnego, „w szczególności § 1 ust. 1 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 15.05.1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniej-
szej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki
przez błędną wykładnię tego przepisu polegającą na wyrażeniu przez Sąd Apelacyj-
ny poglądu, że pobieranie przez matkę dziecka renty inwalidzkiej III lub II grupy prze-
sądza o tym, że nie może ona kontynuować zatrudnienia ze względu na stanu zdro-
wia a w konsekwencji wyklucza możliwość przyjęcia, że zatrudnienie w takiej sytuacji
nie może być kontynuowane ze względu na stan zdrowia dziecka” oraz „art. 186 ust.
3 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych przez błędną jego wykładnię polegającą na przyjęciu, że przepis ten stosuje się
3
jedynie do osób, które określone w nim warunki spełniły w dniu 31.12.1998 r. (tj. w
ostatnim dniu przed dniem wejścia w życie przepisu mimo, iż w treści przepisu wy-
nika, że warunki te powinny być spełnione do dnia wejścia w życie przepisu”. Wska-
zała też, że „w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne oraz potrzeba wykład-
ni przepisów prawa budzących poważne wątpliwości, a to: przepisu § 1 ust. 1 pkt 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do
wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej
opieki poprzez wyjaśnienie znaczenia użytego w tym przepisie zwrotu „nie może
kontynuować zatrudnienia” oraz przepisu art. 186 ust. 3 ustawy z 17.12.1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez wyjaśnienie w
jakim czasie spełnione muszą być warunki do nabycia prawa do świadczeń o których
mowa w tym przepisie”.
Rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia Sąd Najwyższy wziął pod
uwagę, co następuje:
Przytoczona podstawa kasacyjna jest usprawiedliwiona. Przede wszystkim
zasadny jest zarzut błędnej wykładni powołanego wyżej art. 186 ust. 3 ustawy z 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
zwanej dalej ustawą o FUS. Zgodnie z nim do wniosków osób urodzonych przed
dniem 1 stycznia 1949 r., które do dnia wejścia w życie ustawy nie zgłosiły wniosku o
emeryturę, mimo że spełniły warunki do nabycia tego świadczenia - stosuje się prze-
pisy ustaw wymienionych w art. 195 ustawy o FUS dotyczące warunków nabycia
prawa do emerytury. W rozpatrywanej sprawie oznacza to, że do wniosku ubezpie-
czonej o emeryturę i warunków nabycia do niej prawa stosuje się przepisy ustawy z
14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr
40, poz. 267 ze zm.), zwanej ustawą o z.e.p. Przedmiotem wniosku ubezpieczonej
jest prawo do emerytury wcześniejszej przewidziane w § 1 wyżej powołanego rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z 15 maja 1989 r. w związku z art. 27 ust. 2a ustawy o
z.e.p. Słusznie podniesiono w kasacji, że w świetle art. 186 ust. 3 ustawy o FUS,
przepis ten do nabycia prawa do emerytury wymaga, aby warunki do jej przyznania
były spełnione do dnia 31 grudnia 1998 r., a nie „na ten" dzień. Sformułowanie za-
równo omawianego art. 186 ust. 3, jak i całego tego przepisu, a także jego usytuo-
wanie w przepisach przejściowych, niewątpliwie oznacza, że dotyczy on takiej sytua-
4
cji prawnej wymienionych w nim osób, jaka istniała przed dniem wejścia w życie
ustawy o FUS, czyli przed dniem 1 stycznia 1999 r. Błędny jest więc pogląd Sądu
Apelacyjnego, że ubezpieczona nie nabyła prawa do tej emerytury, ponieważ „na
dzień 31 grudnia 1998 r." nie spełniała jednego z warunków rozporządzenia. Sąd
Najwyższy przypomina, że stosownie do art. 76 ustawy o z.e.p, jeśli pracownik ubie-
gający się emeryturę lub rentę inwalidzką nie pobierał zasiłku chorobowego, to prawo
do tego świadczenia powstawało, z dniem spełnienia się wszystkich warunków wy-
maganych do nabycia tego prawa, a decyzja o przyznaniu świadczenia nie miała
charakteru konstytutywnego, lecz tylko deklaratoryjny. Aktualnie, tę zasadę powta-
rza, z modyfikacją nieistotną w rozpoznawanej sprawie, art. 100 ustawy o FUS.
Ponieważ wniesiona kasacja nie została oparta na podstawie naruszenia
przepisów postępowania Sąd Najwyższy (zgodnie z art. 39311
§ 2 k.p.c.) jest związa-
ny ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku. Stosując
wadliwą wykładnię art. 186 ust. 3 ustawy o FUS, Sąd Apelacyjny uznał wyrok Sądu
pierwszej instancji za prawidłowy, lecz błędnie uzasadniony i pominął ustalenia sta-
nowiące jego podstawę faktyczną ale nie poczynił własnych ustaleń co do przesłanek
wskazanych w § 1 rozporządzenia z 15 maja 1989 r., warunkujących powstanie
prawa wnioskodawczyni do wcześniejszej emerytury poza wskazaniem przyczyny
zaprzestania przez nią pracy. Uwzględnienie zasadności omawianego zarzutu jest
odpowiedzią na jedno z przedstawionych zagadnień.
Nieusprawiedliwiony jest natomiast zarzut błędnej wykładni § 1 ust. 1 rozpo-
rządzenia. Skład orzekający podziela pogląd wyrażany już w orzecznictwie Sądu
Najwyższego, że pobieranie renty z tytułu własnej niezdolności do pracy w dacie wy-
stąpienia u dziecka stanu chorobowego, powodującego konieczność sprawowania
nad nim stałej opieki, wyłącza możliwość uzyskania emerytury wcześniejszej przewi-
dzianej w omawianym rozporządzeniu (por. wyroki Sądu Najwyższego z 10 maja
2000 r., II UKN 531/99 - OSNAPiUS 2000 nr 2, poz. 647 i z 7 maja 2003 r., II UK
261/02 - OSNP 2004 nr 1, poz. 10), jednakże jego zastosowanie w sprawie może
nastąpić dopiero po dokonaniu stosownych ustaleń.
Związanie Sądu Najwyższego podstawą faktyczną przyjętą w zaskarżonym
wyroku, wobec jej istotnych braków, uniemożliwia mu wydanie orzeczenia meryto-
rycznego. Nie rozpoznając sprawy poza granicami przytoczonej podstawy kasacyjnej
Sąd Najwyższy zwraca jednak uwagę na co najmniej kontrowersyjne stanowisko
Sądu Apelacyjnego, że nie zachodzi potrzeba ustalenia, czy syn ubezpieczonej
5
przed ukończeniem 18 lat życia był całkowicie niezdolny do pracy, ponieważ przy-
czyną niemożności kontynuowania zatrudnienia przez ubezpieczoną było uzyskanie
przez nią renty inwalidzkiej. Jest bowiem poza sporem, że Artur C. 18 lat ukończył -
26 lipca 1985 r., a prawo do renty inwalidzkiej ubezpieczona uzyskała dopiero od 1
sierpnia 1989 r. Z zaświadczenia znajdującego się na karcie 15 akt rentowych wyni-
ka, że w okresie od 1 kwietnia 1985 r. do 17 stycznia 1990 r. korzystała ona z urlopu
wychowawczego bez prawa do zasiłku. Okres korzystania z urlopu wychowawczego
bez prawa do zasiłku może być uznany za niemożność kontynuowania zatrudnienia
w rozumieniu § 1 ust. 1 rozporządzenia, jeśli został udzielony w związku ze sprawo-
waniem opieki nad dzieckiem spełniającym warunki z ust. 1 pkt 2 i ust. 3 tego para-
grafu.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39313
k.p.c. Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================