Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 września 2005 r.
I UK 17/05
Narodowy Fundusz Zdrowia nie może ograniczyć w czasie przyznanej re-
fundacji leczenia, zgodnego z zaleceniami lekarza.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Katarzyna Gonera, Zbigniew Hajn.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 września 2005 r.
sprawy z wniosku Marii L. przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia Ś.-Oddzia-
łowi w K. o ustalenie prawa do świadczeń zdrowotnych, na skutek kasacji Narodo-
wego Funduszu Zdrowia od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach z dnia 20 września 2004 r [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyrokiem
z dnia 3 czerwca 2004 r. wydanym na skutek odwołania Marii L. od decyzji Narodo-
wego Funduszu Zdrowia z dnia 9 stycznia 2004 r. przyznającej jej refundację „konty-
nuacji leczenia interferonem na okres do 31.03 2004 roku” zmienił zaskarżoną decy-
zję i przyznał ubezpieczonej prawo do kontynuacji leczenia interferonem według od-
powiedniego dla niej schematu leczenia.
Sąd ten ustalił, że ubezpieczona od 1996 r. choruje na przewlekłą białaczkę
szpikową, leczoną za pomocą leku o nazwie roferon. Lek ten spowodował szybką
remisję choroby, ubezpieczona mogła pracować, nie wymagała pomocy osób trze-
cich ani żadnego innego leczenia. Leczenie było kontynuowane do lutego 2004 r.,
kiedy to zmieniono rodzaj leku na intron. Według ubezpieczonej nie jest to lek tak
skuteczny jak roferon, powoduje różne skutki uboczne, w związku z czym ubezpie-
czona odczuwa liczne dolegliwości. Ponadto dawka leku jest zaniżona do minimal-
nej, tj. do 3 mln jednostek (zamiast wymaganych dla tej choroby 9 mln jednostek). Po
2
31 marca 2004 r. poradnia, w której ubezpieczona przyjmuje lek nadal wydaje jej lek
w dotychczasowych dawkach. Zażywanie leku blokującego podwyższanie poziomu
białych ciałek krwi jest prawdopodobnie konieczne do końca życia ubezpieczonej.
Sąd pierwszej instancji uznał, iż żądanie ubezpieczonej znajduje potwierdze-
nie w obowiązującym stanie prawnym. Wskazał na art. 49 ustawy z dnia 23 stycznia
2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (Dz.U. Nr
45, poz. 391), stosownie do którego ubezpieczony w zakresie ubezpieczenia zdro-
wotnego ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktu-
alnej wiedzy medycznej, opartej na dowodach naukowych i praktyki medycznej, w
ramach posiadanych przez Fundusz środków finansowych. Natomiast z treści rozpo-
rządzenia Ministra Zdrowia z 29 października 2003 r. w sprawie wykazu niektórych
chorób oraz wykazu leków i wyrobów medycznych, które ze względu na te choroby
są przepisywane bezpłatnie, za ryczałtową lub częściową odpłatnością (Dz.U. Nr
195, poz. 1908) wynika, że brak jest któregokolwiek z leków, które podała ubezpie-
czona jako leki odpowiednie dla leczenia jej schorzenia.
Sąd Rejonowy powołał wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 stycznia
2004 r. stwierdzający niezgodność art. 36 ust. 1 w związku z przepisami rozdziałów
1, 4, 5, 6, 7, 8, i 13 ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu
zdrowotnym z Konstytucją ( art. 6 w związku z art. 2), przez to, że tworząc instytucję
publiczną w kształcie uniemożliwiającym jej rzetelne i sprawne działanie, naruszają
zasady państwa prawnego w zakresie konstytucyjnego prawa obywateli do równego
dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych.
Przepisy ustawy wymienione w tym wyroku tracą moc z dniem 31 grudnia 2004 r.,
jednakże zdaniem Sądu Rejonowego akt normatywny uznany przez Trybunał Kon-
stytucyjny za niezgodny z Konstytucją nie powinien być stosowany przez Sąd w od-
niesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału gdyż był
sprzeczny od „samego początku”. W związku z powyższym Sąd Rejonowy pominął
przepisy tej ustawy, w tym także jej art. 58 upoważniający Ministra Zdrowia do okre-
ślenia w rozporządzeniu wykazu leków refundowanych przez NFZ; w wydanym wy-
kazie nie znalazł się żaden z leków, którymi była leczona ubezpieczona. Sąd Rejo-
nowy powołał się na wyrok Sądu Najwyższego II UK 243/03, stosownie do którego
zrefundowanie kosztów leku ratującego życie (a niebędącego w wykazie) należy się
pacjentowi nie tyle na podstawie Konstytucji, ile ogólnych zasad ubezpieczenia
zdrowotnego. Sąd Rejonowy uznał, że skoro leki na bazie interferonu, którymi do-
3
tychczas była leczona ubezpieczona zostały przepisane przez lekarza prowadzą-
cego, a dotychczas, przy takim samym stanie pacjentki i stanie prawnym, NFZ (jako
następca kasy chorych) refundował lek bez ograniczeń terminowych, brak jest ja-
kichkolwiek podstaw do wstrzymania kontynuacji leczenia ubezpieczonej.
Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 20 września 2004 r. oddalił
apelację Narodowego Funduszu Zdrowia Ś.-Oddziału NFZ w K. Sąd ten uznał, że
spór w tej sprawie nie może dotyczyć przyjętej metody leczenia gdyż Zespół Woje-
wódzkich Przychodni Specjalistycznych w K. prowadzący leczenie ubezpieczonej
wystąpił do Ś. Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w K. o wy-
rażenie zgody na indywidualną terapię interferonem. Ubezpieczający wyraził zgodę
na kontynuowanie leczenia przy użyciu tego leku do 30 marca 2004 r. z refundacją
obejmującą koszty leku w kwocie nieprzekraczającej 3.050 zł na miesiąc oraz koszty
związane z podaniem leku i monitorowaniem skuteczności terapii w wysokości 596 zł
na miesiąc. Sąd Okręgowy uwzględniając treść wniosku Przychodni Specjalistycz-
nych w K. z dnia 18 grudnia 2003 r., uznał, że leczenie ubezpieczonej winno być
kontynuowane według proponowanej przez lekarzy specjalistów metody, tj. przy uży-
ciu specyfiku interferon. Sąd Okręgowy wskazał, że przepisy rozporządzenia Ministra
Zdrowia z dnia 29 października 2003 r., w którym nie został umieszczony interferon,
nie mogą być podstawą prawną uzasadniającą żądanie wnioskodawczyni. Podno-
sząc zobowiązaniowy charakter stosunku prawnego między świadczeniodawcą i pa-
cjentem w ramach powszechnego ubezpieczenia podkreślił, iż wykonanie tego zo-
bowiązania z uwagi na rozpoczęty już proces leczenia decyduje nie tylko o zdrowiu,
lecz o życiu pacjenta. Zdaniem Sądu Okręgowego, z przepisów ustawy o powszech-
nym ubezpieczeniu zdrowotnym nie wynika żaden zakaz rozszerzenia listy leków
przyznawanych bezpłatnie ubezpieczonemu w ramach podjętego procesu leczenia.
Rozpoczęcie procesu leczenia przy użyciu specyfiku w ramach stosunku zobowiąza-
niowego powstałego w wyniku wydania zaskarżonej decyzji z uwagi na charakter
świadczenia, a także konstytucyjną zasadę dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej
finansowanej ze środków publicznych(art. 68 ust. 2), powoduje ten skutek, że zobo-
wiązanie nie może wygasnąć z dniem 31 marca 2004 r. Sąd ten podkreślił, iż trudna
sytuacja finansowa Narodowego Funduszu Zdrowia nie wynika ze zrefundowania
ubezpieczonej kosztów rozpoczętego leczenia, tym bardziej, że rozstrzygnięcie wy-
dane w sprawie ma charakter jednostkowy.
4
Narodowy Fundusz Zdrowia wniósł kasację od tego wyroku. Skarżonemu
orzeczeniu zarzucał naruszenie art. 233 k.p.c., które miało istotny wpływ na wynik
sprawy oraz naruszenie przepisów prawa materialnego „przez błędną jego wykładnię
lub niewłaściwe zastosowanie” - art. 37 ust. 2, art. 49 oraz art. 58 ustawy z dnia 23
stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia
oraz art. 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
W uzasadnieniu kasacji wskazano, że Fundusz udowodnił, iż lek, o który wy-
stąpiła powódka, nie jest umieszczony w wykazie określonym w rozporządzeniu Mini-
stra Zdrowia z dnia 29 października 2003 r. w sprawie wykazu niektórych chorób
oraz wykazu leków i wyrobów medycznych, które ze względu na te choroby są prze-
pisywane bezpłatnie, za opłatą ryczałtową lub za częściową odpłatnością (Dz.U. Nr
195, poz. 1908), a w związku z tym nie ma obowiązku refundowania kosztów lecze-
nia ubezpieczonej takim specyfikiem oraz że leczenie tym specyfikiem, mimo że nie
gwarantuje ubezpieczonej powrotu do zdrowia znacznie przekracza możliwości fi-
nansowe Funduszu. Skarżący podniósł także, iż Sąd naruszył art. 233 § 1 k.p.c.,
przez przyjęcie, że przepisy ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubez-
pieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, mimo że obowiązujące co najmniej do
dnia 31 grudnia 2004 r., przy orzekaniu w niniejszej sprawie powinny być pominięte
jako niezgodne z Konstytucją.
Na uzasadnienie drugiej podstawy kasacji skarżący podnosił, że leczenie pre-
paratem, który nie jest objęty obowiązującym wykazem, jest niezwykle kosztowne, a
NFZ nie posiada środków finansowych pozwalających na finansowanie indywidual-
nego leczenia w nieograniczonym zakresie, tym bardziej w sytuacji, gdy jego sku-
teczność jest kwestionowana przez specjalistów w konkretnych przypadkach. Udzie-
lanie świadczeń zdrowotnych może odbywać się tylko i wyłącznie w ramach posia-
danych przez NFZ środków finansowych, a Fundusz prowadzi gospodarkę finansową
na zasadzie zrównoważenia kosztów i przychodów i jest zobowiązany do zachowa-
nia dyscypliny budżetowej. W planie finansowym Ś. Oddziału Wojewódzkiego NFZ
nie przewidziano wydatków związanych ze zwrotem kosztów leczenia specyfikiem, o
który wnioskuje ubezpieczona. Ubezpieczający wyraził zgodę na refundację kosztów
leczenia interferonem, ograniczając ją kwotowo i czasowo, „przeciwna praktyka do-
prowadziłaby do paraliżu systemu ubezpieczenia zdrowotnego w Rzeczypospolitej
Polskiej”. Podniósł także, iż w świetle art. 68 Konstytucji RP obywatelom nie przysłu-
5
guje prawo w ramach ubezpieczenia zdrowotnego do nieograniczonej nieodpłatnej
ochrony zdrowia.
Kasacja zawiera wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku w części oddala-
jącej apelację, ze zniesieniem postępowania i przekazanie sprawy w tym zakresie
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w części
oddalającej apelację, przez uwzględnienie apelacji w całości, to jest oddalenie po-
wództwa oraz zasądzenie kosztów.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja jest pozbawiona usprawiedliwionych podstaw. Zauważyć przy tym
trzeba, że skarżący powtórzył w kasacji zarzuty i argumentację zawarte w apelacji w
oderwaniu od uzasadnienia wyroku Sądu drugiej instancji. Sąd ten nie zajął się pro-
blemem zgodności z Konstytucją przepisów ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o po-
wszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (Dz.U. Nr 45, poz. 391
ze zm. , uchylonej z dniem 1 października 2004 r. przez ustawę z dnia 27 sierpnia
2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych,
Dz.U. Nr 210, poz. 2135 ze zm.) i nie oparł swego rozstrzygnięcia na argumentacji
odwołującej się do wyroku Trybunał Konstytucyjnego w sprawie K 14/03.
Zarzut naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. polega na nieporozumieniu.
Skarżący odnosi ten zarzut do - niewłaściwego jego zdaniem - stosowania prawa a
nie do poczynionych ustaleń faktycznych. Narodowy Fundusz Zdrowia nie miał po-
trzeby „udowodniania”, że lek, o który chodzi w tej sprawie, nie jest umieszczony w
wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Ministra Zdrowia z 29 październi-
ka 2003 r. w sprawie wykazu niektórych chorób oraz wykazu leków i wyrobów me-
dycznych, które ze względu na te choroby są przepisywane bezpłatnie, za opłatą
ryczałtową lub za częściową odpłatnością. Nie jest to okoliczność faktyczna wyma-
gająca udowodnienia. Oba Sądy orzekające w tej sprawie wzięły pod rozwagę nie-
umieszczenie w tym wykazie leku, którym leczona była ubezpieczona. Nie uznały
jedynie, że decyduje to o niezasadności odwołania. Pominięcie stosowania przepi-
sów ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym
Funduszu Zdrowia, bez względu na słuszność tego zarzutu, nie mieści się w ramach
przytoczonej podstawy kasacyjnej. Z całą pewnością problem stosowania lub niesto-
6
sowania przepisów tej ustawy (ani żadnej innej) nie stanowi kwestii z zakresu ustaleń
faktycznych, a w związku z tym nie wiąże się z granicami swobody sądów w ocenie
przeprowadzonych dowodów, o której jest mowa w art. 233 § 1 k.p.c.
Nie są też uzasadnione zarzuty naruszenia prawa materialnego. W art. 37 ust.
2 ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym
Funduszu Zdrowia (w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2004 r.) uregulowana
została zasada finansowania przez Fundusz świadczeń zdrowotnych oraz zapewnie-
nia refundacji leków w ramach posiadanych środków finansowych. Jest to ogólna
wskazówka dotycząca sposobu prowadzenia gospodarki finansowej przez Fundusz.
Przepis ten mógłby być rozważany jako ewentualna podstawa odmowy kontynuowa-
nia częściowej refundacji leczenia konkretnego ubezpieczonego tylko w razie wyka-
zania braku środków na ten zindywidualizowany cel i to w sytuacji nieprzewidzianej
wcześniej, to jest w okresie planowania przychodów i wydatków. Nie dotyczy on
wprost ubezpieczonych, a zatem nie może stanowić podstawy decyzji arbitralnie
ustalających zakres refundacji. Natomiast art. 49 stanowił, że ubezpieczony, w za-
kresie ubezpieczenia zdrowotnego ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowia-
dających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej, opartej na dowodach nauko-
wych i praktyki medycznej, w ramach posiadanych przez Fundusz środków finanso-
wych. Problem zgodności tego przepisu z Konstytucją nie ma istotnego znaczenia
dla rozstrzygnięcia odwołania Marii L. Zastrzeżenia Trybunału Konstytucyjnego, któ-
rym dał on wyraz w wyroku z dnia 7 stycznia 2004 r., miały źródło w braku ustawo-
wego określenia świadczeń, do których ma prawo ubezpieczony uiszczający składkę
na ubezpieczenie zdrowotne. Przepis ten regulował dostępność do określonego ro-
dzaju świadczeń medycznych i środków leczniczych. Na jego podstawie ubezpieczo-
na domagała się finansowania przez Fundusz leczenia interferonem, co Fundusz jej
przyznał, ograniczając jednakże czas trwania refundowanego leczenia. Problem
sporny wiąże się zatem z rozumieniem i stosowaniem tego przepisu w tym sensie, że
Fundusz przyznał sobie prawo do wprowadzania swymi decyzjami tego rodzaju
ograniczeń. Uprawnienie takie nie ma jednakże źródła w przepisach ustawy, nawet
tych uznanych przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konstytucją. Przepis
art. 49, jak też przepis art. 58 zawierający w ustępie drugim upoważnienie dla mini-
stra właściwego do spraw zdrowia określenia - między innymi - wykazu leków przepi-
sywanych chorym na choroby przewlekłe bezpłatnie, za częściową lub zryczałtowaną
odpłatnością, nie dają podstawy do limitowania czasu refundowanego leczenia.
7
Skarżący nie wskazał w kasacji przepisu dającego Funduszowi takie uprawnienia.
Odwołująca się domagała się kontynuacji leczenia po okresie oznaczonym w zaskar-
żonej przez nią decyzji. Spór między stronami nie sprowadzał się wcale do tego, czy
ma ona prawo do refundacji leczenia interferonem, mimo że nie jest on umieszczony
w wykazie sporządzonym przez ministra, ani do zakresu refundacji. Chodziło jedynie
o zapewnienie kontynuacji leczenia. Sąd Najwyższy wyraża pogląd, że Narodowy
Fundusz Zdrowia nie miał uprawnienia do ograniczania w czasie przyznanego już
częściowego refundowania leczenia. Pozbawianie przewlekle chorych przyznanej już
im refundacji w trakcie przepisanego przez lekarzy leczenia nie ma podstaw praw-
nych i kłóci się z konstytucyjnym prawem do ochrony zdrowia.
Kasacja podlegała zatem oddaleniu na podstawie art. 39312
k.p.c.
========================================