Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 stycznia 2005 r.
II PK 171/04
Utrata zaufania uzasadniająca wypowiedzenie przez pracodawcę umowy
o pracę może wynikać z ogółu okoliczności i mieć szersze podstawy, niż fakty
ujęte ogólnie lub przykładowo w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o
pracę.
Przewodniczący SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Roman Kuczyński, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 stycznia 2005 r.
sprawy z powództwa Krzysztofa Ł. przeciwko Miejskiemu Zarządowi Nieruchomości
w Ś. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy z dnia 11 marca 2004 r.
[...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Dyrektor Administracji Budynków Komunalnych „N.Ś.” w dniu 30 stycznia 2003
r. wypowiedział Krzysztofowi Ł. - zatrudnionemu ostatnio na stanowisku zastępcy dy-
rektora do spraw techniczno - eksploatacyjnych - umowę o pracę z terminem na
dzień 30 kwietnia 2003 r. z powodu utraty do niego zaufania. W piśmie rozwiązują-
cym umowę wskazał, że został poinformowany przez właścicieli lokali o jego udziale
w czynnościach prowadzących do wyłączania spod zarządu administracji wspólnot
mieszkaniowych domów przy ulicy K., O. i S. Uznał to za „wspieranie działalności
konkurencyjnej”, dlatego że ich administrowanie przejęła „A.” s.c. - Zarząd i Obrót
Nieruchomościami, stanowiąca własność Iwony W., siostry Krzysztofa Ł. Pracodaw-
ca powołał się także na niewykonanie polecenia dotyczącego przygotowania uchwał
w sprawie ponownego przejęcia zarządu nad nieruchomościami przy ulicy K. i O.
oraz na brak nadzoru nad analizą i systematycznym rozliczaniem energii cieplnej
2
dostarczanej do budynków będących w zarządzie „N.Ś.”, w tym niedopilnowanie
opracowania programu komputerowego dla tych celów. Zaniechanie działania w tym
zakresie doprowadziło do niezastosowania w latach 2000-2002 w stosunku do od-
biorców energii cieplnej (najemców i właścicieli lokali) podwyżek energii cieplnej,
związanej ze wzrostem kosztów poniesionych na jej zakup, co w konsekwencji spo-
wodowało nagły i znaczny wzrost obciążeń z tego tytułu w 2003 r.
W pozwie z dnia 3 lutego 2003 r. Krzysztof Ł. zarzucił, że przyczyny wypowie-
dzenia są niekonkretne i nieprawdziwe, w związku z czym domagał się uznania wy-
powiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, a po upływie okresu wypowiedzenia -
przywrócenia do pracy u pozwanego, którym w toku procesu - na skutek przekształ-
ceń podmiotowych - stał się Miejski Zarząd Nieruchomości w Ś.
Wyrokiem Sądu Rejonowego w Świdnicy z dnia 17 lipca 2003 r. powód został
przywrócony do pracy na poprzednich warunkach pracy i płacy. Sąd stwierdził, że
podaną w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę przyczynę wypowiedzenia
jako utratę zaufania, rozwinięto w trzech punktach, przy czym ujętą w punkcie pierw-
szym (wspieranie działalności konkurencyjnej) uznał za niekonkretną i - w okoliczno-
ściach stanu faktycznego - nieprawdziwą. Stwierdził, że analiza tego zarzutu nie daje
informacji, o jakie czynności powoda chodziło, skoro nie brał udziału w zebraniach
dotyczących rezygnacji z zarządu ABK „N.Ś.” i podpisał tylko jedną odnoszącą się do
tego uchwałę. Ponadto ustalił, że inicjatorzy zmiany zarządcy nieruchomości nie po-
dejmowali decyzji w związku działaniami powoda, gdyż nie wiedzieli o jego rodzin-
nych powiązaniach, a o spółce „A.” dowiedzieli się przypadkiem. Okoliczności wska-
zane w punkcie drugim (niewykonanie polecenia zorganizowania zebrań w celu po-
nownego przejęcia zarządu) Sąd pierwszej instancji uznał „za niezasadne”. Wskazał,
że wykonanie pisemnego polecenia leżało poza ustalonymi regulaminem kompeten-
cjami powoda i było skierowane do kierownika Zarządu Nieruchomościami Wspól-
nymi, zgodnie zresztą z zakresem jego obowiązków. Trzecia przyczyna - w ocenie
Sądu pierwszej instancji - także nie była właściwą przesłanką wypowiedzenia powo-
dowi umowy o pracę, gdyż powód nie ponosił odpowiedzialności za nagły wzrost cen
energii cieplnej w 2003 r. Obowiązek wprowadzenia do systemu komputerowego
kosztów dotyczących energii cieplnej obciążał powstały w lipcu 2001 r. Dział Księgo-
wości Wspólnot Mieszkaniowych w pionie podległym Głównej Księgowej, któremu w
lutym 2002 r. polecono dokonywanie rocznych rozliczeń kosztów utrzymania budyn-
ków oraz rozliczeń właścicieli lokali. Niedopilnowanie opracowania programu kom-
3
puterowego polecone powodowi w styczniu 2003 r. (z terminem realizacji na połowę
lutego 2003 r.) nie mogło mieć wpływu na niezastosowanie w stosunku do odbiorców
energii cieplnej podwyżek w latach 2000 - 2002.
Sąd Okręgowy w Świdnicy wyrokiem z dnia 11 marca 2004 r., uwzględniając
apelację strony pozwanej, zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w punkcie I i II i
oddalił powództwo. Uznał, że - mimo niepotwierdzienia się prawdziwości wszystkich
zarzutów zawartych w oświadczeniu z dnia 30 stycznia 2003 r. - pracodawca miał
podstawy do utraty zaufania do powoda. Po uzupełnieniu dowodów, przyjął za udo-
wodnione wspieranie przez powoda działalności konkurencyjnej wobec strony po-
zwanej, spółki cywilnej „A.”, stanowiącej własność jego siostry. Polegało ono na
udziale w czynnościach związanych z wyłączaniem się wspólnot spod zarządu po-
zwanej, choć nie wszystkich, a tylko dwóch - przy ul. K. i O. Powód wyzbył się w
imieniu pracodawcy zarządu nad nimi, gdy reprezentując go podpisał uchwały tych
wspólnot. Sąd przyjął również, że powód nie wykonał poleconego mu w dniu 23
stycznia 2003 r. nadzorowania opracowania programu komputerowego pomocnego
w rozliczaniu kosztów centralnego ogrzewania i ciepłej wody do dnia 31 stycznia
2003 r., mimo że z racji pełnionego stanowiska niewątpliwie musiał o nim wiedzieć,
gdyż zostało podpisane przez sekretarkę w dniu 24 stycznia 2003 r.
Kasacja powoda została oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego
- art. 30 § 4 k.p. przez uznanie przyczyn podanych przez pracodawcę w oświadcze-
niu z dnia 30 stycznia 2003 r. za konkretne i rzeczywiste, podczas gdy zarzut prowa-
dzenia przez powoda działalności konkurencyjnej względem pozwanego był pozorny.
O działalności konkurencyjnej można mówić wyłącznie w zakresie działalności go-
spodarczej, tymczasem przepisy art. 1 ust. 2 art. 2 i art. 7 ustawy z dnia 20 grudnia
1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 4 ze zm.) wskazują
wprost na niegospodarczy charakter wszelkiej działalności pozwanego; działanie bez
zysku i pobieranie zaliczek z przeznaczeniem wyłącznie na koszty zarządu nieru-
chomościami. Zdaniem skarżącego, Sąd drugiej instancji naruszył art. 30 § 4 k.p.
także przez rozważenie jako przesłanek uzasadniających rozwiązanie umowy o
pracę przyczyn niewskazanych przez pozwanego w oświadczeniu o rozwiązaniu sto-
sunku pracy za wypowiedzeniem, uwzględniwszy uzupełnienie przez pozwanego w
trakcie postępowania sądowego oświadczenia o wypowiedzeniu o kolejne przyczyny
stanowiące powód utraty zaufania do powoda. Uznał tym samym za dopuszczalne
powoływanie nowych przyczyn dla uzasadnienia wypowiedzenia, podczas gdy poda-
4
nie tej przyczyny powinno - co do zasady - nastąpić w piśmie obejmującym swą tre-
ścią oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu, w każdym razie nie później niż do
czasu otrzymania przez pracownika tego oświadczenia. W tych okolicznościach na-
ruszony został również art. 45 § 1 k.p.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej skarżący zarzucił naruszenie art. 233
§ 1 k.p.c., polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów przez
pominięcie ujawnionych w materiale dowodowym kwestii nadzoru nad wykonaniem
zadania opracowania programu komputerowego, świadczących, że powód nie uchy-
bił swym obowiązkom nadzorczym, gdyż jego wykonanie spoczywało na odrębnej
komórce organizacyjnej, nad którą pozwany nie sprawował nadzoru, a także rozwa-
żenie przez Sąd drugiej instancji przesłanek uzasadniających rozwiązanie umowy o
pracę, które nie zostały powodowi przedstawione w piśmie o rozwiązaniu umowy o
pracę. Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponowne-
go rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W art. 30 § 4 k.p. ustawodawca wprowadził obowiązek wskazania przez pra-
codawcę w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę przyczyny uzasadniają-
cej wypowiedzenie, która - przy tym zwykłym sposobie rozwiązania umowy - nie musi
mieć szczególnej wagi (por. np. wyroki z dnia 5 listopada 1979 r., I PRN 133/79,
OSNCP 1980 nr 4, poz. 77, z dnia 4 grudnia 1997 r., I PKN 419/97, OSNAPiUS 1998
nr 20, poz. 598 i z dnia 6 grudnia 2001 r. I PKN 715/00, Prawo Pracy 2002 nr 10, s.
34). W judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się formalny, informacyjny charak-
ter tego obowiązku, ograniczający się do podania pracownikowi przyczyny wypowie-
dzenia umowy o pracę skonkretyzowanej i rzeczywistej tylko w przekonaniu praco-
dawcy (por. wyrok z dnia 26 sierpnia 1999 r., I PKN 182/99, OSNAPiUS 2000 nr 23,
poz. 858 i wyrok z dnia 28 lipca 2003 r., I PK 233/02, niepublikowany). Naruszeniem
tego obowiązku jest więc brak wskazania przyczyny, ujęcie jej w sposób zbyt ogólni-
kowy, niewystarczająco jasny i konkretny, a także podanie innej przyczyny niż ta,
która pracodawcę motywowała, a więc wskazanie przyczyny „nierzeczywistej” (por.
wyrok z dnia 7 kwietnia 1999 r., I PKN 645/98, OSNAPiUS 2000 nr 11, poz. 420).
W związku zarzutem kasacji, że Sąd drugiej instancji - za uzasadniające wy-
powiedzenie - przyjął dodatkowe przyczyny, podawane przez pozwanego już w trak-
5
cie postępowania sądowego, należy stwierdzić, iż w świetle utrwalonego orzecznic-
twa Sądu Najwyższego stanowiłoby to naruszenie art. 30 § 4 k.p., (por. np. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r., I PKN 423/98, OSNAPiUS 1999 nr
24, poz. 789, z dnia 17 listopada 1998 r., I PKN 331/98, OSNAPiUS 1999 nr 21, poz.
690 i z dnia 10 listopada 1998 r., I PKN 423/98, OSNAPiUS 1999 nr 24, poz. 789, z
dnia 19 lutego 1999 r., I PKN 571/98, OSNAPiUS 2000 nr 7, poz. 266; OSP 2001 nr
4, poz. 56 z glosą A. Wypych-Żywickiej), gdyż wskazanie skonkretyzowanej przy-
czyny wypowiedzenia jest ściśle związane z zakresem oceny jego zasadności, a ta
powinna być dokonywana przez sąd w granicach przyczyn podanych pracownikowi
przez pracodawcę (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r., I
PKN 434/98, OSNAPiUS 1999 nr 21, poz. 688 i z dnia 21 listopada 2000 r., I PKN
99/00, OSNAPiUS 2002 nr 12, poz. 287, z dnia 21 listopada 2000 r., I PKN 99/00,
OSNAPiUS 2002 nr 12, poz. 287). Należy jednak zgodzić się z poglądem wyrażonym
w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1998 r., I PKN 565/97 (OSNAPiUS
1999 nr 5, poz. 165), że powołanie się na utratę zaufania i poparcie tego stwierdze-
nia postawieniem konkretnych zarzutów jest wystarczające dla wypełnienia obowiąz-
ku przewidzianego w omawianym przepisie. Konsekwencją tego jest wniosek, że
pracodawca, który podał tę właśnie przyczynę wypowiedzenia oraz fakty, które - w
jego ocenie - legły u jej podstaw, spełnił wymagania co do formy wypowiedzenia. To
natomiast, czy podane fakty istniały obiektywnie i czy uzasadniały utratę zaufania,
stanowi przedmiot oceny w płaszczyźnie zastosowania art. 45 § 1 k.p.
Nie ulega wątpliwości, że brak zaufania do pracownika można uznać za uza-
sadnioną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę, zwłaszcza gdy pracownik zaj-
muje stanowisko kierownicze. Pracodawca może utracić - niezbędne z punktu wi-
dzenia prawidłowego wykonywania umowy o pracę przez swego zastępcę - zaufanie
nie tylko wówczas, gdy zasadnie przypisuje mu winę w niedopełnieniu obowiązków,
lecz także gdy jego zachowanie jest obiektywnie nieprawidłowe, budzące wątpliwości
co do rzetelności postępowania, nawet gdy nie dochodzi do naruszenia obowiązków
pracowniczych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1997 r., I PKN
385/97, OSNAPiUS 1998 nr 18, poz. 538, z dnia 10 sierpnia 2000 r., I PKN 1/00,
OSNAPiUS 2002 nr 5, poz. 112 , z dnia 31 maja 2001 r., I PKN 441/00, OSNP 2003
nr 7, poz. 176 i z dnia 5 marca 1999 r., I PKN 623/98, OSNAPiUS 2000 nr 9, poz.
353). W tym zakresie zachował aktualność pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w
wyroku z dnia 13 czerwca 1984 r., I PRN 79/84 (OSNPG 1984 nr 12, poz. 39), że
6
przy ocenie zasadności wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi na stanowisku
kierowniczym należy uwzględniać charakter pracy i zakres jego odpowiedzialności, a
w związku z tym stosować ostrzejsze kryteria stawianych mu wymagań. Co więcej,
utrata zaufania do pracownika uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę, jeżeli w
konkretnych okolicznościach nie można wymagać od pracodawcy, by nadal darzył
pracownika zaufaniem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1999 r., I
PKN 257/99, OSNAPiUS 2001 nr 1, poz. 14).
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że przesłanki motywujące utratę zaufania, tj.
„przyczyny wskazane przez pozwanego w punktach 1-3, sformułowane były niedbale
i sprawiały wrażenie konstruowanych bez oparcia o rzeczywisty stan faktyczny,
przepisy wewnętrzne i przepisy ogólnie obowiązującego prawa”, lecz Sąd drugiej
instancji ustalenia te podważył. Po uzupełnieniu materiału dowodowego przyjął za
udowodnione zaangażowanie powoda w zebraniach, na których decydowano o wy-
łączeniu się wspólnot mieszkaniowych spod zarządu strony pozwanej, i słusznie
uznał to za wspieranie przez powoda działalności zajmującej się także zarządem
nieruchomościami spółki cywilnej „A.” - Zarząd i Obrót Nieruchomościami, której
wspólnikiem jest jego siostra. Na aprobatę zasługuje uwaga Sądu drugiej instancji,
że powód powinien był - z powodu pokrewieństwa z osobą niewątpliwie w tym zainte-
resowaną - wyłączyć się z udziału w głosowaniu lub wyrazić sprzeciw. Trafnie też
Sąd ocenił, że niewykonywanie polecenia [...] z dnia 14 sierpnia 2002 r., dotyczącego
nadzorowania przez podległą mu komórkę zorganizowania zebrań wspólnot miesz-
kaniowych w celu przegłosowania ponownego ich przejęcia pod zarząd Administracji
Budynków Komunalnych „N.Ś.”, stanowiło akt nielojalności wobec pracodawcy.
Sądowa ocena zasadności przyczyny wypowiedzenia powodowi umowy o
pracę nie wykroczyła poza fakty podane w oświadczeniu pracodawcy jako okoliczno-
ści uzasadniające utratę zaufania do pozwanego jako pracownika. Dokonując jej,
Sąd drugiej instancji uwzględnił tylko to, że powód przejął wszystkie sprawy związa-
ne z przekazywaniem zarządu nad nieruchomościami oraz korespondencję w tych
sprawach, skierowaną do dyrektora strony pozwanej, mimo zwrócenia mu uwagi i
udzielenia nagany. Nie prowadziło to do naruszenia art. 45 § 1 k.p. w sposób opisany
w kasacji, gdyż Sąd nie oceniał zasadności wypowiedzenia ze względu na dopusz-
czenie się przez powoda poszczególnych zaniedbań, lecz ze względu na utratę za-
ufania do niego, i mógł uwzględniać ogół okoliczności, w tym także fakty rzucające
szersze światło na zbieg zdarzeń, wskazujących, że powód wykazał nielojalność wo-
7
bec pracodawcy, uzasadniającą utratę jego zaufania do powoda. Potwierdzenie fak-
tów ujętych w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy w pełni usprawiedliwia mo-
tywację decyzji pracodawcy powoda.
Dla przyjęcia zresztą, że wypowiedzenie było dokonane na podstawie przy-
czyn rzeczywistych i uzasadnionych wystarczyło, by choć jedna ze wskazanych
przez pracodawcę przesłanek utraty zaufania okazała się prawdziwa. Nie mogło więc
usprawiedliwić kasacji podważenie prawdziwości jednego tylko faktu niewykonania
polecenia dotyczącego nadzoru nad opracowaniem programu komputerowego po-
mocnego w rozliczaniu kosztów centralnego ogrzewania i ciepłej wody.
Przy wiążących Sąd Najwyższy pozostałych ustaleniach nie budzi wątpliwości,
że u podstaw wypowiedzenia powodowi umowy o pracę legły przyczyny realne i uza-
sadniające decyzję o rozwiązaniu umowy o pracę. Odnosi się to przede wszystkim
do wspierania firmy „A.”, której konkurencyjność wobec Administracji Budynków Ko-
munalnych „N.Ś.” polegała na prowadzeniu identycznej działalności, a przejmowanie
przez nią wspólnot mieszkaniowych do zarządzania - chociaż nie wiązało się z utratą
przez pracodawcę powoda zysku - mogło w konsekwencji prowadzić do utraty pod-
staw jego bytu, gdyż pierwsze uchwały wspólnot zapoczątkowały wyłączanie się ko-
lejnych spod zarządu pozwanej. Prowadzi to do wniosku, że art. 45 § 1 k.p. nie został
naruszony.
Z tych względów Sąd Najwyższy kasację jako nieuzasadnioną oddalił (art.
39312
k.p.c.).
========================================