Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 października 2005 r.
II PK 72/05
Ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy przysługuje rów-
nież za niewykorzystany przez nauczyciela urlop uzupełniający (art. 172 k.p. w
związku z art. 66 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela,
jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Zbigniew
Myszka, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 października 2005 r.
sprawy z powództwa Ryszarda D. przeciwko Zespołowi Szkół Publicznych w S. o
ekwiwalent za urlop wypoczynkowy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni
z dnia 16 listopada 2004 r. [...]
1. z m i e n i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację pozwanego,
2. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.350 zł (jeden tysiąc trzy-
sta pięćdziesiąt) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 16 listopada 2004 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni, po rozpoznaniu apelacji pozwa-
nego Zespołu Szkół Publicznych w S., zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego-
Sądu Pracy w Starogardzie Gdańskim z dnia 28 maja 2004 r. [...] i oddalił powództwo
Ryszarda D. w sprawie o ekwiwalent za niewykorzystane urlopy wypoczynkowe za
lata 2000/2001, 2001/2002 i 2002/2003. W motywach rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy
przejął jako własne ustalenia faktyczne poczynione w postępowaniu w pierwszej in-
stancji, nie podzielił jednak ich prawnej kwalifikacji.
Powód Ryszard D. był zatrudniony od dnia 1 lipca 1978 r. do dnia 31 sierpnia
2003 r. w Zespole Szkół Publicznych w S. w pełnym wymiarze czasu pracy, a przed
2
utworzeniem gimnazjów, w Szkole Podstawowej w S., początkowo jako nauczyciel, a
następnie od dnia 1 września 1991 r. do dnia 31 sierpnia 1999 r. pełnił funkcję dy-
rektora Szkoły Podstawowej. Od dnia 1 września 1999 r. do dnia 31 sierpnia 2003 r.
zajmował stanowisko dyrektora Zespołu Szkół Publicznych w S. Umowa o pracę zo-
stała rozwiązana na mocy porozumienia stron w trybie art. 23 ust. 4 pkt 1 ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118,
poz. 1112 ze zm.). Bezsporne było, że w latach 2001 - 2003 w Zespole Szkół Pu-
blicznych w S. przeprowadzane były różnego rodzaje prace remontowo - budowlane.
W ocenie Sądu Rejonowego zebrany w sprawie materiał dowodowy, w tym z zeznań
świadków, pozwalał na przyjęcie, że powód we wskazanych latach w ogóle nie ko-
rzystał z urlopu wypoczynkowego, stąd uznał, że jego roszczenie o wypłatę ekwiwa-
lentu za urlop wypoczynkowy jest uzasadnione.
Apelację od tego wyroku złożył pozwany, zarzucając naruszenie prawa mate-
rialnego - art. 66 ust. 1 Karty Nauczyciela, art. 5c pkt 2, art. 5 ust. 7 pkt 2 i art. 39
ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r.,
Nr 67, poz. 329 ze zm.) oraz art. 6 k.c. w związku z art. 300 k.p., poprzez przyjęcie,
że powodowi przysługiwał ekwiwalent za urlop wypoczynkowy. Poza tym wskazał na
sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowo-
dowego przez przyjęcie, że powód w latach 2001-2003 nie korzystał z urlopu.
W ocenie Sądu Okręgowego, apelacja okazała się uzasadniona w części doty-
czącej naruszenia art. 66 Karty Nauczyciela w brzmieniu obowiązującym w dacie
ustania zatrudnienia powoda, który w sposób szczególny regulował uprawnienia nau-
czycieli. Zgodnie z ust. 1 powołanego przepisu, w razie niewykorzystania urlopu wy-
poczynkowego w całości lub części w okresie ferii szkolnych z powodu niezdolności
do pracy, wywołanej chorobą lub odosobnieniem w związku z chorobą zakaźną,
urlopu macierzyńskiego, odbywania ćwiczeń wojskowych albo krótkotrwałego prze-
szkolenia wojskowego - nauczycielowi przysługuje urlop w wymiarze uzupełniającym
do 8 tygodni. Urlop uzupełniający w ciągu roku szkolnego przysługuje również dy-
rektorowi i wicedyrektorowi szkoły, którzy na polecenie lub za zgodą organu prowa-
dzącego szkołę nie wykorzystali urlopu w czasie ferii szkolnych z powodu wykony-
wania zadań zleconych przez ten organ lub prowadzenia w szkole inwestycji albo
kapitalnych remontów. Tymczasem z brzmienia jego ust. 2 wynika, że w razie niewy-
korzystania przysługującego urlopu wypoczynkowego z powodu rozwiązania lub wy-
gaśnięcia stosunku pracy, nauczycielowi przysługuje ekwiwalent pieniężny za okres
3
niewykorzystanego urlopu, nie więcej jednak niż za 8 tygodni, w odniesieniu do nau-
czycieli, o których mowa w art. 64 ust. 1 Karty Nauczyciela, a nie więcej niż za 35 dni
roboczych w odniesieniu do nauczycieli, o których mowa w art. 64 ust. 3 Karty.
W ocenie Sądu Okręgowego wskazana regulacja prawna ma charakter wyjąt-
kowy, albowiem przyznaje w określonych przypadkach, w zamian za niewykorzy-
stany urlop wypoczynkowy, inne świadczenia. Wprawdzie ustawodawca ustanowił
prawo do urlopu uzupełniającego, lecz uprawnienie do ekwiwalentu przewidział jedy-
nie w razie niewykorzystania urlopu wypoczynkowego. Powyższe uregulowanie ma
więc szczególny charakter i należy ja wykładać ściśle, co sprawia, że żądanie powo-
da nie może zostać uwzględnione.
Kasację od niniejszego wyroku złożył powód i zarzucając naruszenie prawa
materialnego - art. 64 ust. 1 i 3 oraz art. 66 ust. 1 i 2 Karty Nauczyciela, wyrażające
się w błędnym przyjęciu, że „ekwiwalent za urlop wypoczynkowy dla nauczycieli, w
szkole w której organizacji przewidziane są ferie letnie i zimowe przysługuje tylko,
gdy niewykorzystanie urlopu wypoczynkowego nastąpiło z powodu m.in. rozwiązania
stosunku pracy” oraz naruszenie art. 91c Karty Nauczyciela i art. 291 k.p. poprzez
„przyjęcie zupełności regulacji ustawy szczególnej wobec kodeksu pracy w sytuacji,
gdy lex specialis nie reguluje okresu przedawnienia roszczeń materialnych”, domagał
się jego zmiany i „uwzględnienia roszczenia” oraz zasądzenia od pozwanego na
rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja podlega uwzględnieniu, ponieważ okazała się uzasadniona. Na wstę-
pie trzeba zauważyć, że kasacja w tej sprawie oparta została jedynie na podstawie
wymienionej w art. 3931
pkt 1 k.p.c., a więc na naruszeniu prawa materialnego, co
ma ten skutek, że Sąd Najwyższy przy rozpoznaniu sprawy jest związany ustale-
niami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39311
k.p.c.), w tym ustaleniem, że powód nie wykorzystał należnego urlopu wypoczynko-
wego za lata 2001-2003, w związku z nadzorem nad pracami remontowo - budowla-
nymi wykonywanymi w okresie ferii w szkole, w której pełnił funkcje dyrektora.
Istota problemu sprowadzała się w zasadzie do odpowiedzi na pytanie, czy
prawo do ekwiwalentu z tytułu niewykorzystania urlopu wypoczynkowego na podsta-
4
wie - Karty Nauczyciela przysługuje również w razie niewykorzystania należnego
urlopu uzupełniającego.
Zgodnie z art. 66 ust. 1 zdanie pierwsze Karty Nauczyciela w razie niewyko-
rzystania urlopu wypoczynkowego w całości lub części w okresie ferii szkolnych z
powodu niezdolności do pracy wywołanej chorobą lub odosobnieniem w związku z
chorobą zakaźną, urlopu macierzyńskiego, odbywania ćwiczeń wojskowych albo
krótkotrwałego przeszkolenia wojskowego - nauczycielowi przysługuje urlop w ciągu
roku szkolnego, w wymiarze uzupełniającym do 8 tygodni. Urlop uzupełniający w
ciągu roku szkolnego przysługuje również dyrektorowi i wicedyrektorowi szkoły, któ-
rzy na polecenie lub za zgodą organu prowadzącego szkołę nie wykorzystali urlopu
w czasie ferii szkolnych z powodu wykonywania zadań zleconych przez ten organ lub
prowadzenia w szkole inwestycji albo kapitalnych remontów (zdanie drugie).
Natomiast według art. 66 ust. 2 ustawy w razie niewykorzystania przysługują-
cego urlopu wypoczynkowego z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku
pracy, powołania do zasadniczej służby wojskowej albo do odbywania zastępczo
obowiązku tej służby, do okresowej służby wojskowej lub do odbywania długotrwałe-
go przeszkolenia wojskowego - nauczycielowi przysługuje ekwiwalent pieniężny za
okres niewykorzystanego urlopu, nie więcej jednak niż za 8 tygodni w odniesieniu do
nauczycieli, o których mowa w art. 64 ust. 1 (zatrudnionych w szkole, w której organi-
zacji pracy przewidziano ferie letnie i zimowe), a nie więcej niż za 35 dni roboczych w
odniesieniu do nauczycieli, o których mowa w art. 64 ust. 3 Karty Nauczyciela (za-
trudnionych w szkołach, w których nie są przewidziane ferie szkolne). Językowa re-
dakcja omawianej normy prawnej może prowadzić do wniosku, że ekwiwalent przy-
sługuje jedynie za urlop wypoczynkowy, co zdaniem Sądu drugiej instancji uzasad-
niało twierdzenie, że prawo to nie powstaje w przypadku niewykorzystania urlopu
uzupełniającego. Koncepcja ta opiera się w istocie na prawnym odróżnieniu „urlopu
wypoczynkowego” od „urlopu uzupełniającego” oraz przyjęciu, że norma prawna zre-
konstruowana na podstawie art. 66 ust. 2 Karty Nauczyciela reguluje problematykę
uprawnień nauczycielskich w zakresie ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy w spo-
sób szczególny i zupełny. Mimo że obie formy słowne wskazują prima facie na dwie,
odrębne instytucje prawne, to nie wywołuje wątpliwości, że jeśli chodzi o semantycz-
ną płaszczyznę rozważań, stanowiącą punkt wyjścia wykładni każdego tekstu praw-
nego, „urlop uzupełniający” pozostaje nadal „urlopem wypoczynkowym”. Tym samym
niewykorzystanie w terminie urlopu wypoczynkowego i nabycie prawa do urlopu uzu-
5
pełniającego nie zmienia jego prawnego charakteru i przeznaczenia. Wskazuje na to
wyraźnie językowa redakcja art. 66 ust. 1 ustawy Karty Nauczyciela, stanowiącego,
że „w razie niewykorzystania urlopu wypoczynkowego (…) przysługuje urlop (…) w
wymiarze uzupełniającym.” Niedodanie przymiotnika „wypoczynkowy” po słowach
„przysługuje urlop” jest wyłącznie wynikiem konieczności zachowania wymogu styli-
styczno - gramatycznej poprawności i unikania zbędnych powtórzeń. Stąd też
przedmiotowy przepis, gdyby nie kierować się tymi zasadami, miałby następujące
brzmienie: „w razie niewykorzystania urlopu wypoczynkowego (…) przysługuje urlop
wypoczynkowy (…) w wymiarze uzupełniającym”. W tym kontekście uzasadnione jest
przyjęcie, że przedmiotowy urlop jest nadal urlopem wypoczynkowym, nazywanym
dopiero w drugim zdaniu omawianej regulacji „urlopem uzupełniającym”. W tym
kontekście owo pojęcie, to swoisty „terminus technicus”, będący desygnatem „urlopu
wypoczynkowego, niewykorzystanego w terminie.” Za niniejszą konstatacją przema-
wiają nie tylko wskazane względy semantyczne, ale i wnioski płynące z rozważań
nad prawnym ukształtowaniem uprawnień i obowiązków stron stosunku pracy. Urlop
wypoczynkowy jest płatną przerwą w świadczeniu pracy na czas oznaczony związku
z potrzebą przywrócenia (regeneracji) sił pracownika. Wprawdzie z punktu widzenia
polityki społecznej stanowi on jedno ze świadczeń socjalnych, lecz jego udzielenie
jest w istocie świadczeniem (i obowiązkiem) pracodawcy w zamian za wykonywaną
przez pracownika pracę. Niewykonanie tego obowiązku traktowane jest w katego-
riach wykroczenia przeciwko prawom pracownika.
Otrzymywane przez pracownika wynagrodzenie w okresie urlopu mieści się w
pojęciu wynagrodzenia za pracę. Zgodnie z ogólną normą art. 172 k.p. jest to wyna-
grodzenie, jakie pracownik otrzymałby, gdyby w tym czasie pracował. W razie niewy-
korzystania urlopu przysługuje więc ekwiwalent, będący świadczeniem szczególnego
rodzaju, zbliżonym do odszkodowania. Nie jest to jednak „należność za poprzednio
świadczoną pracę”, ani wynagrodzenie za czasu urlopu, którego pracownik nie
otrzymał, ani wreszcie świadczenie zastępcze. Ekwiwalent nie może być również
przedmiotem tzw. świadczenia przemiennego (facultas alternativa), oznaczającego
możność jednostronnego zwolnienia się z długu.
W powyższym świetle za nieuzasadnione należy również uznać rozważania
Sądu drugiej instancji dotyczące szczególnego charakteru omawianych regulacji,
gdyż w istocie mają one charakter odrębny. Różnica pomiędzy przepisami szcze-
gólmymi a odrębnymi polega zaś na tym, że o ile np. przepisy szczególne stanowią
6
wyjątkowe uprawnienia w obrębie określonej grupy zawodowej, o tyle przepisy od-
rębne są skutkiem dyferencjacji w prawie pracy, zmierzającej ze względu na określo-
ne kryterium do kompleksowego uregulowania praw i obowiązków pewnej grupy za-
wodowej, z reguły inaczej aniżeli w przypadku pozostałych pracowników. Takie ure-
gulowanie dotyczy między innymi nauczycieli, w przypadku których jest możliwe za-
stosowanie (w sprawach przez nią nieuregulowanych) przepisów prawa pracy, na
podstawie normy odsyłającej zawartej w art. 91c ust. 1 ustawy Karty Nauczyciela.
Sytuacja taka występuje wówczas, gdy określony stan faktyczny, wyznaczający za-
kres zastosowania, nie jest objęty poprzednikiem normy prawnej, zrekonstruowanej
na podstawie przepisów odrębnych. Odwoływanie się zatem - w okolicznościach
niniejszej sprawy - do przepisów Kodeksu pracy byłoby możliwe i uzasadnione jedy-
nie wówczas, gdyby przepisy Karty Nauczyciela nie regulowały problematyki prawa
do ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Tymczasem prawo takie wynika z art. 66
ust. 2 Karty Nauczyciela, a przeprowadzone wyżej rozważania uzasadniają przyjęcie,
że uprawnienie to przysługuje również z tytułu niewykorzystania urlopu uzupełniają-
cego.
Gdy więc w sprawie nie doszło do naruszenia istotnych przepisów postępowa-
nia, a zachodzi jedynie naruszenie prawa materialnego, Sąd Najwyższy orzekł co do
istoty sprawy na podstawie art. 39315
k.p.c.
O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.
========================================