Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 czerwca 2005 r.
II UK 262/04
Orzeczenie węgierskiej komisji lekarskiej stwierdzające brak inwalidztwa
osoby, do której mają zastosowanie przepisy umowy między Polską Rzecząpo-
spolitą Ludową a Węgierską Republiką Ludową o współpracy w dziedzinie poli-
tyki społecznej podpisanej w Warszawie dnia 14 lutego 1959 r. (Dz.U. Nr 67,
poz. 416) nie jest wiążące na podstawie art. 17 tej umowy i § 9 porozumienia z
dnia 11 listopada 1960 r. w sprawie wykonania umowy między Polską Rzeczą-
pospolitą Ludową w Węgierską Republiką Ludową o współpracy w dziedzinie
polityki społecznej z dnia 14 lutego 1959 r. (Dz.Urz. Komitetu Pracy i Płac z
1961 r. Nr 1, poz. 1) w postępowaniu toczącym się na skutek wniosku złożo-
nego w polskim organie rentowym.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 czerwca 2005 r.
sprawy z wniosku Bohdana S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w W. - Centralnemu Biuru Obsługi Umów Międzynarodowych o polską rentę
z tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 sierpnia 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 6 listopada 2001 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych - Depar-
tament Wypłaty Świadczeń Zagranicznych odmówił przyznania wnioskodawcy Boh-
danowi S. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy wobec niestwierdzenia takiej
niezdolności. Kolejną decyzją z dnia 15 maja 2002 r. organ rentowy ponownie od-
2
mówił przyznania prawa do renty, stwierdzając, że niezdolność do pracy powstała po
upływie 18 miesięcy od ustania okresu ubezpieczenia. Wnioskodawca zaskarżył od-
wołaniem obie decyzje.
Wyrokiem z dnia 16 października 2003 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie oddalił odwołanie. Sąd ustalił, że pierwszy
wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy wnioskodawca złożył 29 października
1998 r. Udowodnił okres zatrudnienia w Polsce od 1 września 1961 r. do 28 lutego
1984 r. i okres zatrudnienia na Węgrzech od 4 kwietnia 1989 r. do 19 października
1998 r., łącznie 31 lat, 7 miesięcy i 21 dni. Orzeczeniem biegłych lekarzy z dnia 15
czerwca 1998 r. - wydanym w postępowaniu toczącym się na Węgrzech - ustalono
50% utraty zdolności do pracy, co w myśl przepisów prawa węgierskiego dotyczą-
cych inwalidztwa nie czyniło wnioskodawcy inwalidą żadnej z grup. Na podstawie
tego orzeczenia organ rentowy decyzją z dnia 22 kwietnia 2000 r. odmówił wniosko-
dawcy prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Decyzja ta stała się prawomoc-
na. Zaskarżona decyzja z dnia 6 listopada 2001 r. została wydana w załatwieniu po-
nownego wniosku z dnia 20 czerwca 2000 r. Orzeczeniem z dnia 6 lipca 2000 r. le-
karz orzecznik stwierdził częściową okresową niezdolność do pracy po przebytym
zawale serca od dnia 7 sierpnia 1997 r. Ponieważ węgierska instytucja ubezpiecze-
niowa potwierdziła, że według węgierskiego orzeczenia lekarskiego wnioskodawca
nie jest uznany za inwalidę, organ rentowy uznał, że jest związany tym orzeczeniem
na podstawie § 9 porozumienia z dnia 11 listopada 1960 r. w sprawie wykonania
umowy między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Węgierską Republiką Ludową o
współpracy w dziedzinie polityki społecznej z dnia 14 lutego 1959 r. Kolejnym orze-
czeniem węgierskiej komisji lekarskiej stwierdzono stałe inwalidztwo w 67% od dnia
5 lipca 2001 r. Orzeczenie to było podstawą przyznania wnioskodawcy świadczenia
rentowego przez węgierską instytucję ubezpieczeniową. Natomiast organ rentowy w
kolejnej decyzji uznał, że wnioskodawca mimo stwierdzenia inwalidztwa nie spełnia
warunków do przyznania prawa do renty, gdyż niezdolność do pracy powstała po
upływie 18 miesięcy od ustania okresu ubezpieczenia. Sąd przeprowadził dowód z
opinii biegłego lekarza kardiologa, który stwierdził, że wnioskodawca po przebytym
zawale serca od 7 sierpnia 1997 r. był częściowo niezdolny do pracy. Od 4 kwietnia
2002 r. jest całkowicie niezdolny do pracy okresowo z rokowaniami na poprawę
stanu zdrowia. Wnioskodawca podlegał ubezpieczeniu społecznemu w Polsce do 15
października 1987 r. Przy przyjęciu, że niezdolność do pracy powstała 7 sierpnia
3
1997 r. wnioskodawca nie mógłby uzyskać prawa do renty wyłącznie na podstawie
art. 57 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.). Z kolei uwzględnienie okresu
ubezpieczenia za granicą wymaga zastosowania przepisów Umowy między Polską
Rzecząpospolitą Ludową a Węgierską Republiką Ludową. Zgodnie z art. 8 ust. 1
Umowy przy ustalaniu prawa do świadczeń i ich wysokości zlicza się okresy zatrud-
nienia przebyte na terytorium obu Umawiających się Stron; każda ze stron ustala
według własnych przepisów prawnych, jakie okresy zatrudnienia, przebyte na jej te-
rytorium, podlegają zliczeniu. Na podstawie art. 14 ust. 1 właściwe organy Umawia-
jących się Stron ustalają według obowiązujących je przepisów prawnych, czy osoba
zgłaszająca roszczenie o zaopatrzenie emerytalne, z tytułu starości lub inwalidztwa,
spełnia warunki do tych zaopatrzeń. Po zaliczeniu okresów ubezpieczenia na Wę-
grzech uznanych przez węgierską instytucję ubezpieczeniową, wnioskodawca speł-
nia warunek posiadania wymaganego okresu ubezpieczenia. Drugim warunkiem jest
powstanie niezdolności do pracy nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania
okresów składkowych i nieskładkowych. Według postanowienie art. 17 Umowy cen-
tralne organy Umawiających się Stron mogą ustalić w drodze porozumienia, czy
rozstrzygnięcie właściwego organu jednej Umawiającej się Strony w sprawie inwa-
lidztwa i stopnia ograniczenia zdolności do pracy jest wiążące również dla właściwe-
go organu drugiej Strony. Takie porozumienie zostało zawarte w dniu 11 listopada
1960 r. Według § 9 tego porozumienia orzeczenie właściwej komisji lekarskiej jednej
Umawiającej się Strony, wydane w przedmiocie ustalenia inwalidztwa oraz daty po-
wstania i stopnia inwalidztwa (stopnia zmniejszonej niezdolności do pracy), jak rów-
nież rozstrzygnięcie, czy zmniejszenie zdolności do pracy jest następstwem wypadku
w zatrudnieniu albo choroby zawodowej, jest wiążące dla właściwego organu drugiej
Umawiającej się Strony. Do wydawania powyższych orzeczeń właściwa jest komisja
lekarska tej Umawiającej się Strony, na której terytorium osoba zainteresowana
mieszka w chwili przeprowadzenia badania lekarskiego. Bezsporne zatem pozostaje
w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy, że instytucją właściwą do wydania
orzeczenia lekarskiego w stosunku do wnioskodawcy była strona węgierska. Zgodnie
z orzeczeniem Sądu Grodzkiego w Gyor ograniczenie zdolności do pracy od 1 lutego
1998 r. nie powodowało inwalidztwa. Początek inwalidztwa ustalono na dzień 5 lipca
2001 r. Orzeczenie to jest zdaniem Sądu wiążące dla strony polskiej, zatem zaskar-
żone decyzje są prawidłowe.
4
Apelacja wnioskodawcy od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 17 sierp-
nia 2004 r. [...]. Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe stanowisko Sądu pierwszej in-
stancji, że na podstawie § 9 powołanego porozumienia właściwym orzeczeniem le-
karskim jest orzeczenie lekarzy węgierskich. Wnioskodawca przebywał bowiem i
przebywa na terytorium Węgier. Orzeczenie to jednoznacznie wskazuje, że wniosko-
dawca stał się inwalidą III grupy w świetle przepisów prawa węgierskiego dopiero od
dnia 5 lipca 2001 r. Wcześniejsze uznanie ograniczenia zdolności do pracy, nie może
być traktowane na równi z uznaniem istnienia niezdolności do pracy (inwalidztwa
jednej z grup przed 1 września 1997 r.) w rozumieniu polskich przepisów.
Wyrok ten wnioskodawca zaskarżył kasacją opierając ją na podstawie naru-
szenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art.17 umowy międzynarodowej z
dnia 14 lutego 1959 r. zawartej między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Węgierską
Republiką Ludową o współpracy w dziedzinie polityki społecznej (Dz.U. Nr 67, poz.
416) w związku z § 9 porozumienia w sprawie wykonania tej umowy (Dz.Urz. Komi-
tetu Pracy i Płac z 1961 r. Nr 1, poz. 1) oraz przez niezastosowanie art. 57 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych. W uzasadnieniu kasacji podniósł, że Sąd Apelacyjny niezasadnie przyjął, że
polski organ rentowy jest związany treścią prawa węgierskiego co do zasad przy-
znawania polskiej renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie polskich przepi-
sów w sytuacji, gdy z przepisów tych wynika, że polski organ rentowy jest związany
jedynie rozstrzygnięciem w sprawie stopnia inwalidztwa i stopnia ograniczenia zdol-
ności do pracy. Polskie organy rentowe nie są i nie mogą być związane treścią prawa
węgierskiego co do zasad przyznawania renty. Ponieważ wnioskodawca domaga się
polskiej renty, ocena jego uprawnień powinna być dokonana na podstawie art. 57
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wniosko-
dawca spełnił wszystkie warunki określone w tym przepisie, a zatem powinien on
zostać zastosowany. W związku z tymi zarzutami wnioskodawca wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Kasacja jest uzasadniona, gdyż Sąd Apelacyjny dokonał błędnej wykładni
wskazanych w niej przepisów umowy między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Wę-
gierską Republiką Ludową o współpracy w dziedzinie polityki społecznej zawartej
dnia 14 lutego 1959 r. i zawartego na jej podstawie porozumienia z dnia 11 listopada
1960 r. Umowa ta regulując wzajemną współpracę wprowadza zasadę równego
traktowania obywateli obu państw w zakresie prawa pracy, szkolenia zawodowego,
ubezpieczenia społecznego i innych świadczeń (art. 3). Określając wzajemne objęcie
ubezpieczeniem obywateli obu państw, postanowienia umowy w każdym punkcie
zastrzegają stosowanie prawa wewnętrznego państwa, którego organy orzekają w
sprawie ubezpieczenia oraz świadczeń z tego ubezpieczenia. Okresy ubezpieczenia
na terytorium każdego z państw są wzajemnie uznawane, jednak ustalanie tych
okresów następuje na podstawie przepisów prawa wewnętrznego tego z państw, w
którym zostały przebyte te okresy (art. 8). W zakresie przyznawania świadczeń z
ubezpieczenia społecznego zasada stosowania prawa wewnętrznego państwa, w
którym zgłoszono roszczenie o świadczenie, została w sposób wyraźny sformułowa-
na w art. 14 ust. 1. Stanowi on, że właściwe organy Umawiających się Stron ustalają
według obowiązujących je przepisów prawnych, z uwzględnieniem zliczonych okre-
sów zatrudnienia w myśl postanowień artykułu 8, czy osoba, zgłaszająca roszczenie
o zaopatrzenie emerytalne z tytułu starości lub inwalidztwa albo o zaopatrzenie dla
członków rodziny, spełnia warunki do tych zaopatrzeń. Warunki do renty z tytułu in-
walidztwa (według terminologii umowy) w przypadku zgłoszenia wniosku w polskim
organie rentowym, muszą być zatem oceniane według przepisów prawa polskiego.
Skoro przepis art. 57 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39,
poz. 353 ze zm.), jako jeden z warunków przyznania prawa do renty wymienia nie-
zdolność do pracy, które to określenie zastąpiło funkcjonujące poprzednio pojęcie
inwalidztwa, spełnienie tego warunku należy oceniać według przepisów tej ustawy
przy zastosowaniu definicji zawartej w art. 12.
Przepis art. 17 powołanej umowy międzynarodowej, pozwalający na porozu-
mienie w zakresie mocy wiążącej orzeczenia organu jednej ze stron w sprawie inwa-
lidztwa dla odpowiedniego organu drugiej strony, nie wprowadza odstępstwa od za-
sady stosowania prawa wewnętrznego. Ma on na celu ułatwienie osobie przebywają-
cej na terenie jednego z państw, a ubiegającej się o świadczenia w drugim państwie,
uzyskania orzeczenia o stanie zdrowia w miejscu swego zamieszkania. W § 9 poro-
6
zumienia zawartego na podstawie tej umowy mowa jest o mocy wiążącej orzeczenia
w przedmiocie ustalenia inwalidztwa oraz daty powstania i stopnia inwalidztwa (stop-
nia zmniejszonej niezdolności do pracy), wydanego przez komisję lekarską w jednym
z państw, dla odpowiedniego organu drugiego państwa. Ma to ten skutek, że orze-
czenie wydane przez węgierską komisję lekarską traktuje się tak samo, jak orzecze-
nie lekarza orzecznika wydane na podstawie art. 14 ustawy o emeryturach i rentach.
Orzeczenie wydane przez węgierską komisję lekarską nie może wiązać polskich or-
ganów orzekających o prawie do świadczeń w większym stopniu, niż orzeczenie le-
karza orzecznika. O ile orzeczenie lekarza orzecznika stanowi podstawę do wydania
decyzji przez organ rentowy, to w przypadku zaskarżenia decyzji orzeczenie to w
żadnym stopniu nie wiąże sądu rozpoznającego odwołanie. Ustalenia, czy stan
zdrowia osoby ubiegającej się o rentę odpowiada definicji niezdolności do pracy, sąd
dokonuje we własnym zakresie. Chociażby z tej przyczyny stanowisko Sądu Apela-
cyjnego co do mocy wiążącej orzeczenia węgierskiego organu ubezpieczeniowego o
braku inwalidztwa (niezdolności do pracy) w dacie, w której wnioskodawca został
uznany za niezdolnego do pracy w postępowaniu przed polskim organem rentowym
(7 sierpnia 1997 r.), jest błędne. Sąd oceniał warunki, od których uzależnione jest
prawo do świadczeń według przepisów prawa węgierskiego, powołując się na orze-
czenie sądu węgierskiego. Jest to sprzeczne z art. 14 ust. 1 umowy międzynarodo-
wej.
Moc wiążąca orzeczenia o braku inwalidztwa z dnia 15 czerwca 1998 r. i ko-
lejnego orzeczenia wydanego 19 czerwca 2001 r. (po złożeniu wniosku w niniejszej
sprawie) nie wynika także z literalnego brzmienia § 9 porozumienia. Na podstawie
tego przepisu moc wiążącą mają orzeczenia „w przedmiocie ustalenia inwalidztwa
oraz daty powstania i stopnia inwalidztwa (stopnia zmniejszonej niezdolności do
pracy)”, co oznacza, że moc wiążąca dotyczy tylko orzeczeń pozytywnych - ustalają-
cych inwalidztwo, jego stopień oraz datę powstania. Z treści przepisu nie można wy-
prowadzić wniosku co do mocy wiążącej orzeczeń, w których nie stwierdza się inwa-
lidztwa (niezdolności do pracy). W konsekwencji orzeczenie węgierskiej komisji le-
karskiej stwierdzające brak inwalidztwa osoby, co do której mają zastosowanie prze-
pisy umowy międzynarodowej z dnia 14 lutego 1959 r. zawartej między Polską Rze-
cząpospolitą Ludową a Węgierską Republiką Ludową o współpracy w dziedzinie po-
lityki społecznej, nie jest na podstawie art. 17 tej umowy i § 9 porozumienia wiążące
w postępowaniu toczącym się na skutek wniosku złożonego w polskim organie ren-
7
towym. Błędna wykładnia tych przepisów dokonana w zaskarżonym wyroku spowo-
dowała, że Sąd Apelacyjny nie zajął się kwestią spełnienia przez wnioskodawcę wa-
runków określonych w art. 57 ustawy o emeryturach i rentach.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 393 13
§ 1 k.p.c. uchylił za-
skarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie do ponow-
nego rozpoznania.
========================================