Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 164/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 stycznia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Krystyna Bednarczyk
SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. B.
przeciwko Politechnice […]
z udziałem Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w W.
o wynagrodzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 stycznia 2007 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania Ogólnopolskiego Akademickiego
Związku Zawodowego w Warszawie od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W.
z dnia 8 grudnia 2005 r., sygn. akt (...),
uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w sprawie
przed Sądem Okręgowym i przekazuje sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 25 maja 2001 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych oddalił powództwo J. B. przeciwko Politechnice […] o wynagrodzenie
za godziny ponadwymiarowe przepracowane przez powoda w latach 1995 – 1996 i
1997 – 1998 oraz o wynagrodzenie za szkodę jaka została mu wyrządzona przez
niezgodne z prawem działanie strony pozwanej. Sąd Rejonowy ustalił, iż powód od
dnia 11 września 1995 r. zatrudniony był u strony pozwanej jako pracownik
naukowo-dydaktyczny na stanowisku asystenta. W roku akademickim 1995/96 J. B.
przepracował, ponad obowiązujące pensum 15 godzin, a w roku 1996/97
przepracował ponad pensum łącznie 100 godzin. Tytułem wynagrodzenia za
godziny ponadwymiarowe powodowi wypłacono 119,55 złotych za godziny
przepracowane w roku akademickim 1995/96, przyjmując stawkę 7 zł za godzinę
ustaloną zarządzeniem wewnętrznym nr 12/95 Rektora Politechniki z dnia 30 maja
1995 r. Natomiast za godziny ponadwymiarowo przepracowane w roku
akademickim 1997/98 powodowi wypłacono kwotę 1138,61 zł, przyjmując stawkę
10 zł za godzinę ustaloną dla Wydziału […], w którym powód był zatrudniony, przez
dziekana, na podstawie upoważnienia Rektora Politechniki.
Mając na uwadze tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy stanął na
stanowisku, że powództwo jest bezzasadne i nie zasługuje na uwzględnienie.
Wyrokiem z dnia 30 sierpnia 2001 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy oddalił
apelację powoda od wyroku Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 25 maja 2001 r.
Kasację od powyższego wyroku złożył powód J. B..
Wyrokiem z dnia 26 listopada 2002 r. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony
wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu – Sądowi Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Po ponownym rozpatrzeniu sprawy Sąd Okręgowy – Sąd Pracy wyrokiem z
dnia 2 czerwca 2004 r. ponownie oddalił apelację powoda J. B., jednocześnie Sąd
3
drugiej instancji wyłączy do odrębnego rozpoznania sprawę w zakresie żądania
powoda o wynagrodzenie za urlop i roczną nagrodę.
Kasację od powyższego wyroku złożył powód.
Wyrokiem z dnia 19 lipca 2005 r. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i
sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu – Sądowi Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Po ponownym rozpoznaniu apelacji powoda wyrokiem z dnia 8 grudnia 2005
r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżony
wyrok w pkt I w ten sposób, że zasądził od strony pozwanej Politechniki na rzecz
powoda J. B. kwotę 1.728,57 z ustawowymi odsetkami z tym, że od kwoty 248,57
zł do dnia 1 października 1996 r. oraz od kwoty 1.480 zł od dnia 1 października
1997 r. do dnia zapłaty, zaś dalej idące powództwo oddalił. Sąd Okręgowy dokonał
oceny prawidłowości wyliczenia wynagrodzenia za faktycznie przepracowane
godziny ponadwymiarowe w latach objętych żądaniem pozwu. W tym celu dokonał
porównania czy istotnie wynagrodzenie powoda za godzinę ponadwymiarową jest
niższe od wynagrodzenia za godzinę wymiarową. Kryterium stawki minimalnej
wynagrodzenia za pracę w godzinach ponadwymiarowych poszukiwał w art. 78 § 1
k.p. w zw .z art.13 k.p., a nie w ówcześnie obowiązujących przepisach
Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 maja 1994 r. , gdyż zostało
ono uznane przez Sąd Najwyższy za pozbawione mocy powszechnie
obowiązującej, jako sprzeczne z przepisami kodeksu pracy w zakresie, w jakim
dopuszczały wypłacanie pracownikom naukowo dydaktycznym za godzinę
ponadwymiarowo wynagrodzenia niższego niż za godzinę wymiarową. Sąd ustalił
stawkę godzinową dla wymiarowych godzin dydaktycznych. Powód otrzymał za
przepracowane godziny ponadwymiarowe w roku akademickim 1995/1996
wynagrodzenia w kwocie 105 zł tj. 7 zł za godzinę, natomiast jego miesięczne
wynagrodzenie zasadnicze wynosiło 780 zł, a następnie 870 zł. W roku
akademickim 1996/1997 przepracował 100 godzin ponadwymiarowych i otrzymał
po 10 zł za godzinę tj.1 000 zł. Sąd Okręgowy ustalił, iż stawka dla godzin
wymiarowych dydaktycznych w roku akademickim 1995/1996 dla powoda wynosiła
23,57 zł tj. wynagrodzenie zasadnicze 780 zł x 6 + 870 x 6 = 9900 z tego 50%=
4
4950: 210 pensum = 23,57 zł. Natomiast w roku akademickim 1996/1997 wynosiła
24,80 zł tj. wynagrodzenie zasadnicze 870 zł x 12 miesięcy = 10.440 z tego 50 % =
5220 zł : 210 pensum = 24,80 zł. Biorąc pod uwagę powyższe wyliczenia stwierdził,
że wynagrodzenie powoda za przepracowane godziny ponadwymiarowe w
dochodzonym okresie, faktycznie wypłacone przez stronę pozwaną, nie były
zgodne z ogólnymi warunkami płacowymi i nie spełniało kryteriów godziwego
wynagrodzenia w rozumieniu art. 13 k.p. w związku z art. 78 § 1 i art.80 k.p. Sąd
Okręgowy zasądził na rzecz powoda kwotę 1728,57 zł wraz z ustawowymi
odsetkami, jako różnicę pomiędzy ustaloną kwotą należną za godziny
ponadwymiarowe w poszczególnych latach ustaloną przez Sąd Okręgowy a
wynagrodzeniem faktycznie wypłaconym powodowi przez stronę pozwaną . W
latach 1995/1996 powód przepracował 15 godz. x 23,57 zł = 353,57 zł - 105 zł =
248,57 zł i w latach 1996/1997 przepracował 100 godz. ponadwymiarowych x 24 80
zł = 2480 zł - 1000 zł = 1480 zł. Sąd podniósł, iż odsetki ustawowe zasądzono
zgodnie z art. 481 k.c. tj. od daty wymagalności wynagrodzenia za pracę w
godzinach ponadwymiarowych. Pracodawca był zobowiązany do rozliczenia tego
wynagrodzenia do końca danego roku akademickiego . Strona pozwana wypłacając
powodowi wynagrodzenie za pracę w godzinach ponadwymiarowych według
stawek ustalonych w Zarządzeniu Rektora Politechniki nr 12/95 z dnia 30 maja
1995 r. i nr 17/1996 z dnia 5 lipca 1996 r. naruszyła jedną z podstawowych zasad
prawa pracy wyrażoną w art. 13 k.p. tj. prawo pracownika do godziwego
wynagrodzenia. Ustalone stawki za godziny ponadwymiarowe mimo, iż miały
oparcie w ówczesnym Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 maja
1994 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli akademickich (Dz.U. Nr 68 poz. 297
ze zm.) swoją wysokością odbiegały od wysokości wynagrodzenia za pracę za 1
godzinę wymiarową pracy dydaktycznej. Wynagrodzenie za pracę pracownika
naukowo-dydaktycznego w godzinach ponadwymiarowych nie może być niższe od
otrzymywanego za godziny wymiarowe , zatem ustalenia strony pozwanej w tym
zakresie jako sprzeczne z kodeksem pracy nie mogą być stosowane.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył uczestnik postępowania
Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy w Warszawie. Zarzucił naruszenie
prawa materialnego art. 105 ust. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie
5
wyższym w zw. z § 4 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia
17 maja 1994 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli akademickich w brzmieniu
obowiązującym w roku akademickim 1995/1996 oraz 1996/1997. Zarzucił także
naruszenie przepisów postępowania art. 39820
zd. 1, 39815
§ 2 k.p.c. Wskazał, iż w
sprawie zachodzi nieważność postępowania ze względu na fakt, iż w po raz trzeci
przeprowadzanym postępowaniu apelacyjnym brało udział dwóch sędziów, którzy
brali już udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia. W uzasadnieniu podniósł, iż
dwa wyroki kasacyjne SN, które zapadły w sprawie, wywoływały też i ten skutek
prawny w płaszczyźnie gwarancji procesowych prawa do sądu, że wszyscy
sędziowie sądów powszechnych, którzy uczestniczyli w wydaniu naruszających
prawo (i uchylonych przez SN) wyroków, zostali naznaczeni cechą iudex inhabitis i
z mocy prawa podlegali wyłączeniu. Dotyczy to zarówno tych którzy orzekali w
pierwszym postępowaniu apelacyjnym, jak i ponownym. Zasada wyłączenia ma w
tym przypadku charakter bezwzględny.
Wskazując na powyższe zarzuty wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
zniesienie postępowania apelacyjnego w całości, a także uchylenie wyroku Sądu
pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
równorzędnemu Sądowi pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut skargi kasacyjnej naruszenia przepisów postępowania ( art. 39815
§
2 k.p.c.) jest usprawiedliwiony. Zarówno powołany przepis, jak i obowiązujący
wcześniej przepis art. 39313
§ 2 k.p.c. stanowią, że w razie uchylenia wyroku przez
Sąd Najwyższy i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, sąd rozpoznaje
ją w innym składzie. Obowiązek rozpoznania sprawy w innym składzie wynika z
ustawy. Skład sądu orzekającego z udziałem sędziego (sędziów), który
uczestniczył w wydaniu uchylonego orzeczenia jest składem sprzecznym z
przepisem prawa, powodującym, stosownie do art. 379 pkt 4 k.p.c., nieważność
postępowania. Trzeba przyznać, że orzecznictwo dotyczące nieważności z
wymienionej przyczyny odnosiło się głownie do składu sądu pierwszej instancji,
rozpoznającego sprawę ponownie po uchyleniu wyroku, jednak wobec
analogicznego sformułowania przepisu regulującego tę kwestię w postępowaniu
kasacyjnym (dawniej art. 39313
k.p.c.. obecnie art. 39815
k.p.c.) oraz identyczności
6
celu tej regulacji, dotychczasowa wykładnia znajduje pełne zastosowanie do składu
po uchyleniu wyroku przez Sąd Najwyższy. Wyraźnie zostało to stwierdzone w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2003 r. (I CK 416/02, Lex nr 121716). W
myśl wyrażonego tam stanowiska sędzia, który brał udział w wydaniu uchylonego
orzeczenia, nie może – w razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania-
nigdy orzekać w tej sprawie. Wynikające z art. 39313
k.p.c. wyłączenie obejmuje
wyłączenie sędziego nie tylko od wydania kolejno następującego orzeczenia, ale
wyłącza go „raz na zawsze” od udziału w rozpoznawaniu sprawy. Wyłączenie
dotyczy całego toku sprawy, aż do prawomocnego zakończenia.
W spornej sprawie, w konsekwencji apelacji od wyroku Sądu Rejonowego
orzekał Sąd Okręgowy w W. w składzie: SSO I. R, SSO A. N., SSO E. K..
Ponownie rozpoznając sprawę w wyniku uchylenia tego wyroku przez Sąd
Najwyższy, Sąd Okręgowy orzekał w innym składzie. Jednak po kolejnym uchyleniu
przez Sąd Najwyższy wyroku Sądu Okręgowego, Sąd ten orzekał w składzie: SSO
E. K., SSO A. N., SSO K. B.. W składzie tego Sądu ponownie orzekali więc
sędziowie wyłączeni z mocy art. 39313
§ 2 k.p.c. od orzekania w tej sprawie.
W konsekwencji stwierdzonego naruszenia przepisów postępowania
należało orzec jak w sentencji wyroku. Na marginesie tej sprawy, która toczy się już
od 2001 r. i w związku z drugim zarzutem skargi kasacyjnej, Sad Najwyższy zwraca
jedynie uwagę na istotne znaczenie jakie dla jej rozstrzygnięcia ma kwestia
zakresu stwierdzonej przez Sąd Najwyższy w poprzednich orzeczeniach
sprzeczności z prawem wyższego rzędu (ustawa o szkolnictwie wyższym)
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 maja 1994 r., w
szczególności, czy pozostaje ono w sprzeczności z ustawą w całym zakresie
wynagrodzenia za godziny ponadnormatywne, czy też jedynie w określonym
fragmencie tej regulacji.
/tp/