Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 12 maja 2005 r., III CZP 21/05
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
Sędzia SN Antoni Górski (sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Jolanty J. przeciwko małżonce dłużnika
Andrzeja G. – Gabrieli G. o nadanie klauzuli wykonalności, po rozstrzygnięciu w
Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 12 maja 2005 r., przy udziale
prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczyszyn, zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Toruniu postanowieniem z dnia 18
stycznia 2005 r.:
"Czy tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej, któremu
sąd na podstawie art. 7781
k.p.c. nadał klauzulę wykonalności przeciwko
wspólnikowi tej spółki, można nadać klauzulę wykonalności, także przeciwko osobie
pozostającej w związku małżeńskim ze wspólnikiem, w trybie art. 787 k.p.c.?"
podjął uchwałę:
Tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej,
opatrzonemu na podstawie art. 7781
k.p.c. klauzulą wykonalności przeciwko
wspólnikowi tej spółki, sąd nie może nadać klauzuli wykonalności w trybie
art. 787 k.p.c. przeciwko jego małżonkowi.
Uzasadnienie
W sprawie z pozwu Jolanty J. przeciwko pozwanej „G.”, spółce jawnej Andrzej
G., Marek M. w T.G., Sąd Rejonowy w Toruniu wydał w dniu 15 listopada 2003 r.
nakaz zapłaty uwzględniający powództwo. Po uprawomocnieniu się tego
orzeczenia wierzycielka uzyskała klauzulę wykonalności przeciwko spółce. Wobec
bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce, Sąd Rejonowy w Toruniu, na wniosek
wierzycielki, nadał w dniu 29 marca 2004 r. na podstawie art. 7781
k.p.c. klauzulę
wykonalności przeciwko jej wspólnikowi Andrzejowi Stanisławowi G. W niniejszej
sprawie wierzycielka zażądała nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli
wykonalności także przeciwko małżonkowi dłużnika egzekwowanego Gabrieli G.
Sąd Rejonowy w Toruniu postanowieniem z dnia 17 listopada 2004 r. oddalił
wniosek, stwierdzając, że zgodnie z art. 787 k.p.c. można nadać klauzulę
wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, jeżeli tytuł egzekucyjny wystawiony
został przeciwko dłużnikowi. W rozpoznawanej sprawie tytuł egzekucyjny (nakaz
zapłaty) wydany został przeciwko spółce jawnej, a nie przeciwko wspólnikowi
pozostającemu w związku małżeńskim, dlatego żądanie nadania klauzuli
wykonalności także przeciwko małżonkowi wspólnika spółki jawnej, jako
niemieszczące się w formule przepisu art. 787 k.p.c., podlegało oddaleniu.
Przy rozpoznawaniu zażalenia wierzycielki Sąd Okręgowy w Toruniu powziął
wątpliwość prawną, którą przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na
podstawie art. 390 § 1 w związku z art. 397 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W doktrynie podnosi się trafnie, że w porównaniu do regulacji prawnej spółki
jawnej, zawartej w kodeksie handlowym, w obecnym ujęciu tej instytucji w kodeksie
spółek handlowych wyodrębnia się w sposób bardziej wyrazisty podmiotowość
spółki od podmiotowości jej wspólników. Świadczy o tym przede wszystkim treść
art. 31 k.s.h., zamieszczonego w rozdziale drugim, o tytule „Stosunek do osób
trzecich”. Przepis ten definiuje ustanowioną w art. 22 § 2 odpowiedzialność osobistą
i solidarną wspólników spółki za jej zobowiązania jako subsydiarną. Zgodnie z § 1,
wchodzi ona w grę tylko w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okazała się
bezskuteczna, przy czym stosownie do § 2, przepis § 1 nie stanowi przeszkody do
wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki
okaże się bezskuteczna. Na tle obecnej regulacji utracił zatem oparcie prawne
pogląd, wyrażany niekiedy na gruncie przepisów kodeksu handlowego, że proces
przeciwko spółce jawnej jest jednocześnie procesem przeciwko jej wspólnikom.
Przeczy temu zarówno subsydiarna istota odpowiedzialności wspólników za
zobowiązania spółki, jak i wzgląd natury formalnej – brak tożsamości stron.
Tę odrębność podmiotową spółki jawnej i jej wspólników miał na względzie Sąd
Najwyższy, przyjmując w uchwale z dnia 4 sierpnia 2004 r., III CZP 41/04 (OSNC
2005, nr 7-8, poz. 129), że ogłoszenie upadłości spółki jawnej nie uzasadnia
wniosku wspólnika o ogłoszenie jego upadłości, jeżeli wierzyciele nie domagali się
zaspokojenia od niego swoich wierzytelności.
Przewidzianą w art. 7781
k.p.c. możliwość nadania tytułowi egzekucyjnemu
wydanemu przeciwko spółce jawnej klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikom
tej spółki należy traktować jako przykład powstałej z mocy ustawy rozszerzonej
prawomocności wyroku, podobnej do tej, która ma miejsce w odniesieniu do
małżonka dłużnika na podstawie art. 787 k.p.c. Postępowanie w trybie art. 7781
k.p.c. jest mniej sformalizowane w porównaniu z art. 787 k.p.c., gdyż nie obejmuje
obowiązku wysłuchania wspólnika przed nadaniem przeciwko niemu klauzuli
wykonalności. Rozszerzona prawomocność oznacza, że wierzyciel, w przypadkach
wymienionych w ustawie, może uzyskać tytuł wykonawczy przeciwko innym
osobom, niż wymienione w tytule egzekucyjnym. W ten sposób obok dłużnika
materialnoprawnego wskazanego w tytule egzekucyjnym pojawia się inna osoba,
przeciwko której można żądać nadania tytułowi klauzuli wykonalności na podstawie
przepisów procesowych. Tą drogą staje się ona dłużnikiem egzekwowanym, gdyż
wierzyciel może żądać skierowania przeciwko niej egzekucji.
Ponieważ łączy się z tym dopuszczalność zastosowania określonej formy
przymusu, praworządność wymaga, żeby przepisy mające zastosowanie wykładać
ściśle. Kierując się tą zasadą należy stwierdzić, że w obowiązującym stanie
prawnym nie ma możliwości nadania klauzuli wykonalności na podstawie art. 778
k.p.c. przeciwko małżonkowi dłużnika spółki jawnej. Hipoteza tego przepisu,
pozwalającego na nadanie klauzuli przeciwko małżonkowi dłużnika, ogranicza się
wyraźnie do sytuacji, w której tytuł egzekucyjny wydany został przeciwko osobie
pozostającej w związku małżeńskim. Niedopuszczalne jest więc rozciąganie tej
hipotezy na sytuację, w której tytuł egzekucyjny wydany został przeciwko innemu
podmiotowi jako dłużnikowi materialnoprawnemu. Innymi słowy, jeżeli na podstawie
przepisu szczególnego dłużnikiem egzekwowanym została osoba pozostająca w
związku małżeńskim, to wierzyciel nie może następnie żądać nadania klauzuli
wykonalności w trybie art. 787 k.p.c. przeciwko jej małżonkowi tak, aby małżonek
stał się kolejnym dłużnikiem egzekwowanym. Przytoczona przez Sąd Okręgowy
argumentacja celowościowa za takim rozwiązaniem, odwołująca się do względów
pragmatycznych, musi ustąpić przed argumentami o charakterze zasadniczym.
Należy przy tym uwzględnić treść art. 31 § 2 k.s.h., który pozwala na wniesienie
powództwa wprost przeciwko wspólnikowi spółki jawnej, zanim egzekucja z majątku
spółki okaże się bezskuteczna. W ten sposób wierzyciel może uzyskać tytuł
egzekucyjny przeciwko wspólnikowi, a następnie, na podstawie art. 787 k.p.c.,
wnieść o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi
wspólnika. W ten sposób można uzyskać zabezpieczenie roszczenia przeciwko
wspólnikowi jako dłużnikowi materialnoprawnemu, co jest wykluczone przeciwko
dłużnikowi egzekwowanemu. Możliwość skorzystania z tego sposobu znacznie
osłabia argumenty wykładni funkcjonalnej, które mogłyby przemawiać za
rozszerzającą interpretacją art. 787 k.p.c.
Z tych przyczyn na podstawie art. 390 k.p.c. orzeczono, jak w uchwale.