Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CNP 1/07
POSTANOWIENIE
Dnia 21 lutego 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski
w sprawie ze skargi T.J. o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 31 sierpnia 2004 r., sygn. akt [...],
w sprawie z powództwa Spółdzielni Inwalidów A.
przeciwko T.J.
o zapłatę,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 21 lutego 2007 r.,
odrzuca skargę.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2004 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił apelację
pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w W. z dnia 18 października 2002 r.
W związku ze wskazanym wyrokiem Sądu Okręgowego pozwany wniósł
o stwierdzenie jego niezgodności z prawem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z dniem 6 lutego 2005 r. w sposób istotny znowelizowane zostały przepisy
kodeksu postępowania cywilnego, bowiem ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r.
o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju
sądów powszechnych (Dz.U. z 2005 r., Nr 13, poz. 98, dalej – ustawa z dnia
22 grudnia 2004 r.) w tytule VI księgi pierwszej części pierwszej tego kodeksu
dodano dział VIII, zatytułowany „Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia” (art. 4241
- 42412
). Wprowadzenie do kodeksu
postępowania cywilnego nowego rodzaju postępowania przed Sądem Najwyższym
wiąże się z dokonaną - ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy –
Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1692; dalej –
ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r.) - nowelizacją kodeksu cywilnego w zakresie
uregulowania odpowiedzialności organów władzy publicznej za szkodę wyrządzoną
niezgodnym z prawem jej działaniem. Przepis art. 4171
§ 2 znowelizowanego
kodeksu cywilnego stanowi bowiem, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez
wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można
żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem.
Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna
decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego
z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. W sytuacji
określonej w tym przepisie ustawodawca uzależnił więc możliwość dochodzenia
naprawienia szkody od uprzedniego stwierdzenia we właściwym postępowaniu,
że orzeczenie nie było zgodne z prawem. Aczkolwiek nowelizacja przepisów prawa
materialnego weszła w życie z dniem 1 września 2004 r. (art. 6 ustawy z dnia
3
17 czerwca 2004 r.), to wymagane „właściwe postępowanie”, mające na celu
uzyskanie prejudycjalnego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem,
uregulowano dopiero we wskazanych wyżej art. 4241
- 42412
k.p.c. Można więc
przyjąć, że w okresie od 1 września 2004 r. do 5 lutego 2005 r. wobec braku
odpowiedniego instrumentarium procesowego przysługującego poszkodowanym
w ramach regulacji odpowiedzialności za wyrządzenie szkody, której źródłem były
orzeczenia sądowe, istniała tzw. luka realizacyjna.
Zaznaczyć trzeba, że stosownie do art. 4241
§ 1 k.p.c., skarga
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje od
prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie
w sprawie, gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana
lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych
nie było i nie jest możliwe. W wyjątkowych natomiast wypadkach, gdy niezgodność
z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub
konstytucyjnych wolności, albo praw człowieka i obywatela, skarga przysługuje
także od prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie
wydanego przez sąd pierwszej lub drugiej instancji, jeżeli strony nie skorzystały
z przysługujących im środków prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub
uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych
(art. 4241
§ 2 k.p.c.).
W omawianym zakresie powyższa nowela procesowa weszła w życie
z dniem 6 lutego 2005 r. (art. 6 in princ. ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r.).
Nie zawiera ona przepisu, który by dawał odpowiedź na pytanie czy instytucję
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia stosuje
się do orzeczeń sądowych wydanych przed wejściem jej w życie. Jeżeli bowiem
chodzi o normy intertemporalne, to dotyczą one innych zagadnień procesowych
(art. 3 i 4 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r.). Brak wyraźnego uregulowania,
z którego wynikałoby stosowanie z mocą wsteczną lub bezpośrednie działanie tej
nowej instytucji procesowej, nie przesądza sam przez się o niedopuszczalności
stosowania jej do orzeczeń wcześniejszych, wszak odmienny wniosek może
wynikać z celu tej instytucji lub z innych względów.
4
Rozwiązania problemu z pewnością nie można poszukiwać w treści art. 4246
§ 1 k.p.c., w myśl którego, skargę wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone
orzeczenie, w terminie dwóch lat od dnia jego uprawomocnienia się. Przepis ten
bowiem nie jest przepisem międzyczasowym i normuje wyłącznie kwestię terminu
do wywiedzenia tej skargi. Przewidziany w tym przepisie dwuletni termin
rozpoczyna wprawdzie swój bieg od chwili uprawomocnienia się orzeczenia,
niemniej jednak w żadnym razie nie świadczy to, nawet pośrednio,
że zaskarżeniem w drodze omawianej skargi objęte zostały orzeczenia, które
uprawomocniły się nie dawniej niż dwa lata przed wejściem w życie ustawy z dnia
22 grudnia 2004 r.
W tej sytuacji znaczenie uzyskuje okoliczność, że wprowadzenie do
krajowego porządku prawnego instytucji skargi o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia łączyło się z ustawową koniecznością
zapewnienia poszkodowanym realnej możliwości dochodzenia roszczeń w związku
ze szkodą wyrządzoną przez wydanie prawomocnego orzeczenia.
Wszak z przepisu art. 4171
§ 2 k.c. można wnosić, że stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia jest bezwzględną przesłanką
odpowiedzialności z tego tytułu.
Jeżeli chodzi o regulację materialnoprawną, to kwestia intertemporalna
przedstawia się jasno, gdyż w ustawie nowelizacyjnej z dnia 17 czerwca 2004 r.
znajdujemy odpowiednią normę. W myśl bowiem art. 5 tej ustawy, do zdarzeń
i stanów prawnych powstałych przed dniem wejścia jej w życie stosuje się
przepisy art. 417, 419, 420, 4201
, 4202
i 421 k.c. w brzmieniu obowiązującym do
dnia wejścia w życie ustawy. Zastosowanie przytoczonego wskazania
intertemporalnego oznacza, jak trafnie podkreślono w literaturze cywilistycznej,
że przepisy dotychczasowe, mimo ich derogacji, będą miały zastosowanie dla
oceny skutków prawnych „zdarzeń i stanów prawnych” zaistniałych przed wejściem
w życie ustawy dnia 17 czerwca 2004 r. Przyjmując to stanowisko za punkt wyjścia
i pozostawiając jednocześnie na uboczu – jako bezprzedmiotową
w okolicznościach niniejszej sprawy - kwestę ewentualnego zróżnicowania,
poczynając od dnia 1 września 2004 r., zasad odpowiedzialności odszkodowawczej
Skarbu Państwa i samorządowych osób prawnych, należy w konsekwencji uznać,
5
że uregulowana w art. 4171
§ 2 k.c. odpowiedzialność za niezgodne z prawem
prawomocne orzeczenie wchodzi w rachubę, jeżeli zdarzenie sprawcze w postaci
wydania orzeczenia nastąpiło w dniu 1 września 2004 r. i później. Biorąc bowiem
pod uwagę założenia i cele ustawodawcze, które legły u podstaw wprowadzenia do
kodeksu postępowania cywilnego instytucji skargi o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia, a także fakt, że przepisy procesowe z nią
związane stanowią wraz z art. 4171
§ 2 k.c. normatywną całość, niepodobna
przyjąć, iż ten szczególny środek zaskarżenia odnosi się również do orzeczeń
sprzed tej daty. Innymi słowy, przeciw takiej wykładni przemawia okoliczność,
że przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej w postaci prejudycjalnego
stwierdzenia we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia wymagana jest dopiero z chwilą obowiązywania art. 4171
§ 2 k.c.
Skoro zaś rozważane zagadnienie ściśle łączy się z regulacją materialnoprawną,
a nawet więcej, ma wręcz charakter mieszany (procesowo-materialny), to problem
intertemporalny związany ze stosowaniem art. 4241
i nast. k.p.c. należy rozwiązać
tak samo jak kwestię intertemporalną dotyczącą art. 4171
§ 2 k.c., a zatem
jednolicie.
Takie samo stanowisko w przedstawionym względzie zajął Sąd Najwyższy
w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 26 października 2005 r., III BZP 1/05
(OSNC 2006, nr 5, poz. 78), w której uznał, że skarga o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 4241
k.p.c.) przysługuje od orzeczeń,
które stały się prawomocne od 1 września 2004 r. Skarżący wniósł natomiast
skargę od orzeczenia, które zostało wydane i uprawomocniło się dnia 31 sierpnia
2004 r.
Z podanych względów, na podstawie art. 4248
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy
odrzucił skargę jako niedopuszczalną.