Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 157/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z odwołania J. B. i P. B. - Spółki Cywilnej "J. "
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o umorzenie składek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 23 listopada 2006 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonych od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 14 grudnia 2005 r., sygn. akt (...),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 19 marca 2004 r. Sąd Okręgowy w K. Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z
dnia 21 maja 2003 r. w ten sposób, że umorzył Spółce Cywilnej "J." J. i P. B.
2
należności z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres od
stycznia 1999 do lipca 2000 oraz na Fundusz Pracy za okres od lutego 1999 do
kwietnia 2000 r.
Wyrokiem z dnia 14 grudnia 2005 r. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony
wyrok i oddalił odwołanie. Kwestią sporną w niniejszej sprawie było ustalenie, czy
organ rentowy zaskarżoną decyzją zasadnie odmówił wnioskodawcom umorzenia
należności z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych i na Funduszu
Pracy za wskazany wyżej okres. W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy wydając
orzeczenie w tej sprawie stanął na stanowisku, że odwołujący się nie podlegali
ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, czego
konsekwencją był brak z ich strony obowiązku opłacania składek za okres
wymieniony w zaskarżonej decyzji. Sąd ten pominął jednak fakt, że ubezpieczeni
skarżyli decyzje w sprawie umorzenia zaległych składek, a tym samym nie
kwestionowali decyzji ustalającej ich obowiązek ubezpieczenia na Fundusz
Ubezpieczeń Społecznych i Fundusz Pracy. Z powyższych względów Sąd drugiej
instancji stwierdził, że podleganie ubezpieczeniu społecznemu z tytułu
prowadzenia działalności gospodarczej oraz istnienie zaległości i prawidłowości
ich wyliczenia ubezpieczeni mogli kwestionować w odrębnym postępowaniu.
Powołał art. 28 ust. 3a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 z późno zm.) w brzmieniu
obowiązującym w dacie wydania decyzji, w myśl którego należności z tytułu
składek na ubezpieczenie społeczne ubezpieczonych będących równocześnie
płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach
umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. Sąd uznał jednak, że
skoro w niniejszej sprawie P. B. jest właścicielem majątku nieruchomego w Z.,
strony posiadają samochód dostawczy marki "M.-S.", deklarują również dochód w
wysokości 500-1000 zł miesięcznie z prowadzonej działalności i posiadają
zdolność finansową (zdecydowali się na zaciągnięcie kredytu na pokrycie
zaległości składkowych), to nie było w niniejszej sprawie podstaw do umorzenia
powyższych należności.
Na powyższe rozstrzygnięcie ubezpieczeni wnieśli skargę kasacyjną
zarzucając:
3
- rażące naruszenie prawa materialnego, to jest przepisu art. 28 ust. 1 i 3a
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U.
Nr 137, poz. 887 ze zm.) w związku z przepisami art. 47714
§ 2 i art. 378 § 1 k.p.c.
poprzez ich błędną wykładnię polegającą na bezpodstawnym przyjęciu, że Sąd
pierwszej instancji nie prowadził postępowania dowodowego w zakresie
naruszenia przez pozwany organ rentowy przepisów art. 28 ust. 3a ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
- rażące naruszenie prawa materialnego, to jest również przepisu art. 28
ust. 1 i 3a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych w związku z przepisami art. 47714
§ 2 i art. 378 § 1 k.p.c. poprzez ich
błędną wykładnię polegającą na bezpodstawnym przyjęciu przez Sąd drugiej
instancji, że w niniejszej sprawie ma zastosowanie rozporządzenie z dnia 31 lipca
2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne (Dz. U. nr 141 z 2003 poz. 1365) pomimo, że
rozporządzenie to weszło w życie już po wydaniu zaskarżonej decyzji,
- rażące naruszenie prawa procesowego - art. 378, 381 i 382 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się uzasadniona, chociaż nie wszystkie jej zarzuty
można podzielić. Organ rentowy wydał decyzję z dnia 21 maja 2003 r. w stosunku
do J. i P. B. – wspólników spółki cywilnej „J.” w K., odmawiającą umorzenia
należności z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych i na Fundusz
Pracy łącznie z odsetkami.
Z decyzji tej nie wynika jednak, którego ze wspólników obciąża składka i z
jakiego tytułu – czy z obowiązku pracowniczego ubezpieczenia społecznego, czy z
obowiązku wynikającego z prowadzenia działalności gospodarczej.
Decyzję tę zaskarżyli oboje wspólnicy, przy czym nie kwestionowali oni
obowiązku ubezpieczenia społecznego, a podnosili, że nie są w stanie spłacić
należności, co uzasadnia ich umorzenie.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że podmiot gospodarczy P. B. i J. F. (później
B.) rozpoczęli działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej od dnia 15 stycznia
4
1998 r., przy czym osoby te były w tym czasie zatrudnione w Przedsiębiorstwie
Wielobranżowym „D.” w Z. – J. w charakterze ekspedientki na ½ etatu, P. w
charakterze kierowcy na cały etat. Po urodzeniu w czerwcu 1998 r. dziecka, J. B.
od 1 stycznia 1999 r. do 31 stycznia 2000 r. korzystała z urlopu wychowawczego.
Wyżej wymienieni uzyskali w Oddziale ZUS w Z. informację, że w związku z
zatrudnieniem na podstawie umowy o pracę i przebywaniu (J. B.) na urlopie
wychowawczym zobowiązani są do płacenia składek wyłącznie na ubezpieczenie
zdrowotne, nie zaś z tytułu działalności gospodarczej.
Sąd pierwszej instancji doszedł zatem do przekonania, że wspólnicy spółki
„J.” podlegali tylko ubezpieczeniu ze stosunku pracy i umorzył ich należności z
tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres od stycznia 1999 r.
do lipca 2000 r. i Fundusz Pracy za okres od lutego 1999 r. do kwietnia 2000 r.,
ponieważ składki te zostały naliczone bez podstawy prawnej.
Uwzględniając apelację organu rentowego, zmieniając wyrok Sądu pierwszej
instancji i oddalając odwołanie J. i P. B. od zaskarżonej decyzji odmawiającej
umorzenia należności z tytułu składek, Sąd Apelacyjny wytknął, że Sąd Okręgowy
skoncentrował się głównie na kwestii podlegania wspólników ubezpieczeniu
społecznemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, co nie
było przedmiotem rozstrzygnięcia w zaskarżonej decyzji. Natomiast w kwestii
umorzenia należności składek Sąd drugiej instancji uznał, że nie zachodzą
przesłanki do takiego umorzenia, ponieważ zobowiązani nie wykazali, że ze
względu na stan majątkowy i sytuację rodzinna nie mogą opłacić tych należności (z
uwagi na spowodowanie zbyt ciężkich skutków dla nich i ich rodziny w razie, gdy
opłacenie należności pozbawiłoby ich możliwości zaspokojenia niezbędnych
potrzeb życiowych).
Analizując przedstawione rozstrzygnięcia i ich motywy Sąd
Najwyższy nie może ich zaakceptować. W tym miejscu należy przywołać uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2000 r., III ZP 15/00 (Biul.SN 2000/6/4,
M.Prawn. 2000/9/550), iż decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiająca
umorzenia w całości lub w części należności z tytułu składek podlega
merytorycznej kontroli Sądu. Dokonując takiej kontroli Sąd drugiej instancji
jednakże nie dokonał rozgraniczenia obowiązku ubezpieczeniowego wspólników –
5
odnośnie P. B. w kwestii zwolnienia go z obowiązku płacenia składek na
ubezpieczenie społeczne z racji uzyskiwania z tytułu zatrudnienia w wymiarze ½
etatu na podstawie umowy o pracę wynagrodzenia niższego niż minimalne,
odnośnie J. B. w kwestii obowiązku ubezpieczenia społecznego z tytułu
prowadzenia działalności gospodarczej w okresie korzystania z urlopu
wychowawczego.
Obowiązek ubezpieczenia społecznego powstaje wprawdzie z mocy prawa,
w sytuacji jednak zakwestionowania przez wspólników odmowy umorzenia
należności należałoby oczekiwać, iż zostaną wydane indywidualne decyzje
dotyczące wymiaru składek i ich podstawy prawnej (art. 83 ust. 1 pkt 1-2 i ust. 6
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – Dz.
U. Nr 137, poz. 887 ze zm.). Mimo bowiem naliczenia należności nie jest
wiadomym, z jakiego tytułu i w jakiej wysokości zobowiązany do zapłaty jest (lub
nie jest) P. B., a w jakiej wysokości J. B., przy czym odnośnie jej należy, za
uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2006 r., III UZP
2/06 (Biul.SN 2006/5/29) stwierdzić, iż osoby, które w okresie pobierania zasiłku
macierzyńskiego lub urlopu wychowawczego pozostają w stosunku pracy i
równocześnie prowadzą pozarolniczą działalność, podlegają ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowemu z tytułu prowadzenia tej działalności (art. 6 ust. 1 pkt 5
w związku z art. 9 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych). Nie miał więc racji Sąd pierwszej instancji orzekając, że
przebywanie J. B. na urlopie wychowawczym zwalniało ją z obowiązku uiszczenia
składek na ubezpieczenie społeczne (nie tylko zdrowotne) przy dalszym
prowadzeniu działalności gospodarczej. Z kolei Sąd drugiej instancji, koncentrując
się na braku przesłanek z art. 28 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
uczynił to przedwcześnie i w zasadzie nie odniósł się – mimo uwzględnienia
apelacji organu rentowego – do istoty sprawy, która zasadzała się na właściwym
zastosowaniu art. 6 ust. 1 pkt 5 i 19 w związku z art. 9 ust. 6 ustawy systemowej.
Wobec wprowadzenia ubezpieczonych w błąd przez organ rentowy co do zakresu
obowiązku ubezpieczenia (jego braku w okresie prowadzenia działalności
gospodarczej przy równoczesnym zatrudnieniu) wymaga też rozważenia kwestia
odsetek.
6
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji wyroku.
/tp/
14