Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 20 kwietnia 2005 r., III CZP 1/05
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)
Sędzia SN Bronisław Czech (sprawozdawca)
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "N.S." GmbH z siedzibą w Niemczech
przeciwko "D.N." sp. z o.o. z siedzibą w K. o wydanie rzeczy ewentualnie zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 6 kwietnia
2005 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie
postanowieniem z dnia 28 października 2004 r.:
"Czy w sytuacji, gdy strona postępowania będąca spółką kapitałową prawa
niemieckiego, reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika zgłasza
roszczenie odszkodowawcze w walucie obcej jest dopuszczalne zasądzenie kwoty
odszkodowania w takiej walucie, a w przypadku odpowiedzi negatywnej czy sąd
orzekający władny jest zasądzić kwotę odszkodowania w walucie polskiej, stosując
przelicznik wynikający z kursów Narodowego Banku Polskiego?"
podjął uchwałę:
Zasada walutowości, o której mowa w art. 358 § 1 k.c., nie stanowi
przeszkody do wyrażenia kwoty odszkodowania w walucie obcej zarówno w
pozwie wniesionym przez niemiecką spółkę kapitałową, jak i w wyroku
uwzględniającym powództwo.
Uzasadnienie
W pozwie z dnia 9 grudnia 1999 r. powodowa spółka prawa niemieckiego
"N.S.", GmbH z siedzibą w Niemczech wniosła o nakazanie pozwanej "D.N.", sp. z
o.o. z siedzibą w K. wydania powódce urządzenia spalającego odpady opisanego w
umowie sprzedaży z dnia 9 września 1997 r., zawartej ze wspólnikami spółki
cywilnej "P." w K. Następnie w piśmie procesowym z dnia 22 listopada 2001 r. obok
wymienionego żądania głównego, na wypadek niemożności jego uwzględnienia,
zgłosiła żądanie ewentualne domagając się zasądzenia na swoją rzecz od
pozwanej kwoty 240 000 marek niemieckich z 8 % rocznie od dnia 26 listopada
2001 r. Następnie powódka kwotę tę zastąpiła kwotą 122 710 euro.
Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 27 października 2003 r. oddalił
powództwo pierwotne i ewentualne. (...)
Sąd Apelacyjny w Warszawie, rozpoznając sprawę na skutek apelacji
powódki, powziął poważną wątpliwość, której dał wyraz w zagadnieniu prawnym
przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
W uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę,
że dotychczasowe orzecznictwo udzielało negatywnej odpowiedzi na pytanie, czy w
świetle art. 358 § 1 k.c. możliwe jest zasądzenie odszkodowania w walucie obcej, a
argumentem za takim stanowiskiem był brak, w wypadku odszkodowania,
ustawowego wyjątku w rozumieniu tego przepisu od zasady walutowości. W wyroku
z dnia 30 października 1990 r., I CR 371/90 (OSNCP 1991, nr 10-12, poz. 133) Sąd
Najwyższy stwierdził, że świadczenie odszkodowawcze powinno być wyrażone w
pieniądzu polskim także wówczas, gdy w zobowiązaniu podstawowym przedmiotem
świadczenia była waluta obca. Sąd Apelacyjny zauważył, że w ustawie z dnia 27
lipca 2002 r. – Prawo dewizowe, Dz.U. Nr 141, poz. 1178 ze zm., dalej: "Pr.dew. z
2002 r."). ustawodawca w sposób wyraźny ustanowił wyjątek od zasady
walutowości stanowiąc, że ograniczeń dotyczących m.in. ustalania należności (art.
9) w walutach obcych nie stosuje się, gdy owo ustalanie dokonywane jest przez
organ władzy publicznej, podejmujący czynności w postępowaniu karnym, cywilnym
lub administracyjnym (art. 3 ust. 2 punkt 3). Jednakże obowiązujące przepisy nie
usunęły – zdaniem Sądu Apelacyjnego – wątpliwości dotyczących zasądzenia
odszkodowania w walucie obcej, o których świadczyć może rozbieżność poglądów
w literaturze i które wymagają wyjaśnienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozważane zagadnienie prawne jest związane z art. 358 § 1 k.c., w myśl
którego z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, zobowiązania
pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogą być wyrażone tylko w
pieniądzu polskim. Przepis ten kojarzony jest powszechnie z zasadą walutowości.
Nie budziła ona poważniejszego zainteresowania doktryny i orzecznictwa do
wejścia w życie ustawy z dnia 15 lutego 1989 r. – Prawo dewizowe (Dz.U. Nr 6,
poz. 33 ze zm.). (...)
Zarówno w piśmiennictwie, jak i w orzecznictwie przyjmowano, że czynności
prawne dokonane z zachowaniem wymagań prawa dewizowego są dopuszczalne w
ramach dozwolonych wyjątków od zasady walutowości. Dotyczyło to zarówno
czynności, w których wyrażenie zobowiązania w walucie obcej było nakazane przez
ustawę, jak i takich, w których było to dozwolone pod warunkiem uzyskania
zezwolenia dewizowego (tak np. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 września
1972 r., I PR 307/72, OSPiKA 1973, nr 7, poz. 157 oraz w uzasadnieniu wyroku z
dnia 16 lipca 1980 r., III CRN 115/80, OSNCP 1981, nr 2-3, poz. 38).
Zakres regulacji wyjątkowych, o których mowa w art. 358 § 1 k.c., podlegał
jednak istotnej ewolucji. Początkowo wyjątki te nie miały większego znaczenia
praktycznego, jednakże od 1989 r. ulegały poszerzeniu aż do stanu, w którym
można zastanawiać się, czy zasada walutowości jest jeszcze regułą o
podstawowym znaczeniu. Począwszy bowiem od 1989 r. ustawy normujące prawo
dewizowe, przeciwnie niż art. 358 § 1 k.c., oparte były na zasadzie swobody
dokonywania czynności obrotu dewizowego. Zgodnie z tą zasadą wszystko, co nie
jest zakazane, jest dozwolone.
Mimo takiego stanu, także obecnie w doktrynie zdecydowanie przeważa
pogląd, że regulacje prawa dewizowego, które zezwalają na zaciąganie zobowiązań
w walucie obcej, są przepisami wyjątkowymi w rozumieniu art. 358 § 1 k.c.
Także z wielu orzeczeń Sądu Najwyższego wynika, że opiera się on na
założeniu, iż regulacja prawa dewizowego stanowi lex specialis w stosunku do
ogólnej regulacji art. 358 § 1 k.c. Stanowisko takie Sąd Najwyższy zajął w
uzasadnieniu wyroku z dnia 19 lutego 1998 r., III CKN 357/97 (nie publ.), w
uzasadnieniu uchwały z dnia 16 listopada 2000 r., III CZP 39/00 (OSNC 2001, nr 7-
8, poz. 98) oraz w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 lutego 2001 r., II CKN 383/00 (nie
publ.). Zostało ono potwierdzone w uzasadnieniu uchwały z dnia 2 kwietnia 2004 r.,
III CZP 10/04 (OSNC 2005, nr 6, poz. 99), w którym Sąd Najwyższy wskazał, że
przepisy Prawa dewizowego, zgodnie z jednoznacznie brzmiącym sformułowaniem
art. 358 § 1 k.c., określają wyjątek od zasady walutowości.
Należy jednak mieć na względzie, że nastąpiła istotna zmiana stanu prawnego
wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. – Prawo dewizowe
(Dz.U. Nr 160, poz. 1063 ze zm. – dalej: "Pr.dew. z 1998 r."), która w omawianym
zakresie wprowadziła zmiany zmierzające w kierunku pełnej liberalizacji obrotu
dewizowego, co ma doniosłe znaczenie dla wykładni art. 358 § 1 k.c.
Zasadnicza różnica pomiędzy regulacją pojęcia obrotu dewizowego w ustawie
z dnia 2 grudnia 1994 r. – Prawo dewizowe (Dz.U. Nr 136, poz. 703 ze zm. – dalej:
"Pr.dew. z 1994 r.") a regulacją w Prawa dewizowego z 1998 r. polegała na tym, że
według tego Prawa obrót dewizowy mógł być wynikiem nie tylko czynności prawnej,
ale także innego zdarzenia stanowiącego. Spośród różnego rodzaju zdarzeń
cywilnoprawnych wchodzących w grę, niewątpliwie orzeczenia sądowe i
arbitrażowe rodzące skutki opisane normą art. 2 ust. 1 pkt 10 Pr.dew. z 1998 r.
należą w pierwszej kolejności do kategorii „zdarzeń stanowiących”, o których mowa
w tym przepisie. Ponadto należało sięgnąć do art. 2 ust. 1 pkt 13 lit. i Pr.dew. z
1998 r., zgodnie z którym roszczenia odszkodowawcze i odszkodowania zaliczone
zostały do kategorii tzw. obrotu bieżącego, niewymagającego zezwolenia
dewizowego.
W art. 3 ust. 2 pkt 3 Pr.dew. z 2002 r. ustawodawca wyraźnie wprowadził
wyjątek od zasady walutowości, stanowiąc, że ograniczeń dotyczących m.in.
ustalania należności (art. 9 Pr.dew. z 2002 r.) w walutach obcych nie stosuje się,
gdy ustalanie to dokonywane jest przez organ władzy publicznej podejmujący
czynności w postępowaniu karnym, cywilnym lub administracyjnym, w tym
zabezpieczającym lub egzekucyjnym. W świetle powyższego należy stwierdzić, że
w zakresie obrotu dewizowego z zagranicą dopuszczalne jest – jako wyjątek od
zasady walutowości określonej w art. 358 § 1 k.c. – zasądzanie odszkodowania w
walutach obcych. Wobec tego zbędne staje się udzielanie odpowiedzi na drugą
część przedstawionego zagadnienia prawnego
Sąd Najwyższy, mając powyższe na względzie, rozstrzygnął przedstawione
zagadnienie prawne, jak w uchwale (art. 390 § 1 k.p.c. i art. 1 pkt 1 lit. a ustawy z
dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.).
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13